«Դավիթ Անհաղթ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Hayazg-ից
| (Միևնույն մասնակցի մեկ միջանկյալ տարբերակ թաքցրված է) | |||
| Տող 2. | Տող 2. | ||
| name-am = Դավիթ Անհաղթ | | name-am = Դավիթ Անհաղթ | ||
| name-am-aliases = Դավիթ Ներգինացի, Դավիթ Արմենիոս | | name-am-aliases = Դավիթ Ներգինացի, Դավիթ Արմենիոս | ||
| − | | name-ru = | + | | name-ru = Давид Анахт |
| − | | name-ru-aliases = | + | | name-ru-aliases = давид Нергинаци, Давид Армениос |
| name-lat = | | name-lat = | ||
| − | | name-en = | + | | name-en = David Anhaght |
| name-fr = | | name-fr = | ||
| image = Davit Anhaxt.jpg | | image = Davit Anhaxt.jpg | ||
| Տող 58. | Տող 58. | ||
=Տեսանյութեր= | =Տեսանյութեր= | ||
| − | *[http://www. | + | *[http://www.youtube.com/watch?v=Ej5Xz2avakg Սբ. Դավիթ Անհաղթ Փիլիսոփա:] |
=Հրապարակումներ մամուլում= | =Հրապարակումներ մամուլում= | ||
Ընթացիկ տարբերակը 17:49, 9 Հուլիսի 2014-ի դրությամբ
| Դավիթ Անհաղթ | |
| Давид Анахт | |
| |
| Այլ անուններ: | Դավիթ Ներգինացի, Դավիթ Արմենիոս |
| Անգլերեն: | David Anhaght |
| Հայերեն: | Դավիթ Անհաղթ |
| Ծննդյան տարեթիվը: | Մոտ 475 Ներգին գյուղում (Տարոնի գավառ): |
| Ծննդավայրը: | Ներգին, Արևելյան Հայաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | VI դար |
| Մահվան վայրը: | Հաղպատ, Արևելյան Հայաստան |
| Համառոտ տվյալներ: V–VI դարերի հայ փիլիսոփա, նեոպլատոնականության հետևորդ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է մոտ 475թ. Արևելյան Հայաստանի Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգի Տարոն գավառի Ներգին գյուղում:
Մահացել է VI դարի կեսին Արևելյան Հայաստանի Հաղպատ գյուղում:
Կրթություն
- Սովորել է Օլիմպիոդորոս Կրտսերի փիլիսոփայական դպրոցում (Ալեքսանդրիա):
Աշխատանքային գործունեություն
- Դասավանդել է Օլիմպիոդորոս Կրտսերի փիլիսոփայական դպրոցում:
- Գլխավորել է հունական դպրոցը:
- Հին հայկական փիլիսոփայության աշխարհիկ ուղղության հիմնադիր:
Ձեռքբերումներ
- Ստացել է «Անհաղթ» պատվանունը:
Այլ
- «Անհաղթ» պատվանունը ստացել է հրապարակային փիլիսոփայական վեճերում տարած հաղթանակների համար:
- Տեքստերի համեմատական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Դավիթ Անհաղթը իր աշխատությունները սկզբում գրել է հունարեն լեզվով:
- «Սահմանք իմաստասիրութեան» մեջ կան երգ–երաժշտությանը վերաբերող, թեև ոչ ծավալուն, բայց նշանակալից ասույթներ, որոնք առիթ են տվել զանազան մեկնությունների և, այդպիսով, խթանել ազգային երաժշտագիտության զարգացմանը: Տեսության մեջ Դավիթ Անհաղթը ձայների հարաբերությունները հանգեցնելով քանակային հարաբերությունների՝ հիմնավորել է քանակի կատեգորիայի խաղացած վճռական դերը երաժշտության մեջ, որով և վերջինս կապվում է թվաբանության, երկրաչափության և աստղաբաշխության հետ:
- Վճռական դեր է խաղացել հայ աշխարհիկ փիլիսոփայության պրոբլեմատիկայի և տերմինաբանության ձևավորման բնագավառում:
- Դավիթ Անհաղթը քննադատել է ագնոստիցիզմը և սկեպտիցիզմը, ապացուցել աշխարհի ճանաչելիության հնարավորությունը և անհրաժեշտությունը, հաստատել փիլիսոփայության գոյության իրավունքը և այդ կապակցությամբ առաջադրել փիլիսոփայության վեց սահմանումներ, որոնք վերցրել է Պյութագորասից, Պլատոնից և Արիստոտելից: Փիլիսոփայության հիմնական հարցը լուծել է օբյեկտիվ իդեալիզմի դիրքերից, պաշտպանել Աստծու՝ որպես ամեն ինչի պատճառի և արարչի, գոյության տիեզերաբան, ապացուցման սկզբունքը: Ըստ նրա Աստված անճանաչելի է, սակայն Աստծուն կարելի է մոտենալ՝ ճանաչելով նրա արարած բնությունը:
- Ճանաչողության գործընթացը, ըստ նրա, ունի զգայական ու բանական ձևեր և զգացության, երևակայության, կարծիքի, դատողականության ու բանականության աստիճաններ, առաջին չորս աստիճանները փորձի, արվեստի և գիտության հիմքն են, իսկ բանականությունը՝ փիլիսոփայության, այն ճանաչում է իրերի մեջ ընդհանուրը և անփոփոխը, նրանց էությունը:
- Առաջադրելով գիտությունների դասակարգման հարցը՝ նա կենտրոնում դրել է «արվեստների արվեստը և գիտությունների գիտությունը»՝ փիլիսոփայությունը: Գիտությունների ստորին՝ նախապատրաստական աստիճանում զետեղել է քերականությունը, ճարտասանությունը և տրամաբանությունը կամ դիալեկտիկան, վերջինս իր զարգացման բարձր մակարդակում տեսական և գործնական փիլիսոփայության հետ կազմում է բուն փիլիսոփայության մասը: Տեսական փիլիսոփայության մասերն են բնագիտությունը կամ ֆիզիկան, մաթեմատիկան և աստվածաբանությունը կամ մետաֆիզիկան: Գործնական փիլիսոփայության մասերն են բարոյագիտությունը, տնտեսագիտությունը և քաղաքականությունը:
- Մարդու իդեալը, ըստ Դավիթ Անհաղթի, կատարյալ փիլիսոփան է, նա նման է Աստծուն և օգնում է ուրիշներին՝ նմանվելու Աստծուն:
- Դավիթ Անհաղթը տրամաբանական գիտության հիմնադիրն է Հայաստանում, որը նա դիտել է որպես փիլիսոփայության մաս և գործիք, հիմնական կորիզը համարել ապացուցման դեդուկտիվ եղանակների, հավաքաբանության (սիլլոգիզմ) մասին ուսմունքը:
- Տրամաբանական կատեգորիաների և գործողությունների ծագումը բացատրում է որպես մարդկանց գործնական կարիքների ծնունդ: Ունիվերսալիաների հիմնահարցը լուծել է չափավոր ռեալիզմի դիրքերից (այդ ձևը հետագայում ընդունել են Իբն Սինան, Թովմա Աքվինացին և ուրիշներ):
- Դավիթ Անհաղթի փիլիսոփայությունը սկզբնավորել է հայկական արիստոտելականությունը, նրանով է ավարտվում հայ փիլիսոփայական գիտության ձևավորումը, բարերար ազդեցություն է ունեցել փիլիսոփայական նոր հոսանքների կազմավորման վրա:
- Դավիթ Անհաղթի հայացքների նկատելի ազդեցությունն են կրել Անանիա Շիրակացին, Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին, Հովհաննես Սարկավագը, Վահրամ Րաբունին, Հովհան Որոտնեցին, Գրիգոր Տաթևացին, Սիմեոն Ձուղայեցին, Սիմեոն Ա Երևանցին և ուրիշներ:
- Նպաստել է վրացական փիլիսոփայության աշխարհիկ ուղղության ձևավորմանը:
- Շնորհիվ հունական բնագրերի, նրա երկերի ազդեցությունը նկատելի է միջնադարի իրանական, արաբական և հատկապես բյուզադական փիլիսոփայական մտքի վրա:
- 1820-ական թթ. սկսած՝ հայ և այլազգի անվանի շատ գիտնականներ բազմիցս իրականացրել են Դավիթ Անհաղթի երկերի հրատարակությունները և դրանց պատմաբանասիրական ուսումնասիրությունը:
- 1980թ. ՅՈՒՆԵԱԿՕ-ի որոշմամբ նշվել Է Դավիթ Անհաղթի ծննդյան 1500-ամյակը:
- Երևանում նրա անունով կոչվել են փողոց և հրապարակ, որտեղ կանգնեցվել է նրա հուշարձանը:
- Իր գործունեությամբ հարուցել է պահպանողական կղերի դժգոհությունը, հալածվել է, հեռացել Հաղպատ: Հետագայում եկեղեցին, գնահատելով նրա ծառայությունները, դասել է սրբերի շարքը, աճյունը տեղափոխել և ամփոփել Մշո Առաքելոց վանքում:
Նկարներ
Տեսանյութեր
Հրապարակումներ մամուլում
Մատենագիտություն
- Դավիթ Անհաղթ, Սահմանք իմաստասիրութեան, (hամահավաք քննական բնագիրը և ռուս. թարգմ. Ս. Արևշատյանի), Երևան, 1960:
- Դավիթ Անհաղթ, Վերլուծութիւն «Ներածութեանն» Պորփիւրի:
- Դավիթ Անհաղթ, Մեկնաբանութիւն «Ստորոգութեանցն» Արիստոտելի:
- Դավիթ Անհաղթ, Մեկնութիւն ի «Վերլուծականն» Արիստոտելի (hամահավաք քննական բնագիրը և ռուս. թարգմ. Ս. Արևշատյանի), Երևան, 1967:
- Դավիթ Անհաղթ, Մատենագրութիւնք, Վենետիկ, 1932:
Քաղվածքներ
- Սխալների դեմ պայքարելը ինքնին արվեստ է և գիտություն:
- Բնությունը հավիտենական մտածումի արտահայտությունն է ժամանակի մեջ:
- Փիլիսոփայությունը պետք է առաջնորդի մարդուն դեպի ճշմարիտ գիտելիքը և սովորեցնի ինչպես խուսափել չարից:
- Մաթեմատիկան, որպես բնագիտության ու աստղագիտության հետ հաղորդակցվող գիտություն, գտնվում է այս երկուսի մեջտեղում, որովհետև բնագիտության նման նյութական է և աստվածաբանության նման ոչ նյութական:
- Զարմանքը փիլիսոփայության սկիզբն է:
- Վեցամսյա և ութամսյա ծնված երեխաները չեն ապրում, իսկ յոթ ամսականները ապրում են: Երեխաները սովորաբար յոթ ամսական ժամանակ ատամ են հանում, իսկ յոթ տարեկան հասակում փոխում են:
- Ովքեր գեթ մի անգամ փիլիսոփայական խոսք են տենչում և պատեհ առիթ են ունենում լոկ մատի ծայրով ճաշակել նրա քաղցրությունը, նրանք բոլոր երկրավոր հոգսերին “մնաք բարյավ” ասելով, ողջախոհ մի մոլությամբ անձնատուր են լինում նրան:
- Փիլիսոփայությունը, որպես ամենակատարյալը, բոլոր արվեստների մայրն է ու պատճառը:
- Սպիտակությունը առհասարակ գույն է՝ տեսողությունը լայնացնող, իսկ սևությունը առհասարակ գույն է՝ տեսողությունը նեղացնող:
- Պատը ուղղահայաց կառուցելու համար պետք է նախ հիմքը կառուցել:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Արեվշատյաև Ս.Ս., Դավիթ Անհաղթը Հին Հայաստանի ականավոր փիլիսոփա, Ե., 1980:
- Բրուտյան Գ.Ա., Դավիթ Անհաղթի ուսմունքը տրամաբանության մասին, Ե., 1980:
- Դավիթ Անհաղթը՝ Հին Հայաստանի մեծ փիլիսոփան (ժողովածու), Ե., 1983:
- Чалоян В.К., Философия Давида Непобедимого, Е., 1946.
- Аревшатян С.С., Формирование философской науки в Древней Армении (V - VI вв.), Е., 1973.
- Философия Давида Непобедимого (сб.), М., 1984.
- ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Դավիթ Անհաղթ:
- Դավիթ Անհաղթի էսթետիկական կողմնորոշման մասին:
