Կոմիտաս
| Կոմիտաս | |
| Koмитас | |
| |
| Այլ անուններ: | Սողոմոնյան Սողոմոն Գևորգի |
| Անգլերեն: | Komitas |
| Հայերեն: | Կոմիտաս |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 26.09.1869 |
| Ծննդավայրը: | Կուտինա, Թուրքիա |
| Մահվան տարեթիվը: | 22.10.1935 |
| Մահվան վայրը: | Փարիզ, Ֆրանսիա |
| Համառոտ տվյալներ: Երաժշտագետ, խմբավար, կոմպոզիտոր, մանկավարժ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1869թ. սեպտեմբերի 26-ին Թուրքիայի Քյոթահիա (այժմ՝ Կուտինա) քաղաքում:
Կրթություն
- Սովորել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում:
- 1895թ. Թիֆլիսում հարմոնիայի դասեր է առել Մակար Եկմալյանից:
- 1896–1899թթ. սովորել է Բեռլինի Ռ. Շմիդտի մասնավոր կոնսերվատորիայում:
- 1897-1899թթ. սովորել է Բեռլինի արքունական համալսարանը:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1893թ.՝ Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանի երաժշտության ուսուցիչ:
- 1899թ. Էջմիածնի ճեմարանի երգչախմբով համերգներ է տվել Երևանում, Թիֆլիսում, Բաքվում:
- 1906թ. Փարիզում ներկայացրել է հայ ժողովրդական և հոգևոր երգերի իր մշակումները:
- 1910թ. Կոստանդնուպոլսում ստեղծել է «Գուսան» երգչախումբը:
Մեներգային և խմբերգային երգեր
- «Առ գետս Բաբելացվոց»:
- «Ո'ւր ես գալի, ա՜յ գարուն»:
- «Մութն էր երկինքը»:
- «Կաքավի երգը»:
- «Գարուն ա»:
- «Քելեր, ցոլեր»:
- «Լոռու գութաներգ»:
- «Անտունի»:
- «Ծիրանի ծառ» :
Կոմիտասի նամակներից
- Արշակ Չոպանյանին 1908, 23 դեկտեմբեր, Ս.Էջմիածին
Սիրելի՛ Չոպանս, Ինչպէս երևում է՝ տաք տեղ ես գտել. հը՜, գործերն ու քոյրերն ի՞նչ են անում, դու ինքը զինքդ ինքեանց զինքեանց հանդիսացուցի՞ր... Մենք բոլորս էլ լաւ ենք և քեզ սիրալիր բարևներ ենք ուղարկում առաջիկայ տօների եւ Նոր տարուան առթիւ: Այ թէ այնպէս անէիր, որ մնայիր մինչև զատիկ, ու գայի քեզ մի պինդ պսակէի... Մինաս Բերբերեանն ասում էր, որ քո խաթեր համար չորս անգամ, հակառակ ուսուցիչների տրտունջներին, քննել են Կարախանեան Հայր Ներսէս Վարդապետի ազգականին և չորս անգամն էլ գտել են բոլորովին անպատրաստ մի քանի առարկաներից, այնպէս որ այդ յառաջադիմութեամբ անհնարին է ներկայ տարին ընդունելը: Ուղտն եկաւ ունքերը փրստած այսպէս՝ գիտե՞մ... Շատ բարև հարցանողներին և քեզ էլ մի ջերմ պագ ինքը զինքիցս:
Քոյդ Կոմիտաս Յ.Գ. Յարգելի Կարագեաններին յարգանացս հաւաստիքը:
- Նիկողայոս Տիգրանյանին 22 հունվար, Ս. Էջմիածին
Սիրելի Նիկողայոս Տիգրանեան, Սիրականը Թիֆլիզից դառնալուն պէս յիշեցրեց խոստումս, որ իմ աշխատութիւնները քեզ ուղարկեմ: Չկարծես, թէ ես մոռացել էի, այլ սպասում էի արտատպութեան, ուստի այսքան ուշացաւ. անցեալ օրը մէկն ստացայ, միւսը ոչ. այլևս չհամբերելով, հէնց ժողովածուի միջից պոկեցի և ուղարկում եմ քեզ այս երկուսը՝ ա) Interpunctionssystem der Armenier եւ բ) Armeniens volkstՖmliche ReigentՊnze. Երկրորդը՝ մի փոքրիկ քաղուծք է այն մեծ աշխատութեանս, որ եկող տարի լոյս կտեսնէ. իմ ուզածի պէս չեղաւ տպուածը, ուստի մի քանի մանր-մունր սխալներ են սպրդել, որ ինքդ էլ կարող ես նկատել, վերջապէս աւելին չէի կարող սպասել մի գերմանացուց, որ հայոց լեզուն չի՛ իմանում և մեր պարերի մասին հասկացողութիւն անգամ չունի: Ես պատկերներ էլ տպել էի տուել, որպէսզի վերջը զետեղած երգերի օրինակներն աւելի եւս դիւրըմբռնելի լինեն օտարների համար. ինչ որ է, այդպէս է եղել: Իմ նպատակն էր միայն մի թեթև ակնարկ ձգել տալ օտարներին մեր եղանակների նկատմամբ, որոնց երաժշտական կազմութիւնն ու տաղաչափութիւնը դեռ շատ բան կարող է ուսուցանել նոցա: Իմ ընտրած օրինակները մասամբ զուտ ժողովրդական, մասամբ էլ աշուղական ձևով կազմած և ապա ժողովրդականացած են. ինչ երկարաբանեմ, Դու ինքդ էլ ես շատ լաւ իմանում այդ... Ճեմարանի դասերը շատ են խանգարում պարապմունքներս: Այս ամառ մտադիր եմ շրջել գիւղերում և ստուգել վերջին անգամ ժողովրդական երգերի եղանակները և տպագրել տալ մաս-մաս: Դու ի՞նչ ես անում, պարսկերէն նոր եղանակներ գրե՞լ ես, նոր բան հրատարակե՞լ ես. անշուշտ շատ բան պատրաստում ես. ես, որ Քեզ եմ ճանաչում, դադար մնացող չես: Ծանօթներիս և հարցանողաց ողջունիր իմ կողմից: Քեզ քաջողջութիւն և եռանդիդ անպակասութիւն է մաղթում քո Կոմիտաս Վարդապետ:
- Գարեգին Խաչատրյանին 1910, 15 մարտ, Ս.Էջմիածին
Պատուական Խմբագրագետ, Բարի եղէք և երկտողիս մի անկիւն շնորհէք «Տաճար» կիսամսեայ հանդիսում: Անցեալ ԺԹ դարու երկրորդ կէսին, մասնաւորապէս Կ. Պոլսոյ հայ մամուլը հրատարակում էր հայ եկեղեցական երաժշտութեան մասին մի շարք ուսումնասիրական, քննադատական և մանաւանդ վիճաբանական յօդուածներ: Ներկայ 1910, 31 յունուար, թիւ 6 «Տաճարի» միջոցաւ բարեկրօն Տ.Աբրահամ քահանայ Էպէեան առաջարկում է, որ ես հրապարակ հանեմ իմ տեսութիւնները՝ շարականի խազերի մասին: Իրաւ է, ես գտել եմ հայ խազերի բանալին և նոյնիսկ կարդում եմ պարզ գրուածքները, բայց դեռ վերջակէտին չեմ հասել. զի իւրաքանչիւր խազի խորհրդաւոր իմաստին թափանցելու համար, նոյնիսկ տասնեակ ձեռագիրներ պրպտելով, երբեմն ամիսներ են սահում, իսկ ձեռքիս տակն եղած խազերը, այն էլ անուն ունեցողները, 198 հատ են առ այժմ. մի կողմ թողնենք դեռ անանուն խազերը, որոնք խիստ շատ են: Այսպիսի զուտ մասնագիտական խնդիրների մասին անհնարին է գրել մեր պարբերական մամուլի էջերում այս պատճառներով. նախ՝ որ պարբերական մամուլի էջերը շատ սուղ են, երկրորդ՝ զուտ գիտական, տարիներ շարունակուող ուսումնասիրութիւններով հասարակութիւնն զբաղեցնելն աննպատակ է, երրորդ՝ խոշոր ու մեծաքանակ ծախս է պահանջում և չորրորդ՝ ուսումնասիրութեանս վերջակէտ չեմ դրել... Թող հայ հասարակութիւնը ներող, մանաւանդ համբերող լինի, մինչև որ հնարաւոր չափով, կատարելապէս վերջացնեմ իմ տասն եւ վեց ամեակից աւելի տևող տաժանագին ուսումնասիրութիւններս: Յոյս ունեմ, թէ մօտիկ ապագայում, առանձին հատորներով, հասարակութեան սեփականութիւն պիտի դառնայ:
Աղոթակից Կոմիտաս Վարդապետ:
Կոմիտասի անվան քառյակ
Ժամանակակից կատարողական արվեստի նշանակալից երևույթներից մեկը Հայաստանի վաստակավոր կոլեկտիվ, Կոմիտասի անվան պետական լարային քառյակն է: Կամերային անսամբլներից քչերին է հաջողվում երկար ապրել և, մանավանդ, պահպանել գեղարվեստական ինքնատիպությունը: Եզակիներից մեկն էլ Կոմիտասի անվան լարային քառյակն է, որը 2004 թվականին բոլորում է իր գոյության 80 տարին: Այն «ծնվել» է 1924 թվականին Մոսկվայի կոնսերվատորիայի հայ ուսանողներ Ավետ Գաբրիելյանի (1-ին ջութակ), Լևոն Օհանջանյանի (2-րդ ջութակ), Միքայել Տերյանի (ալտ) և Սերգեյ Ասլամազյանի (թավջութակ) նախաձեռնությամբ (ղեկավար Ե.Գուզիկով): Ստեղծման առաջին իսկ ամիսներից «Մոսկվայի Կոնսերվատոչիայի առաջքաշվածների քառյակը» գրավեց ոչ միայն երաժշտասեր հասարակայնության, այլև մասնագետների ուշադրությունը: Գործունեության վաղ շրջանից սկսած կոմիտասցիները խոշոր ծառայություն մատուցեցին կվարտետային երաժշտության պրոպագանդմանը, նրանց շնորհիվ վերջինս մատչելի դարձավ ունկնդիրների լայն շրջանակին՝ անկախ ազգային պատկանելիությունից, մասնագիտությունից, նախասիրություններից: Կոմիտասի անվան լարային քառյակի երկացանկը հարուստ է և ընգրկում է արևմտաեվրոպական ու ռուս երաժշտության նշանակալից երկերը՝ Հայդնից, Մոցարտից ու Բեթհովենից մինչեւ Շուման, Շուբերտ, Մենդելսոն, Գրիգ, Ռավել, Դեբյուսի, Բորոդին, Չայկովսկի, Պրոկոֆև, Շոստակովիչ... Մեծ թվով կվարտետներ առաջին անգամ հնչել են հենց Կոմիտասի անվան քառյակի կատարմամբ:
Կոմիտասի ստեղծագործությունների մշակումները
Կոմիտասյան արվեստը մշտապես ներշնչանքի աղբյուր է հանդիսանում թե՛ կատարողների, թե՛ ստեղծագործողների համար։ Նրան հաճախ են անդրադառնում շատ կոմպոզիտորներ՝ մշակելով, կատարողական տարբեր կազմերի համար փոխադրելով հանճարեղ արվեստագետի երաժշտական հիասքանչ նմուշները։ Կոմիտասյան թեմաներով ստեղծված մշակումները բազմազան են և ինքնօրինակ. դրանցից յուրաքանչյուրում մշտապես առկա է հայ մեծ դասականի ոգին։ Կոմիտասի երգերի հիասքանչ մշակումների հեղինակ է նրա անունը կրող լարային քառյակի հիմնադիր-թավջութակահար Սերգեյ Ասլամազյանը։ Լինելով կատարող-երաժիշտ՝ նա նաև տաղանդաշատ ստեղծագործող էր, որի շնորհիվ հարստացավ հայ կվարտետային երաժշտության երկացանկը։ Կոմիտասի արվեստը միշտ էլ հիացրել էր Ասլամազյանին. նրա ստեղծագործությունները թավջութակահարն համարում էր անգերազանցելի ու անթերի նմուշներ։ Թերևս, դա էր պատճառը, որ Ասլամազյանը պատասխանատվության մեծ զգացումով էր համակվում հանճարեղ Կոմիտասի երգերը մշակելիս։ Կատարելապես տիրապետելով կվարտետային երաժշտության գաղտնիքներին ու նրբություններին՝ իր մշակումներում նա առավելագույնս օգտագործում էր քառյակի կատարողական հնարավորությունները՝ հասնելով ներդաշնակության և թափանցիկ հնչողության։ «Հաբրբան», «Շողեր Ջան», «Երկինքն ամպել ա», «Քելեր-ցոլեր», «Վաղարշապատի պար», «Քելե-քելե», «Ալ այլուղս»... Ասլամազյանական մշակումներն արված են գեղարվեստական բարձր ճաշակով, լարային քառյակի հնարավորությունների հիանալի իմացությամբ։ Թավջութակահարն ինքնատիպ ձևով է մոտենում յուրաքանչյուր գործիքին՝ ստեղծելով գունեղ հնչողություն։ Նրա մշակումներում, թվում է, թե նվագում են ոչ թե ջութակը, ալտը, թավջութակը, այլ հայ ժողովրդական գործիքները։ Օգտագործելով կվարտետի գործիքների կատարողական հնարավորությունները՝ Ասլամազյանը ստեղծում է թառի, քամանչայի հնչողություն։ Նրա մշակումները ազգային են իրենց ոգով և պատահական չէ, որ Կոմիտասի անվան քառյակի ելույթներում այդ փոքրածավալ ստեղծագործությունները մշտապես առկա են որպես երկացանկի անբաժանելի մաս։ Դրանք կվարտետային երաժշտության անգին մարգարիտներ են, որոնք մշտապես հիացնում են թե՛ երաժիշտներին, թե՛ պարզապես երաժշտասերներին:
Ձեռքբերումներ
- 1894թ. ձեռնադրվել է կուսակրոն աբեղա:
- 1895թ.՝ վարդապետ:
Նկարներ
Կոմիտասի մասին նկարներ
Այլ
- Բարսեղ Կանաչյանը, Միհրան Թումաճանը, Վարդան Սարգսյանը, Վաղարշակ Սրվանձտյանը, Հայկ Սեմերճյանը, երաժշտության տեսության դասեր են առել Կոմիտասից:
- 1915 թ-ին ապրելով Մեծ եղեռնի և աքսորի մղձավանջը՝ կորցրել է մտավոր հավասարակշռությունը և մինչև կյանքի վերջը մնացել է Փարիզի հոգեբուժարաններում:
- Կոմիտասը տեսական աշխատություններում բացահայտել է ժողովրդական երաժշտության կենսական հիմքերը, բնութագրել հայ երգի գեղագիտական արժանիքները, վերլուծել տեսակներն ու կառուցվածքային հատկանիշները: Նա հիմնականում գրել է մեներգային և խմբերգային երգեր, որոնք սերում են ժողովրդական կամ հոգևոր սկզբնաղբյուրից:
- Կոմիտասի կերպարին ու ստեղծագործությանն անդրադարձել են նաև մի շարք գիտնականներ, գեղանկարիչներ, քանդակագործներ, երաժիշտներ, գրողներ և ուրիշներ:
- Կոմիտասի անունով են կոչվել Հայաստանի պետական լարային քառյակը, Երևանի կոնսերվատորիան, Կամերային երաժշտության տունը, պողոտա, զբոսայգի, Ստեփանակերտի երաժշտական դպրոցը, երգչախմբեր արտերկրում, արձաններ են կանգնեցվել Երևանում, Վաղարշապատում, Փարիզում և այլուր:
Տեսանյութեր
- Կոմիտաս վարդապետ. հատված Պատարագից. :
- Կոմիտաս վարդապետ, Դե ել:
- Կոմիտաս վարդապետ, Լոռուայ գութաներգ:
- Կոմիտաս վարդապետ, Կռունկ:
- Կոմիտաս վարդապետ, Շուշիկի:
- Կոմիտաս վարդապետ, Քելե,քելե :
- Կոմիտաս վարդապետ, Չինար ես:
- Կոմիտաս վարդապետ, Գարուն ա:
- Կոմիտաս վարդապետ, Ծիծեռնակ:
- Կոմիտաս վարդապետ, Տեր ողորմեա:
- Կոմիտաս վարդապետ, Հով արեք սարեր ջան:
- Կոմիտասի կյանքը լուսանկարներում:
- Կոմիտաս վարդապետ բանաստեղծություններ:
- Վահան Արծրունին Կոմիտասի մասին:
- Արթուր Շահնազարյան. Մոռանալով Կոմիտասին:
- Արթուր Շահնազարյան. Կոմիտաս, մաս 1:
Հրապարակումներ մամուլում
Տե՛ս նաև
- Կոմիտաս.վիրտուալ թանգարան:
- Հայկական հանրագիտարան:
- Պերպերյան Շ., Կոմիտաս վարդապետ, Բուխարեստ, 1936:
- Յոլյան Ի., Կոմիտաս, Երևան, 1969:
- Թահմիզյան Ն., Կոմիտասը և հայ ժողովրդի երաժշտական ժառանգությունը, Փասսադենա, 1994:
- Սաֆարյան Խ., Կոմիատս սքանչելագործ, Երևան, 1993:
- Геодакян Г., Комитас, Ереван, 1969:
- Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
