Հովհաննիսյան Հակոբ Գարեգինի

Հովհաննիսյան Հակոբ Գարեգինի
Оганисян Акоп Гарегинович
Անգլերեն:	Hovhannisyan Hakob
Հայերեն:	Հովհաննիսյան Հակոբ Գարեգինի
Ծննդյան տարեթիվը:	7(19).12.1875
Ծննդավայրը:	Շուշի, Լեռնային Ղարաբաղ
Մահվան տարեթիվը:	22.12.1941
Համառոտ տվյալներ: Քիմիկոս, ԵՊՀ ռեկտոր:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1875թ. դեկտեմբերի 7(19)-ին Լեռնային Ղարաբաղի Շուշի քաղաքում:

Մահացել է 1941թ. դեկտեմբերի 22-ին:

Կրթություն

• Ավարտել է Բեռլինի համալսարանի քիմիայի բաժինը:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1907-1920թթ.՝ Բաքվի քիմիամանրէաբանության լաբորոտորիայի վարիչ:
• 1922-1930թթ.՝ ԵՊՀ ռեկտոր:
• 1924-1937թթ.՝ ԵՊՀ կենսաքիմիայի ամբիոնի վարիչ:
• 1930թ.-ից՝ ԵԲԻ կենսաքիմիայի ամբիոնի վարիչ:
• 1930-1936թթ.՝ ԵԲԻ կենսաբանության ինստիտուտի տնօրեն:
• 1936թ.՝ Արմֆանի կենսաբանության ինստիտուտի տնօրեն:

ԵՊՀ ռեկտոր

• Ռեկտորի պաշտոնում եղել է 1922թ. փետրվարի 14-ից մինչև 1930թ. հուլիսի 9-ը:
• Պաշտոնավարման ընթացքում ձեռնամուխ եղավ համալսարանի պրոֆեսորադասախոսական կազմը բարձրորակ կադրերով համալրելու, մի շարք նոր ֆակուլտետների, առարկայական հանձնաժողովների, ամբիոնների, լաբորոտորիաների, կաբինետների, ինչպես նաև համալսարանին կից գիտահետազոտական ինստիտուտի և ասպիրանտուրայի ստեղծմանը:
• 1923թ. հոկտեմբերի 25-ին համալսարանի վարչությունը որոշում է լույս ընծայել «ՀԽՍՀ պետական համալսարանի գիտական տեղեկագիրը»՝ խմբագրության հետևյալ կազմով՝ Հակոբ Հովհաննիսյան, Մանուկ Աբեղյան, Պապա Քալանթարյան: 1925-1930թթ. հրատարակվել է «Տեղեկագրի» վեց համար:
• 1923-1924 ուստարում Աշխարհբեկ Քալանթարի ղեկավարությամբ համալսարանում ստեղծվել է հնագիտության ուսանողական գիտական խմբակ, իսկ 1926թ. դեկտեմբերի սկզբին համալսարանի ակադեմիական հանձնաժողովին կից կազմակերպվում են բժշկագիտական, գյուղատնտեսական, բնագիտական, տեխնիկական և աշխատանքի գիտական կազմակերպման ուսանողական գիտական խմբակներ:
• 1927թ. մայիսի 16-ին իր աշխատանքն է սկսում ՀԽՍՀ Ժողկոմխորհի որոշմամբ համալսարանին կից հիմնված կենտրոնական միացյալ լաբորատորիան:
• 1927թ. հունիսի 2-ին համալսարանի վարչությունը Հ. Հովհաննիսյանի առաջարկով որոշում է ամռանը գիտական արշավախումբ ուղարկել Լեռնային Ղարաբաղ՝ ինքնավար մարզի բնապատմական պայմանները և գյուղատնտեսական կուլտուրաները հետազոտելու համար:
• 1928թ. փետրվարի 9-ին ՀԽՍՀ Ժողկոմխորհը որոշում է ընդունում «Պետական համալսարանն ավարտողների որակը բարձրացնելու մասին»:
• 1929թ. համալսարանի վարչությունը որոշում է հաստատել Մելքոնյան կտակի գործադիր հանձնաժողովի առաջարկությունները հայագիտության, հայոց պատմության և Հայկական հարցի շուրջ հատուկ մատենադարանի կազմակերպումը թույլատրելու մասին:
• 1930թ. հունիսի 5-ին անատոմիկումի նորակառույց շենքում տեղի է ունենում համալսարանին կից գիտահետազոտական ինստիտուտի հանդիսավոր բացումը: Այն սկզբում բաղկացած էր կենսաբանական, քիմիական և ֆիզիկամաթեմատիկական սեկցիաներից:
• Հակոբ Հովհաննիսյանի գրչին են պատկանում համալսարանի 1900-ական թթ. գործունեության վերաբերյալ առաջին հոդվածները:

Ձեռքբերումներ

• 1903թ.՝ քիմիական գիտությունների դոկտոր:
• 1925թ.՝ պրոֆեսոր:
• 1935թ.՝ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:

Այլ

• Հեղինակ է նաև հրապարակախոսական բազմաթիվ հոդվածների:
• Բժշկական ինստիտուտի, նրա ամբիոնների և կլինիկաների կազմակերպման, դրանց ամրապնդման և նույնիսկ ինստիտուտի ժամանակակից շենքի կառուցման աշխատանքները սերտորեն կապված են Հ. Հովհաննիսյանի անվան հետ:
• Գործուն մասնակցություն է ունեցել Հայաստանում քիմիական արդյունաբերության և գիտության զարգացման խնդիրների մշակմանը, աճեցրել բազմաթիվ կադրեր:
• Բազմիցս եղել է Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության Կենտկոմի վերստուգիչ հանձնաժողովի, ինչպես և Հայաստանի Կենտգործկոմի անդամ:
• Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Հովհաննիսյանի ակտիվ մասնակցությամբ կազմակերպվել է փախստականների օգնության կոմիտե, որը պատերազմից տուժածներին ապահովում էր սննդամթերքով և հագուստով:
• 1918թ. Բաքվի կոմունայի օրերին փախստականների գործերի կոմիսարն էր, իսկ 1920-1921թթ.՝ Շուշիի լիազոր՝ փախստականների գործերով, Դիլիջանի ռազմաճակատում պարենավորման և մատակարարման կոմիսար:
• Պատասխանատու վարչակազմակերպչական աշխատանքներին զուգընթաց՝ Հակոբ Հովհաննիսյանը ծավալել է նաև արգասավոր գիտահետազոտական և մանկավարժական գործունեություն: Նա է կազմել օրգանական քիմիայի հայերեն առաջին ձեռնարկը բուհերի համար, մշակել և կարդացել «Օրգանական քիմիա», «Կենսաքիմիա» դասընթացները:
• Մեր հանրապետության կենսաքիմիայի բնագավառին նվիրված առաջին գիտական ուսումնասիրությունները կատարվել են 1920-ական թթ. կեսերին՝ Պետական համալսարանի կենսաքիմիայի ամբիոնում և ֆիզիոլոգիական քիմիայի լաբորատորիայում՝ Հակոբ Հովհաննիսյանի ղեկավարությամբ:
• 1930թ. համալսարանի «Տեղեկագրում» տպագրվել է Հակոբ Հովհաննիսյանի և նրա ընթերակա Ելիզավետա Ակունյանի կողմից համատեղ կատարած երկու աշխատանք: Առաջինը («Պարատոլուոլսուլֆոթթուն իբրև ացետալների ստացման կատալիզատոր») հնարավորություն էր տալիս փոխել ժամանակին գերմանացի քիմիկոս պրոֆեսոր Լյուդվիգ Քլայզենի առաջարկած ացետալների ստացման մեթոդը՝ կիրառելով նոր կատալիզատոր, որի դեպքում ացետալների ստացումը հասնում էր 84-97 տոկոսի՝ մեծապես գերազանցելով ուրիշ մեթոդներով ստացված արդյունքները: Երկրորդ՝ («Չհագեցած ցիկլոեթերների ստացումը») աշխատության մեջ ուսումնասիրվել են վերոհիշյալ կատալիզատորների առկայության պայմաններում բարձր մոլեկուլային ացետալների և վերջիններից՝ չհագեցած եթերների ստացման պայմանները: Այսպիսով՝ Հ. Հովհաննիսյանը և Ե. Ակունյանը մշակել են ացետալների ստացման նոր եղանակ և գտել նոր կատալիզատոր:
• Հ. Հովհաննիսյան և Ե. Ակունյանը կենսաքիմիայի սեկտորում հետազոտել են մի շարք հիդրոցիկլիկ միացություններ՝ պարզելով վերջիններիս քիմիական կառուցվածքը, բաղադրության օրինաչափությունը, ծագումնաբանական մոտիկությունը, ֆիզիոլոգիական առանձնահատկություններն օրգանիզմում, ինչպես նաև արտադրական նշանակությունը:
• Հակոբ Հովհաննիսյանին հատկապես հետաքրքրել է կենսական պրոցեսներում կարևորագույն դեր խաղացող տարբեր վիտամինների քիմիական կառուցվածքի պարզաբանումը: ՀԽՍՀ գիտությունների ինստիտուտի կենսաբանության սեկցիայի 1931թ. նոյեմբերի 22-ի նիստում զեկուցվել է Հակոբ Հովհաննիսյան և Հրաչյա Բունիաթյանի ուսումնասիրությունը՝ «Վիտամին C-ն և Երևանի խաղողի տեսակները» խորագրով, որը 1932թ. լուս տեսավ առանձին գրքույկով:
• Հակոբ Հովհաննիսյան բեղմնավոր գիտամանկավարժական ու կազմակերպչական գործունեությունն ընդհատվեց 1930-ական թթ. կեսերին, երբ ստալինյան բռնաճնշումների մղձավանջը հասավ իր գագաթնակետին: Հովհաննիսյանը դարձավ անձի պաշտամունքի տարիների անմեղ զոհերից մեկը: Երևանի բժշկական ինստիտուտի սկզբնական կուսակցական կազմակերպության 1937թ. սեպտեմբերի 15-ին կայացած դռնփակ նիստի, ապա ՀԿ(բ)Կ Կիրովյան շրջկոմի բյուրոյի նույն թվի սեպտեմբերի 20-ի որոշմամբ նա հեռացվեց ՀամԿ(բ)Կ շարքերից՝ «հակահեղափոխական տարրերի, մասնավորապես իր ձերբակալված եղբոր՝ Աշոտ Հովհաննիսյանի, ձերբակալված աշխատակիցներ՝ գերմանական լրտեսներ Ելիզավետա և Հովհաննես Ակունյանների հետ ունեցած կապի», ինչպես նաև «պրովոկատոր, նացիոնալիստ-տրոցկիստ, ՀԿ(բ)Կ նախկին առաջին քարտուղար Աղասի Ղանջյանի կողմից հովանավորվելու և իր կուսակցական տոմսը կորցնելու համար»: Սեպտեմբերի 23-ին Հ. Հովհաննիսյանը ձերբակալվեց և հարցաքննության ենթարկվեց անվանի գիտնականներ Գևորգ Գրձելյանի ու Կարապետ Մելիք-Օհանջանյանի հետ միասին՝ «զինված ապսատամբություն, կուսակցության և կառավարության ղեկավարների դեմ ահաբեկչական ակտեր նախապատրաստելու, լրտեսական, դիվերսիոն ու վնասարարական աշխատանքներ անցկացնելու», այիսնքն՝ Հայկական ԽՍՀ քրեական օրենսգրքի 59, 17-65, 67-ի 1-ին մասի և 68-րդ հոդվածներով նախատեսված անհեթեթ, շինծու մեղադրանքներով: Այսպես կոչված «հետաքննությամբ» պարզվել էր, որ «Հ.Գ. Հովհաննիսյանը 1921թ. Բաքվում մտել է հակախորհրդային ազգայնական խմբի մեջ, իբրև այդ խմբի մասնակից ագիտացիա տարել Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանին միացնելու օգտին: Նույն թվականին այդ իսկ հարցով Դիլիջան քաղաքում բացեիբաց ելույթ է ունեցել բնակչության և բանվորագյուղացիական կարմիր բանակի զորամասերի առջև: 1923թ. Երևանում մտել է անլեգալ դաշնակցական կազմակերպության մեջ: Որպես այդ կազմակերպության անդամ՝ Հակոբ Հովհաննիսյանն իր հակախորհրդային աշխատանքը տարել է ուսանողության շրջանում ազգայնական կադրեր ստեղծելու ուղղությամբ»: Չորս տարի երկու ամիս Երևանի քաղաքային բանտում տառապելուց հետո՝ Հ. Հովհաննիսյանը ԽՍՀՄ ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատին կից հատուկ խորհրդակցության 1941թ. սեպտեմբերի 3-ի որոշմամբ աքսորվեց Ղազախստան՝ հինգ տարի ժամկետով: Սակայն վախճանվեց աքսորի ճանապարհին, դեկտեմբերի 22-ին միջինասիական երկաթուղային կայարաններից մեկում: 1955թ. մարտի 26-ին ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանի զինվորական կոլեգիան վերանայեց Հ. Հովհաննիսյանի մեղադրական գործը և հանցակազմի բացակայության պատճառով նրան լիովին արդարացրեց:

Մատենագիտություն

• Հակոբյան Հ., Ակունյան Ե., Պարատոլուոլսուլֆոթթուն իբրև ացետալների ստացման կատալիզատոր, Երևանի համալսարանի «Տեղեկագիր», 1930:
• Հակոբյան Հ., Ակունյան Ե., Չհագեցած ցիկլոեթերների ստացումը, Երևանի համալսարանի «Տեղեկագիր», 1930:
• Հակոբյան Հ., Վիտամին C-ն և Երևանի խաղողի տեսակները, Երևան, 1932:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Երևանի պետական համալսարանի ռեկտորները, կազմող՝ Լ.Պ. Ղարիբջանյան, Երևանի համալս. հրատ., 1999, 152էջ:
• ՀԽՍՀ ԳԱ տեղեկագիրը Հ.Գ. Հովհաննիսյանի 90-ամյակի առթիվ:
• Հակոբ Հովհաննիսյան, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
• ԵՊՀ ռեկտորները, ԵՊՀ պաշտոնական կայք: