Նաղաշ Հովնաթան

Նաղաշ Հովնաթան
Անգլերեն:	Naghash Hovnatan
Հայերեն:	Նաղաշ Հովնաթան
Ծննդյան տարեթիվը:	1661
Ծննդավայրը:	Շոռոթ, Նախիջևանի գավառ
Մահվան տարեթիվը:	28.10.1722
Մահվան վայրը:	Շոռոթ, Նախիջևանի գավառ
Համառոտ տվյալներ: Գրիչ, նկարիչ, բանաստեղծ, աշուղ:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1661թ. Նախիջևանի գավառի Շոռոթ գյուղում:

Կրթություն

• Նախնական կրթությունն ստացել է հոր՝ Հովհաննես (Յոհան) քահանայի մոտ, ապա սովորել Ագուլիսի Ս. Թովմա վանքի դպրոցում, ընդօրինակել ու ծաղկել ձեռագրեր (Մատենադարան, ձեռ. № 3628):

Աշխատանքային գործունեություն

• Աշխատել է ուսուցիչ Ագուլիսի Ս. Թովմա վանքի դպրոցում:
• Ենթադրվում է, որ Ագուլիսում, Երնջակում, Շոռոթում որմնանկարել է եկեղեցիներ:
• Ավելի ուշ ստեղծագործել է հաստոցային ու մոնումենտալ գեղանկարչության բնագավառներում, ճանաչվել հմուտ նկարիչ և վաստակել նաղաշ (արաբ ՝ զարդանկարիչ) պատվավոր տիտղոսը:

Ձեռքբերումներ

• 2008թ.՝ պատմական գիտությունների թեկնածու:
• 2009թ.՝ Ակադեմիայի իսկական անդամ:
• 2012թ.՝ շքանշան «Վիլյամ Սարոյան»:

Այլ

• Հովնաթանյան ընտանիքի ներկայացուցիչ է:
• Որոշ ժամանակ ապրել և ստեղծագործել է Թիֆլիսում: Վրացական աղբյուրների վկայությամբ՝ նա եղել է Վրաստանի Վախթանգ VI թագավորի պալատական երգիչն ու նկարիչը:
• Նաղաշ Հովնաթանի կյանքի մասին միակ գրավոր աղբյուրը նրա ավագ որդու՝ նկարիչ և բանաստեղծ Նաղաշ Հակոբի ողբն է («Ողբամ արտասուօք, կոծով տխրութեան»)՝ գրված հոր մահվան առթիվ: Հակոբի ողբից ենք իմանում Նաղաշ Հովնաթանի ծննդյան և մահվան տարեթվերը, ինչպես նաև կենսագրական մի քանի փաստեր (օրինակ, հասարակ դպրից դարձել է «շնորհալց վարպետն իմաստուն», եղել է «քարտուղար տառից հնոց և նորոց»)։
• Նաղաշ Հովնաթանը 1679թ. Երևանի մեծ երկրաշարժից հետո հրավիրվել է Երևան, նկարազարդել Ս. Պողոս-Պետրոս (պահպանված հատվածները՝ ՀՊՊԹ), Զորավոր (Անանիա Առաքյալի) և Կաթողիկե եկեղեցիները:
• Նաղաշ Հովնաթանը 1710-ական թթ. Էջմիածնում նկարազարդել է Մայր տաճարը (ավարտել է 1720թ.):
• Պահպանվել է «Գրիգոր Լուսավորիչը մկրտում է Տրդատին» որմնանկարից հատված (ՀԱՊ): Տաճարի բեմի Եզրապատի Աստվածամոր և առաքյալների պատկերներն առանձնանում են ազգային տիպականացմամբ, դիմանկարչական մեկնաբանումներով, ֆիգուրների գրաֆիկ, ընդգծվածությամբ: Սրբապատկերային կանոններից հեռանալու միտումով է կատարված «Աստվածամայր» սրբանկարը (Թեհրան, առաջնորդանիստ Ս. Սարգիս եկեղեցի): Տաճարի բուսական զարդանախշերն իրենց շքեղ ու գունագեղ հատվածներով (պահպանվել է գմբեթի հատվածը) երևույթ էին հայկական որմնանկարչական արվեստում:

Նաղաշ Հովնաթանը հայ կերպարվեստ է ներմուծել երևույթների աշխարհիկ ընկալումներ, կիրառել հաստոցային նկարչության սկզբունքներ:

• Նաղաշ Հովնաթանը թողել է գրական հարուստ ժառանգություն: Նրա բանաստեղծությունների առավել հարուստ և ամբողջական ձեռագրերը պահվում են Երևանի (ձեռնարկ № 3263, 4426) և Վիեննայի (ձեռնարկ № 587, 647) մատենադարաններում:
• Նաղաշ Հովնաթանի բանաստեղծությունները գրված են սիրո, ուրախության ու խնջույքի, երգիծական ու խոհախրատական մոտիվներով: Սիրո և բնության երգերում վերարտադրել է մարդկային զգացմունքներն ու տրամադրությունները՝ հնարավորին չափով հեռու մնալով կրոնական կաշկանդումներից:
• Նաղաշ Հովնաթանի խնջույքի և ուրախության երգերի փիլիսոփայական ելակետն արմատապես տարբերվում է միջնադարյան գրական մտածելակերպից: Միաժամանակ քարոզել է ստեղծագործական աշխատանք, համերաշխություն, մարդկային ազնիվ ու մաքուր հարաբերություններ («Աստուած սիրէի, ում սրտում որ նախանձ կայ՝ հանի»):
• Զավեշտի ու ժամանցի ուրախ տաղերից բացի, ստեղծել է նաև երգիծանքի («Կատուն մեռաւ, ափսոս ու վախ», «Ով ողորմելի խեղճ կանայք», «Գրէ եկին էշի քարւան»): Ունի նաև կրոնածիսական բնույթի տաղեր:
• Նաղաշ Հովնաթանը միջնադարի նշանավոր բանաստեղծներից է, XVIII դ. հայ աշուղ, պոեզիայի հիմնադիրը: Իր աշուղական խաղերում, ինչպես նաև երգիծական ու խոհախրատական բանաստեղծություններում բողոքել է չարիքի, անարդարության դեմ, քննադատել իրականության հոռի կողմերը, դրվատել գիտությունն ու արվեստը: Նաղաշ Հովնաթանը օգտվել է ժողովրդական բանահյուսությունից, գրել ժամանակի ժողովրդի լեզվով:

Նկարներ

• 

  նկարի նկարագրության տեքստ

Տեսանյութեր

• ՆԱՂԱՇ ՀՈՎՆԱԹԱՆ/NAGHASH HOVNATAN(1661-1722):
• Նաղաշ Հովնաթանի 350-ամյակին նվիրված համերգ:

Հրապարակումներ մամուլում

• Մամուլի նյութի նկարագրության տեքստ:

Մատենագիտություն

• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Բանաստեղծություններ, Երևան, 1951:
• Տաղեր, Երևան, 1983:
• Չոպանյան Ա., Նաղաշ Յովնաթան աշուղը եւ Յովնաթան Յովնաթանեան նկարիչը, Փարիզ. 1910:
• Ակինյան Ն., Յովնաթան Նաղաշ եւ Նաղաշ Տովնաթանեանք եւ իրենց բանաստեղծական եւ նկարչական աշխատութիւնք. Վնն., 1911:
• Մկրտչյան Մ., Նաղաշ Հովնաթան, Երևան, 1957:
• Капарян М.. Худож пики Овнатаняны. М.. 1968.
• ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Նաղաշ Հովնաթան:
• Նաղաշ Հովնաթանը «Նոյան տապանի» հիշարժան տարեթվերում: