3148
edits
Changes
Առանց խմբագրման ամփոփման
| name-en = Hakob D Jugaeci
| name-fr =
| image = BoyHakob-jugaeci.jpg
| birth-date = 1598
| birth-place = Նոր Ջուղա, Իրան
*Հայ տպագրությունը խթանելու նպատակով Եվրոպա է ուղարկել Մատթևոս Վանանդեցուն, Մատթևոս Ծարեցուն, Ոսկան Երևանցուն:
Հայաստանն ազատագրելու ակնկաությամբ կապ է հաստատել Հռոմի Ալեքսանդր 7-րդ պապի հետ:
*1677թ. Էջմիածնում հրավիրել է աշխարհիկ ու հոգևոր գործիչների խորհրդակցություն, ընտրել պատվիրակություն և ազատագրական առաքելությամբ ուղևորվել Եվրոպա: *Ճանապարհին՝ Թիֆլիսում, բանակցել է Քրթլիի Գեորգի 11-րդ թագավորի և վրաց կաթողիկոսի հետ, մշակել հայ-վրացական համատեղ պայքարի ծրագիր:
*1679թ. վերջին ժամանել է Կոստանդնուպոլիս, իր ծրագրի վերաբերյալ բանակցել տեղի հայ ազդեցիկ հոգևորականների, եվրոպացի պետական գործիչների հետ, նամակներ հղել Լեհաստանի թագավոր Յան Սոբեսկուն, Ռուսաստանի ցար Ալեքսեյ Միխայլովիչին՝ ակնարկելով օգնություն և հովանավորություն:
*Նրա մահից հետո պատվիրակությունը, բացառությամբ Իսրայել Օրու, հետ է վերադարձել:
*Այդ տեսակետից հիշատակելի են Ս. Գայանեի և Ս. Հռիփսիմեի վկայարանների նորոգումը, և հատկապես Դարաշամբի Ս. Ստեփանոս Նախավկայի վանական համալիրի հիմնովին վերաշինությունը, որը դարի մեծագույն պատմագիր Առաքել Դավրիժեցին նկարագրում է անթաքույց հիացմունքով:
*1655թ. ապրիլի 8–ին օծվելով Ամենայն Հայոց կաթողիկոս` Հակոբ Դ Ջուղայեցին կարճ ժամանակ անց այցելել է Սպահան` նպատակ ունենալով հանդիպելու այդ ժամանակ Մայր Հայրենիքի հասարակական–քաղաքական, գիտամշակութային ու գաղափարական–եկեղեցական կյանքին տոն ու ընթացք տվող ջուղահայության հետ, ինչպես նաև տեսակցել պարսից շահին` «ի գործոց մարմնականաց յարդարումն»: Արժանանալով պարսից շահի ընդունելությանն ու բարյացակամ վերաբերմունքին` Հակոբ Դ Ջուղայեցին կարողացել է կարգավորել Մայր Աթոռի առջև ծառացած խնդիրները և իրավունք ստացել ծավալելու տնտեսական–բարենորոգչական, շինարարական ու լուսավորական գործունեություն: Այդ տեսակետից նրա առաջին ձեռնարկումը եղավ Մայր Տաճարի զանգակատան ընդհատված շինարարության վերսկսումն ու ավարտումը: 1658–ի սեպտեմբերին, Խաչվերացի օրը տեղի ունեցավ զանգակատան օծումը: Հակոբ Դ Ջուղայեցին, ձեռնամուխ լինելով Մայր Աթոռի տնտեսության բարեկարգմանը, ձեռք է բերում վանքապատկան նոր գյուղեր ու կալվածքներ, կառուցում ջրանցքներ, ջրամբարներ, ջրաղացներ և համանման այլ շինություններ:
*Շարունակելով Փիլիպոս Ա Աղբակեցու կրթական ու լուսավորական գործունեությունը` Հակոբ Դ Ջուղայեցին զարկ է տալիս Մայր Աթոռի մշակութային ու մատենագրական կյանքին. ի մասնավորի Առաքել Դավրիժեցուն հանձնարարել է ավարտել Փիլիպոս Ա Աղբակեցու մահից հետո ընդհատած «Գիրք պատմութեանց» կոթողային երկը, իսկ տպագրական գործունեության նպատակով Եվրոպա է գործուղել նախ` Մատթեոս Ծարեցուն, ապա` Կարապետ Ադրիանեցուն, վերջապես, 1662թ.` Ոսկան Երևանցուն, որը կարողացավ տիտանական ջանքերի գնով կատարել գրահրատարակչական իսկական սխրանք` 1666թ. սկսեց և 1668թ. ավարտին հասցրեց Աստվածաշնչի հայերեն առաջին հրատարակությունը: Ոսկան Երևանցին 1669թ. տպագրեց Առաքել Դավրիժեցու «Գիրք պատմութեանց» երկը, իսկ մինչև կյանքի վերջը լույս աշխարհ հանեց բազմաթիվ այլ արժեքավոր գրքեր: Հակոբ Դ Ջուղայեցու անմիջական հովանավորությամբ Մայր Աթոռում գիտամշակութային կյանքի աննախադեպ զարգացման լավագույն վկայություններից է նաև Ստեփանոս Լեհացու ծավալած թարգմանչական արգասավոր գործունեությունը:
*Հակոբ Դ Ջուղայեցին XVll դ. 60–ական թվականներին մեծ ջանքեր է գործադրել նաև եկեղեցական կյանքի կարգավորման ուղղությամբ. հիշարժան է հատկապես Աղթամարի, Սսի, Կ.Պոլսի և Երուսաղեմի հոգևոր կենտրոնների միջև ծագած տարաձայնությունների ու հակասությունների լուծումը: Հակոբ Դ Ջուղայեցուց մեծ ջանքեր պահանջվեցին ի չիք դարձնելու Օսմանյան Թուրքիայի տիրապետության տակ գտնվող Արևմտյան Հայաստանում հակաթոռ կաթողիկոսություն ստեղծելու Երուսաղեմի Հայոց պատրիարք Եղիազար Այնթափցու գործնական ձեռնարկումները: 1665–1667թթ. Հակոբ Դ Ջուղայեցին այդ նպատակով ստիպված այցելեց Զմյուռնիա, Երուսաղեմ, Կ. Պոլիս, իսկ Ադրիանապոլսում ընդունելության արժանացավ սուլթան Մեհմեդ lV–ի կողմից: Հակոբ Դ Ջուղայեցու կենսագրության փայլուն էջերից են 1668–ին, Երևանի Սաֆի խանի կամքին հակառակ, գաղտնի մեկնումը Սպահան, Սուլեյման շահին այցելությունը և Սաֆի խանի պաշտոնանկությունը: 1670թ. սկզբին վերադառնալով Ս. Էջմիածին` Հակոբ Դ Ջուղայեցին կարգավորեց եկեղեցական գործերը և դրեց խաղաղ ընթացքի մեջ:
*Հակոբ Դ Ջուղայեցին մտածում էր արևմտյան տերությունների օգնությամբ Հայաստանն ազատագրել օտարի տիրապտությունից: Հույս ունենալով, որ այդ հարցում կարող է համագործակցել Հռոմի պապի հետ, նամակներ է հղել Աղեքսանդր Է և Կղեմես Ժ պապերին, ինչպես նաև կապեր հաստատել ֆրանսիական միսիոներների հետ` ակնկալելով նրանց միջնորդությամբ ստանալ Լյուդովիկոս XIV թագավորի հովանավորությունը: Չբավարարվելով նման ձեռնարկումներով` Հակոբ Դ Ջուղայեցին որոշում է անձամբ մեկնել Եվրոպա` հայրենիքի ազատագրության գործը իրական հիմքերի վրա դնելու համար: Քաջ հասկանալով, որ եվրոպական տերությունները ակնկալված օգնության դիմաց կարող են մեծ գին պահանջել, այսինքն` առաջարկել Հայոց եկեղեցին ենթարկել Հռոմի գերիշխանությանը, Հակոբ Դ Ջուղայեցին որոշում է անելիքը հստակեցնելու նպատակով հրավիրել խորհրդաժողովներ և քննարկել իր ծրագրերը: Թեև հայագետներից ոմանք գտնում են, որ 1670թ. Սպահանից Էջմիածին վերադառնալուց հետո «այնտեղ դադարեցավ մինչև 1678 տարին» (Մ. Օրմանյան, Ազգապատում), բայց ձեռագիր սկզբնաղբյուրների ուսումնասիրությունից պարզվում է, որ 1673–1674թթ. նա նորից եղել է Նոր Ջուղայում և տեղի հոգևոր, հավանաբար նաև աշխարհիկ ավագանու հետ քննարկել իր անելիքները: Այդ մասին հետաքրքիր տեղեկություններ է հայտնում հոգևորականների խորհրդաժողովի մասնակից Հովհաննես Մրքուզ Ջուղայեցին:
*Նույն նպատակով 1677թ. (այլոց կարծիքով 1678) Էջմիածնում ևս հրավիրել է հոգևոր և աշխարհիկ ազդեցիկ գործիչների խորհրդաժողով, որին մասնակցում էին նաև Ղարաբաղի մելիքները: Հենց այս խորհրդաժողովում էլ որոշվում է Հակոբ Դ Ջուղայեցու գլխավորությամբ հոգևոր ու աշխարհիկ գործիչներից բաղկացած հատուկ պատվիրակություն ուղարկել Եվրոպա: Կաթողիկոսական տեղապահ նշանակելով դարի ականավոր մտավորական Ստեփանոս Լեհացուն` Հակոբ Դ Ջուղայեցին պատվիրակության գլուխ կանգնած մեկնում է Եվրոպա, սակայն ճանապարհին լինում է Վրաստանում: Թիֆլիսում Քարթլիի թագավոր Գեորգի XI և վրաց պատրիարքի հետ քննարկում է հայ–վրացական համատեղ պայքարին վերաբերող հարցեր: 1679թ. դեկտեմբերին պատվիրակությունը հասնում է Կ. Պոլիս, որտեղ Հակոբ Դ Ջուղայեցին նախ կարգավորում է Եղուսաղեմի և Կ. Պոլսի Հայոց պատրիարքությունների միջև ծագած հակասությունները, ինչպես նաև կանխում հակաթոռ կաթողիկոսություն ստեղծելու ուղղությամբ Եղիազար Այնթափցու վերսկսած գործողությունները:
*Այս ընթացքում Հակոբ Դ Ջուղայեցին զբաղվում է նաև արտաքին քաղաքական կապերի ամրապնդման հարցերով, ուստի հատուկ նամակներ է հղել ինչպես Լեհաստանի թագավոր Յան Սոբեսկուն, այնպես էլ ռուսաց ցար Ալեքսեյ Միխայլովիչին: Իր ապագա ուղևորության հետ կապված հարցերի քննարկումների ընթացքում համոզվելով, որ Եվրոպական տերություններից ակնկալվող օգնության դիմաց կարող է վտանգվել Հայ եկեղեցու ինքնուրույնությունը, ըստ էության հրաժարվում է Եվրոպա մեկնելու մտադրությունից: Մայիս ամսից սկսում է վատանալ Ամենայն Հայոց հայրապետի առողջական վիճակը: Հակոբ Դ Ջուղայեցին վախճանվում է 1680թ. օգոստոսի 1–ին և հաջորդ օրը աճյունը հողին է հանձնվում Կ. Պոլսի Ղալաթիա թաղամասի գերեզմանատանը: Հակոբ Դ Ջուղայեցու շիրիմը դարեր շարունակ եղել է ուխտատեղի` Հոգևոր տեր անունով: Հակոբ Դ Ջուղայեցու մահից հետո պատվիրակության անդամներից Իսրայել Օրին ուղևորվեց Եվրոպա, իսկ մյուսները վերադարձան հայրենիք:
*Հակոբ Դ Ջուղայեցուց հետո Էջմիածնի միաբանների հրավերով Ամենայն Հայոց կաթողիկոս ընտրվեց Երուսաղեմի Հայոց պատրիարք Եղիազար Այնթափցին: Ենթադրելի է, որ Հակոբ Դ Ջուղայեցին նախապես Էջմիածնի միաբաններին այդպես էր նախապատրաստել` Մայր Աթոռի գլխին կախված հակաթոռության շուրջ 20–ամյա վտանգը վերացնելու նպատակով: Հետագա դեպքերը ցույց տվեցին նման որոշման ճշմարտացիությունը: =Նկարներ=<gallery>Պատկեր: HAYAZG ENCI.jpg|նկարի նկարագրության տեքստ</gallery> =Տեսանյութեր=*[http://www.example.org Տեսանյութի նկարագրության տեքստ:] =Հրապարակումներ մամուլում=*[http://www.armin.am Մամուլի նյութի նկարագրության տեքստ:] =Մատենագիտություն= *[http://www.example.org Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:]*[http://www.example.org Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:]
=Տե՛ս նաև=
*Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
*[http://nakhshkaryan.blogspot.com/2013/09/1655-1680.html#.VAC-ZPmSx5M ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏԸ - Տ. Հակոբ Դ Ջուղայեցի (1655 - 1680):]
[[Category:Կաթողիկոսներ]]
