Գրիգոր Ա Լուսավորիչ

Գրիգոր Ա Լուսավորիչ
Григорий А Просветитель
Այլ անուններ:	Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ, Գրիգոր Պարթև
Անգլերեն:	Gregory the Illuminator
Հայերեն:	Գրիգոր Ա Լուսավորիչ
Ծննդյան տարեթիվը:	239
Մահվան տարեթիվը:	325
Մահվան վայրը:	Դարանաղ
Համառոտ տվյալներ: Հայոց առաջին եպիսկոպոսապետ, համաքրիստոնեական տոնելի սուրբ:

Կենսագրություն

Ծնվել է 239թ.:

Մահացել է 325/326թ. Դարանաղի գավառի Սեպուհ լեռան Մանեի այրում:

Կրթություն

• Կեսարիայում ստացել է բարձրորակ կրթություն և քրիստոնեական հիմնավոր դաստիարակություն:

Աշխատանքային գործունեություն

• 276թ., երբ պարսից Վռամ թագավորը գրավել է Հայաստանը, Գրիգորը Տրդատ Գ Մեծի հետ գնացել է Հռոմեական կայսրություն: 287թ. վերադառնալով գահին՝ Հայոց թագավորը, ի նշան հաղթության, գոհության տոնախմբություն է կազմակերպել Անահիտ մեհյանում և Գրիգորին հրամայել է մասնակցել պաշտամունքին և երկրպագություն մատուցել: Վերջինս մերժել է, և Տրդատ Գ-ն նրան ենթարկել է խոշտանգումների (12 չարչարանքներ): Այդ վայրում հետագայում կառուցվել է ցարդ կանգուն չարչարանաց Ս. Լուսավորիչ վանքը: Ավելի քան մեկամսյա բռնություններից հետո թագավորին հայտնել են, որ Գրիգորը թագավորահորն սպանողի որդին է: Տրդատ Գ-ի հրամանով 287թ. նրան նետել են Արտաշատի արքունի բանտի մահաապարտների գուբը (հետագայում այդտեղ կառուցվել է Խոր Վիրապի վանքը), որտեղ մնացել է շուրջ 14 տարի:
• Քրիստոնյաներին դաժանորեն հալածող Տրդատ Գ-ն 301թ. ապաշխարել ու դարձի է եկել: Նույն թվականին քրիստոնեությունը Հայաստանում հռչակվել է պետական կրոն: Ապա հրավիրել է ավագանու ժողով և Գրիգոր Լուսավորչին կարգել Հայոց եպիսկոպոսապետի (հայրապետի) պաշտոնում: Քրիստոնեությունը պետական կրոն դարձնելով՝ թագավորն ու Գրիգոր Լուսավորիչը ձգտել են լուծել պետական ամբողջականության, ազգային ինքնության պահպանման ու ամրապնդման, ազգի բոլոր հատվածների համախմբման, միասնության և այլ խնդիրներ:
• 302թ. սկզբին Գրիգոր Լուսավորիչը 16 նախարարների ուղեկցությամբ և թագավորական հրովարտակով մեկնել է Կեսարիա, որտեղ կատարվել նոր, զուտ ծիսական բնույթ կրող եպիսկոպոսական ձեռնադրությունը:
• Կեսարիայից գնացել է Սեբաստիա, այնուհետև Կարինի ու Հարքի ճանապարհով անցել Տարոն, հիմնել քրիստոնեական կենտրոններ: Ապա Աշտիշատում մեծ եկեղեցի է կառուցել, Ս. Երրորդություն անունով սեղան կանգնեցրել, մկրտել իրեն ուղեկցող իշխաններին, զորքին և բազմաթիվ նորադարձների:
• 303թ. հունվարի 6-ին՝ Սուրբ Ծննդյան և Աստվածահայտնության օրը, Արածանու ակունքների մոտ, Նպատ լեռան ստորոտին, Գրիգոր Լուսավորիչը մկրտել է Տրդատ Գ Մեծին ու արքունիքին, հայ ավագանու ներկայացուցիչներին ու ժողովրդին: 303թ. սկզբին արքան ու եպիսկոպոսները վերադարձել են Վաղարշապատ, և Գրիգոր Լուսավորիչը, համաձայն իր տեսիլքի, արքունականգաքին մերձ՝ Միածնի իջման վայրում, կառուցել է Էջմիածնի Կաթողիկե եկեղեցին (Էջմիածնի Մայր տաճար) և այն օծել 303թ. օգոստոսի 15-ին՝ Աստվածածնի վերափոխման տոնի օրը:
• Գրիգոր Լուսավորիչը ձեռնամուխ է եղել եկեղեցական նվիրապետության ստեղծմանը: Հայաստանի տարբեր գավառներում կառուցել է եկեղեցիներ, քարոզել Ավետարանը, հիմնել հունական և ասորական դպրոցներ:
• Գրիգոր Լուսավորիչը քրիստոնեություն է տարածել նաև Վիրքում, Աղվանքում, Հյուսիսային Կովկասում, Խաղտիքում, Մազքթած երկրում, Միջագետքում, Ատրպատականում: Մանկահասակ թոռանը՝ Գրիգորիսին, ձեռնադրել է Վրաց և Աղվանից քահանայապետ: Հետևելով քրմությանը՝ Գրիգոր Լուսավորիչը տոհմական ժառանգության իրավունքը պահպանել է նաև Հայ եկեղեցու վարչության մեջ: Արիստակես Ա Պարթև որդուն ձեռնադրելով եպիսկոպոս՝ դարձրել է իր տեղապահն ու եպիսկոպոսակիցը:

Ձեռքբերումներ

• 2008թ.՝ պատմական գիտությունների թեկնածու:
• 2009թ.՝ Ակադեմիայի իսկական անդամ:
• 2012թ.՝ շքանշան «Վիլյամ Սարոյան»:

Այլ

• Աշխարհիկ անունը Սուրեն էր:
• Հայրը՝ Անակ Պարթևը, Խոսրով Ա-ի սպանողներից էր, ինչի համար Անակի ողջ ընտանիքը սրատվել էր:Ստնտու Սոփիան մեկամյա Սուրենին փախցրել էր Կեսարիա, որտեղ նա մկրտվել է քրիստոնյա՝ Գրիգոր (հունարեն՝ արթուն, հսկող) անունով:
• Կյանքի վերջին տարիներին հայրապետական գործը հանձնելով Արիստակեսին՝ Գրիգոր Լուսավորիչն անցել է ճգնակեցության՝ Դարանաղի գավառի Սեպուհ լեռան Մանեի այրում, որտեղ և վախճանվել է: Վրթանես Ա Պարթևի կաթողիկոսության ժամանակ նշխարները վերաթաղել են նույն գավառի Թորդան գյուղում՝ Լուսավորչի տոհմական կալվածքում:
• Գրիգոր Լուսավորչի անունով պահպանվել են 23 կրոնաբարոյախոսական ճառ պարունակող «Յաճախապատումը», մի քանի երկասիրություններ և կանոններ: Նրան են պատկանում նաև Միկիայի Ա տիեզերական ժողովին (325) մասնակցած Արիստակես Պարթևի բերած Նիկիական կանոններում կատարված հավելումները: Գրիգոր Լուսավորչին են վերագրում Խորհրդատետր-Պատարագամատույցը, մի շարք ծիսամատյանների նախնական խմբագրումը:
• Հայաստանում Գրիգոր Լուսավորչի նշխարից մնացած միակ սրբությունը Լուսավորչի Աջն է, որը նաև հայրապետական իշխանության գլխավոր պաշտոնական նշանակն է, և պարտադիր է նրա առկայությունը կաթողիկոսարանում:
• Գրիգոր Լոսավորչի մասունքների մեջ մասը Թորդանից տեղափոխվել և զետեղվել է Զվարթնոցում: Այնուհետև դրանք տարվել են Կոստանդնուպոլիս, որոնց հիմնական մասը VIII դարի վերջին հայ կույսերը փոխադրել են Իտալիայի Նեապոլ քաղաք, որտեղ, ի պատիվ Լուսավորչի, կառուցվել է Ս. Գրիգոր Հայի եկեղեցին: Այնտեղ պահվել են Գրիգոր Լուսավորչի գլուխը՝ ամփոփված պղնձե և համակ ոսկեզօծ կիսարձանի մեջ, շղթայի մասեր և այլ նշխարներ: Նեապոլում Գրիգոր Լուսավորիչը ճանաչվել է քաղաքի երկրորդ երկնային պաշտպանը և ունի հատուկ տոն (սեպտեմբերի 30-ին): Հովհաննես Պողոս II պապը Վատիկանում 2000թ. նոյեմբերի 11-ին Գարեգին Բ Ներսիսյանին է հանձնել Գրիգոր Լուսավորչի մասունքների մի մասը, որոնք պահվում են Երևանի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցու գավթում:
• Գրիգոր Լուսավորչի պաշտամունքը V դարից սկսած մեծ տարածում է գտել նաև Բյուզանդիայում: Մասնավորապես Հունաստանի բազմաթիվ եկեղեցիներում և վանքերում կան Գրիգոր Լուսավորչին նվիրված սրբապատկերներ, որմնանկարներ, խճանկարներ, ինչպես նաև նշխարներ և մասունքներ:
• Գրիգոր Լուսավորչին նվիրված եկեղեցի է կառուցվել Մոսկվայի Վասիլի Երանելու տաճարի համալիրում:
• Գրիգոր Լուսավորչի սրբապատկերներ կան Մոսկվայի Կրեմլի Ավետման և Սպասկու տաճարներում, Պսկովի, Ռոստովի, Կոլոմնայի և այլ քաղաքների եկեղեցիներում, որմնանկարներ՝ Նովգորոդի Ներեդիցա տաճարի պատին:

Նկարներ

• 

  նկարի նկարագրության տեքստ

Տեսանյութեր

• Տեսանյութի նկարագրության տեքստ:

Հրապարակումներ մամուլում

• Մամուլի նյութի նկարագրության տեքստ:

Մատենագիտություն

• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45: