| Գրիգոր Ա Լուսավորիչ | |
| Григорий А Просветитель | |
| |
| Այլ անուններ: | Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ, Գրիգոր Պարթև |
| Անգլերեն: | Gregory the Illuminator |
| Հայերեն: | Գրիգոր Ա Լուսավորիչ |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 239 |
| Մահվան տարեթիվը: | 325 |
| Մահվան վայրը: | Դարանաղ |
| Համառոտ տվյալներ: Հայոց առաջին եպիսկոպոսապետ, համաքրիստոնեական տոնելի սուրբ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 239թ.:
Մահացել է 325/326թ. Դարանաղի գավառի Սեպուհ լեռան Մանեի այրում:
Կրթություն
- Կեսարիայում ստացել է բարձրորակ կրթություն և քրիստոնեական հիմնավոր դաստիարակություն:
Աշխատանքային գործունեություն
- 276թ., երբ պարսից Վռամ թագավորը գրավել է Հայաստանը, Գրիգորը Տրդատ Գ Մեծի հետ գնացել է Հռոմեական կայսրություն: 287թ. վերադառնալով գահին՝ Հայոց թագավորը, ի նշան հաղթության, գոհության տոնախմբություն է կազմակերպել Անահիտ մեհյանում և Գրիգորին հրամայել է մասնակցել պաշտամունքին և երկրպագություն մատուցել: Վերջինս մերժել է, և Տրդատ Գ-ն նրան ենթարկել է խոշտանգումների (12 չարչարանքներ): Այդ վայրում հետագայում կառուցվել է ցարդ կանգուն չարչարանաց Ս. Լուսավորիչ վանքը: Ավելի քան մեկամսյա բռնություններից հետո թագավորին հայտնել են, որ Գրիգորը թագավորահորն սպանողի որդին է: Տրդատ Գ-ի հրամանով 287թ. նրան նետել են Արտաշատի արքունի բանտի մահաապարտների գուբը (հետագայում այդտեղ կառուցվել է Խոր Վիրապի վանքը), որտեղ մնացել է շուրջ 14 տարի:
- Քրիստոնյաներին դաժանորեն հալածող Տրդատ Գ-ն 301թ. ապաշխարել ու դարձի է եկել: Նույն թվականին քրիստոնեությունը Հայաստանում հռչակվել է պետական կրոն: Ապա հրավիրել է ավագանու ժողով և Գրիգոր Լուսավորչին կարգել Հայոց եպիսկոպոսապետի (հայրապետի) պաշտոնում: Քրիստոնեությունը պետական կրոն դարձնելով՝ թագավորն ու Գրիգոր Լուսավորիչը ձգտել են լուծել պետական ամբողջականության, ազգային ինքնության պահպանման ու ամրապնդման, ազգի բոլոր հատվածների համախմբման, միասնության և այլ խնդիրներ:
- 302թ. սկզբին Գրիգոր Լուսավորիչը 16 նախարարների ուղեկցությամբ և թագավորական հրովարտակով մեկնել է Կեսարիա, որտեղ կատարվել նոր, զուտ ծիսական բնույթ կրող եպիսկոպոսական ձեռնադրությունը:
- Կեսարիայից գնացել է Սեբաստիա, այնուհետև Կարինի ու Հարքի ճանապարհով անցել Տարոն, հիմնել քրիստոնեական կենտրոններ: Ապա Աշտիշատում մեծ եկեղեցի է կառուցել, Ս. Երրորդություն անունով սեղան կանգնեցրել, մկրտել իրեն ուղեկցող իշխաններին, զորքին և բազմաթիվ նորադարձների:
- 303թ. հունվարի 6-ին՝ Սուրբ Ծննդյան և Աստվածահայտնության օրը, Արածանու ակունքների մոտ, Նպատ լեռան ստորոտին, Գրիգոր Լուսավորիչը մկրտել է Տրդատ Գ Մեծին ու արքունիքին, հայ ավագանու ներկայացուցիչներին ու ժողովրդին: 303թ. սկզբին արքան ու եպիսկոպոսները վերադարձել են Վաղարշապատ, և Գրիգոր Լուսավորիչը, համաձայն իր տեսիլքի, արքունականգաքին մերձ՝ Միածնի իջման վայրում, կառուցել է Էջմիածնի Կաթողիկե եկեղեցին (Էջմիածնի Մայր տաճար) և այն օծել 303թ. օգոստոսի 15-ին՝ Աստվածածնի վերափոխման տոնի օրը:
- Գրիգոր Լուսավորիչը ձեռնամուխ է եղել եկեղեցական նվիրապետության ստեղծմանը: Հայաստանի տարբեր գավառներում կառուցել է եկեղեցիներ, քարոզել Ավետարանը, հիմնել հունական և ասորական դպրոցներ:
- Գրիգոր Լուսավորիչը քրիստոնեություն է տարածել նաև Վիրքում, Աղվանքում, Հյուսիսային Կովկասում, Խաղտիքում, Մազքթած երկրում, Միջագետքում, Ատրպատականում: Մանկահասակ թոռանը՝ Գրիգորիսին, ձեռնադրել է Վրաց և Աղվանից քահանայապետ: Հետևելով քրմությանը՝ Գրիգոր Լուսավորիչը տոհմական ժառանգության իրավունքը պահպանել է նաև Հայ եկեղեցու վարչության մեջ: Արիստակես Ա Պարթև որդուն ձեռնադրելով եպիսկոպոս՝ դարձրել է իր տեղապահն ու եպիսկոպոսակիցը:
Ձեռքբերումներ
- 2008թ.՝ պատմական գիտությունների թեկնածու:
- 2009թ.՝ Ակադեմիայի իսկական անդամ:
- 2012թ.՝ շքանշան «Վիլյամ Սարոյան»:
Այլ
- Աշխարհիկ անունը Սուրեն էր:
- Հայրը՝ Անակ Պարթևը, Խոսրով Ա-ի սպանողներից էր, ինչի համար Անակի ողջ ընտանիքը սրատվել էր:Ստնտու Սոփիան մեկամյա Սուրենին փախցրել էր Կեսարիա, որտեղ նա մկրտվել է քրիստոնյա՝ Գրիգոր (հունարեն՝ արթուն, հսկող) անունով:
- Կյանքի վերջին տարիներին հայրապետական գործը հանձնելով Արիստակեսին՝ Գրիգոր Լուսավորիչն անցել է ճգնակեցության՝ Դարանաղի գավառի Սեպուհ լեռան Մանեի այրում, որտեղ և վախճանվել է: Վրթանես Ա Պարթևի կաթողիկոսության ժամանակ նշխարները վերաթաղել են նույն գավառի Թորդան գյուղում՝ Լուսավորչի տոհմական կալվածքում:
Նկարներ
նկարի նկարագրության տեքստ
Տեսանյութեր
Հրապարակումներ մամուլում
Մատենագիտություն
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
- Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45: