Դավիթ Անհաղթ

Դավիթ Անհաղթ
Давид Анахт
Այլ անուններ:	Դավիթ Ներգինացի, Դավիթ Արմենիոս
Անգլերեն:	David Anhaght
Հայերեն:	Դավիթ Անհաղթ
Ծննդյան տարեթիվը:	Մոտ 475 Ներգին գյուղում (Տարոնի գավառ):
Ծննդավայրը:	Ներգին, Արևելյան Հայաստան
Մահվան տարեթիվը:	VI դար
Մահվան վայրը:	Հաղպատ, Արևելյան Հայաստան
Համառոտ տվյալներ: V–VI դարերի հայ փիլիսոփա, նեոպլատոնականության հետևորդ:

Կենսագրություն

Ծնվել է մոտ 475թ. Արևելյան Հայաստանի Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգի Տարոն գավառի Ներգին գյուղում:

Մահացել է VI դարի կեսին Արևելյան Հայաստանի Հաղպատ գյուղում:

Կրթություն

• Սովորել է Օլիմպիոդորոս Կրտսերի փիլիսոփայական դպրոցում (Ալեքսանդրիա):

Աշխատանքային գործունեություն

• Դասավանդել է Օլիմպիոդորոս Կրտսերի փիլիսոփայական դպրոցում:
• Գլխավորել է հունական դպրոցը:
• Հին հայկական փիլիսոփայության աշխարհիկ ուղղության հիմնադիր:

Ձեռքբերումներ

• Ստացել է «Անհաղթ» պատվանունը:

Այլ

• «Անհաղթ» պատվանունը ստացել է հրապարակային փիլիսոփայական վեճերում տարած հաղթանակների համար:
• Տեքստերի համեմատական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Դավիթ Անհաղթը իր աշխատությունները սկզբում գրել է հունարեն լեզվով:
• «Սահմանք իմաստասիրութեան» մեջ կան երգ–երաժշտությանը վերաբերող, թեև ոչ ծավալուն, բայց նշանակալից ասույթներ, որոնք առիթ են տվել զանազան մեկնությունների և, այդպիսով, խթանել ազգային երաժշտագիտության զարգացմանը: Տեսության մեջ Դավիթ Անհաղթը ձայների հարաբերությունները հանգեցնելով քանակային հարաբերությունների՝ հիմնավորել է քանակի կատեգորիայի խաղացած վճռական դերը երաժշտության մեջ, որով և վերջինս կապվում է թվաբանության, երկրաչափության և աստղաբաշխության հետ:
• Վճռական դեր է խաղացել հայ աշխարհիկ փիլիսոփայության պրոբլեմատիկայի և տերմինաբանության ձևավորման բնագավառում:
• Դավիթ Անհաղթը քննադատել է ագնոստիցիզմը և սկեպտիցիզմը, ապացուցել աշխարհի ճանաչելիության հնարավորությունը և անհրաժեշտությունը, հաստատել փիլիսոփայության գոյության իրավունքը և այդ կապակցությամբ առաջադրել փիլիսոփայության վեց սահմանումներ, որոնք վերցրել է Պյութագորասից, Պլատոնից և Արիստոտելից: Փիլիսոփայության հիմնական հարցը լուծել է օբյեկտիվ իդեալիզմի դիրքերից, պաշտպանել Աստծու՝ որպես ամեն ինչի պատճառի և արարչի, գոյության տիեզերաբան, ապացուցման սկզբունքը: Ըստ նրա Աստված անճանաչելի է, սակայն Աստծուն կարելի է մոտենալ՝ ճանաչելով նրա արարած բնությունը:
• Ճանաչողության գործընթացը, ըստ նրա, ունի զգայական ու բանական ձևեր և զգացության, երևակայության, կարծիքի, դատողականության ու բանականության աստիճաններ, առաջին չորս աստիճանները փորձի, արվեստի և գիտության հիմքն են, իսկ բանականությունը՝ փիլիսոփայության, այն ճանաչում է իրերի մեջ ընդհանուրը և անփոփոխը, նրանց էությունը:
• Առաջադրելով գիտությունների դասակարգման հարցը՝ նա կենտրոնում դրել է «արվեստների արվեստը և գիտությունների գիտությունը»՝ փիլիսոփայությունը: Գիտությունների ստորին՝ նախապատրաստական աստիճանում զետեղել է քերականությունը, ճարտասանությունը և տրամաբանությունը կամ դիալեկտիկան, վերջինս իր զարգացման բարձր մակարդակում տեսական և գործնական փիլիսոփայության հետ կազմում է բուն փիլիսոփայության մասը: Տեսական փիլիսոփայության մասերն են բնագիտությունը կամ ֆիզիկան, մաթեմատիկան և աստվածաբանությունը կամ մետաֆիզիկան: Գործնական փիլիսոփայության մասերն են բարոյագիտությունը, տնտեսագիտությունը և քաղաքականությունը:
• Մարդու իդեալը, ըստ Դավիթ Անհաղթի, կատարյալ փիլիսոփան է, նա նման է Աստծուն և օգնում է ուրիշներին՝ նմանվելու Աստծուն:
• Դավիթ Անհաղթը տրամաբանական գիտության հիմնադիրն է Հայաստանում, որը նա դիտել է որպես փիլիսոփայության մաս և գործիք, հիմնական կորիզը համարել ապացուցման դեդուկտիվ եղանակների, հավաքաբանության (սիլլոգիզմ) մասին ուսմունքը:
• Տրամաբանական կատեգորիաների և գործողությունների ծագումը բացատրում է որպես մարդկանց գործնական կարիքների ծնունդ: Ունիվերսալիաների հիմնահարցը լուծել է չափավոր ռեալիզմի դիրքերից (այդ ձևը հետագայում ընդունել են Իբն Սինան, Թովմա Աքվինացին և ուրիշներ):
• Դավիթ Անհաղթի փիլիսոփայությունը սկզբնավորել է հայկական արիստոտելականությունը, նրանով է ավարտվում հայ փիլիսոփայական գիտության ձևավորումը, բարերար ազդեցություն է ունեցել փիլիսոփայական նոր հոսանքների կազմավորման վրա:
• Դավիթ Անհաղթի հայացքների նկատելի ազդեցությունն են կրել Անանիա Շիրակացին, Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին, Հովհաննես Սարկավագը, Վահրամ Րաբունին, Հովհան Որոտնեցին, Գրիգոր Տաթևացին, Սիմեոն Ձուղայեցին, Սիմեոն Ա Երևանցին և ուրիշներ:
• Նպաստել է վրացական փիլիսոփայության աշխարհիկ ուղղության ձևավորմանը:
• Շնորհիվ հունական բնագրերի, նրա երկերի ազդեցությունը նկատելի է միջնադարի իրանական, արաբական և հատկապես բյուզադական փիլիսոփայական մտքի վրա:
• 1820-ական թթ. սկսած՝ հայ և այլազգի անվանի շատ գիտնականներ բազմիցս իրականացրել են Դավիթ Անհաղթի երկերի հրատարակությունները և դրանց պատմաբանասիրական ուսումնասիրությունը:
• 1980թ. ՅՈՒՆԵԱԿՕ-ի որոշմամբ նշվել Է Դավիթ Անհաղթի ծննդյան 1500-ամյակը:
• Երևանում նրա անունով կոչվել են փողոց և հրապարակ, որտեղ կանգնեցվել է նրա հուշարձանը:
• Իր գործունեությամբ հարուցել է պահպանողական կղերի դժգոհությունը, հալածվել է, հեռացել Հաղպատ: Հետագայում եկեղեցին, գնահատելով նրա ծառայությունները, դասել է սրբերի շարքը, աճյունը տեղափոխել և ամփոփել Մշո Առաքելոց վանքում:

Նկարներ

• 
• 
• 

Տեսանյութեր

• Սբ. Դավիթ Անհաղթ Փիլիսոփա:

Հրապարակումներ մամուլում

• Մայրաքաղաքի քարե վկաները՝ Դավիթ Անհաղթ:

Մատենագիտություն

• Դավիթ Անհաղթ, Սահմանք իմաստասիրութեան, (hամահավաք քննական բնագիրը և ռուս. թարգմ. Ս. Արևշատյանի), Երևան, 1960:
• Դավիթ Անհաղթ, Վերլուծութիւն «Ներածութեանն» Պորփիւրի:
• Դավիթ Անհաղթ, Մեկնաբանութիւն «Ստորոգութեանցն» Արիստոտելի:
• Դավիթ Անհաղթ, Մեկնութիւն ի «Վերլուծականն» Արիստոտելի (hամահավաք քննական բնագիրը և ռուս. թարգմ. Ս. Արևշատյանի), Երևան, 1967:
• Դավիթ Անհաղթ, Մատենագրութիւնք, Վենետիկ, 1932:

Քաղվածքներ

• Սխալների դեմ պայքարելը ինքնին արվեստ է և գիտություն:
• Բնությունը հավիտենական մտածումի արտահայտությունն է ժամանակի մեջ:
• Փիլիսոփայությունը պետք է առաջնորդի մարդուն դեպի ճշմարիտ գիտելիքը և սովորեցնի ինչպես խուսափել չարից:
• Մաթեմատիկան, որպես բնագիտության ու աստղագիտության հետ հաղորդակցվող գիտություն, գտնվում է այս երկուսի մեջտեղում, որովհետև բնագիտության նման նյութական է և աստվածաբանության նման ոչ նյութական:
• Զարմանքը փիլիսոփայության սկիզբն է:
• Վեցամսյա և ութամսյա ծնված երեխաները չեն ապրում, իսկ յոթ ամսականները ապրում են: Երեխաները սովորաբար յոթ ամսական ժամանակ ատամ են հանում, իսկ յոթ տարեկան հասակում փոխում են:
• Ովքեր գեթ մի անգամ փիլիսոփայական խոսք են տենչում և պատեհ առիթ են ունենում լոկ մատի ծայրով ճաշակել նրա քաղցրությունը, նրանք բոլոր երկրավոր հոգսերին “մնաք բարյավ” ասելով, ողջախոհ մի մոլությամբ անձնատուր են լինում նրան:
• Փիլիսոփայությունը, որպես ամենակատարյալը, բոլոր արվեստների մայրն է ու պատճառը:
• Սպիտակությունը առհասարակ գույն է՝ տեսողությունը լայնացնող, իսկ սևությունը առհասարակ գույն է՝ տեսողությունը նեղացնող:
• Պատը ուղղահայաց կառուցելու համար պետք է նախ հիմքը կառուցել:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Արեվշատյաև Ս.Ս., Դավիթ Անհաղթը Հին Հայաստանի ականավոր փիլիսոփա, Ե., 1980:
• Բրուտյան Գ.Ա., Դավիթ Անհաղթի ուսմունքը տրամաբանության մասին, Ե., 1980:
• Դավիթ Անհաղթը՝ Հին Հայաստանի մեծ փիլիսոփան (ժողովածու), Ե., 1983:
• Чалоян В.К., Философия Давида Непобедимого, Е., 1946.
• Аревшатян С.С., Формирование философской науки в Древней Армении (V - VI вв.), Е., 1973.
• Философия Давида Непобедимого (сб.), М., 1984.
• ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Դավիթ Անհաղթ:
• Դավիթ Անհաղթի էսթետիկական կողմնորոշման մասին: