Խալաթյանց Գրիգոր Աբրահամի
| Խալաթյանց Գրիգոր Աբրահամի | |
| Халатянц Григор Абраамович | |
| |
| Անգլերեն: | Khalatyants Grigor |
| Հայերեն: | Խալաթյանց Գրիգոր Աբրահամի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 1854 |
| Ծննդավայրը: | Ալեքսանդրապոլ, Արևելյան Հայաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 08.02.1912 |
| Մահվան վայրը: | Թիֆլիս, Վրաստան |
| Համառոտ տվյալներ: Պատմաբան, հայագետ, մշակութային գործիչ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1854թ. Արևելյան Հայաստանի Ալեքսանդրապոլ (այժմ` ՀՀ Շիրակի մարզի Գյումրի) քաղաքում:
Մահացել է 1912թ. փետրվարի 8-ին Վրաստանի Թիֆլիս քաղաքում:
Կրթություն
- 1868-1877թթ սովորել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում:
- 1877-1880թթ սովորել է Մոսկվայի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետում:
- 1884թ. ավարտել է Մոսկվայի համալսարանի պատմա-լեզվաբանական ֆակուլտետը:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1886-1912թթ.` Լազարյան ճեմարանի դասախոս:
- 1890թ.` Լազարյան ճեմարանի հայագիտության ամբիոնի վարիչ:
- 1897-1903թթ.` Լազարյան ճեմարանի տեսուչ:
Հայ պատմիչներ քննադատությունը
Խալաթյանցին առանձնապես հետաքրքրել է Մովսես Խորենացին։ Զբաղվելով նրա, Եղիշեի և Ղազար Փարպեցու երկերի աղբյուրների ու դրանց փոխադարձ առնչությունների քննությամբ՝ ուշադրություն է դարձրել այդ երկերում առկա միևնույն նյութերի բովանդակային նմանություններին, դրանք համարել նույնություններ և փորձել տալ դրանց լուսաբանումը: Սկզբում ընդունելով, որ երեքն էլ V դարի պատմիչներ են և որ Ղազար Փարպեցին մի փոքր ավելի ուշ է գրել առաջիններից, անհիմն կերպով մեղադրել է նրան, պնդելով, թե նա իր «Հայոց պատմություն»-ը գրելիս իբր առատորեն օգտվել, որոշ դեպքերում՝ նույնիսկ արտագրել է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմություն» և Եղիշեի «Վարդանի և Հայոց պատերազմի մասին» երկերից, սակայն դիտավորյալ լռել ու չի նշել թե՝ դրանք, թե՝ դրանց հեղինակներին («Ղազար Փարպեցի և գործք նորին», 1883, Խալաթյանցի առաջին գրաբար աշխատությունը)։ Բայց հետո Խալաթյանցը հրաժարվել է այդ տեսակետից և դիտումնավորության մեջ մեղադրել նախ՝ Եղիշեին, ընդունելով, թե նա VII դարի պատմիչ է, հետևաբար օգտվող-արտագրողը նա է («Նամակ առ խմբագրություն Եղիշեի աղբյուրների առթիվ», 1895), իսկ այնուհետև՝ Մովսես Խորենացուն: Ընկնելով ծայրահեղության մեջ՝ Խալաթյանցը նրան համարել է ոչ վաղ, քան VIII դարի հեղինակ, նրա երկը՝ դիտումնավոր, կողմնակալ գրվածք և անվստահելի աղբյուր։ Ավելին, ըստ Խալաթյանցի, Մովսես Խորենացին ինքն է հորինել, կազմել «Հայոց վեպ», որի նյութը վերցրել է գլխավորապես Սուրբ Գրքից։ Խալաթյանցի կարծիքով այդ վեպն արհեստական է և կապ չունի իրական պատմության հետ («Հայոց վեպը Մովսես ԽորենացուՊատմության մեջ», 1896: Մովսես Խորենացու և նրա «Հայոց պատմության» աղբյուրների քննությանն են նվիրված Խալաթյանցի նաև այլ աշխատություններ. «Մովսես Խորենացի և յուր աղբյուրները» (1898), «Մովսես Խորենացու նորագույն աղբյուրների մասին» (1898) և այլն։
Արշակունիներին նվիրված քննդատություն
Հայ Արշակունիների և նրանց մասին Մովսես Խորենացու տեղեկությունների առնչությունների խնդրին է նվիրված «Հայ Արշակունիները Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» մեջ» (1903, ռուսերեն) ստվարածավալ աշխատությունը՝ Խալաթյանցի գլուխգործոցը, որի համար Պետերբուրգի կայսերական ակադեմիան Խալաթյանցին շնորհել է դոկտորի կոչում։ 1903 թվականին Խալաթյանցը մասնակցել է նաև արևելագետների միջազգային համաժողովին (Համբուրգ), որտեղ գերմաներեն լեզվով երկու դասախոսություն է կարդացել հնագույն հայոց պատմության վերաբերյալ։ Հայ ժողովրդի պատմությանն է նվիրված նաև «Ակնարկ Հայաստանի պատմության...» (1910, ռուսերեն) մեծարժեք երկը, որում Խալաթյանցը շարադրել է երկրի քաղաքական ու տնտեսական պատմությունը հնագույն շրջանից մինչև քրիստոնեության պաշտոնական մուտքը Հայաստան։
Ձեռքբերումներ
- 1900թ.` պատմական գիտությունների դոկտոր:
- 1903թ.` պրոֆեսոր:
Այլ
- Խալաթյանցի բանասիրական գործերից ուշագրավ է «Հայ ժողովրդական հեքիաթների ընդհանուր ուրվագիծ» (1885 ռուսերեն, նաև՝ գերմաներեն 1886) աշխատությունը, որում աշխատել է ցույց տալ հայոց, սլավոնների և գերմանացիների ժողովրդական հեքիաթների միջև եղած կապը:
- «Ծրագիր հայ ազգագրության և ազգային իրավաբանական սովորությունների» (1887) գործով Խալաթյանցը մատնանշել է այն ուղին, որով պետք է ընթանա ազգագիր-բանահավաքը (տես Ազգագրական հարցարան):
- Խալաթյանցի նախաձեռնությամբ է հիմնվել «Էմինյան ազգագրական ժողովածուին (անձամբ խմբագրել է 1—8 գրքերը):
- Թեպետ Խալաթյանցը որոշ երկերում թույլ է տվել սխալ դրույթներ ու տեսակետներ, որոնք հետագայում մերժել է հայագիտությունը, սակայն այսօր էլ Խալաթյանցի բազմաթիվ երկեր պահպանել են իրենց գիտական արժեքը:
- Խալաթյանցը թաղվել է Թիֆլիսում:
Մատենագիտություն
- Խալաթյանց Գ., Էմինյան ազգագրական ժողովածու:
- Խալաթյանց Գ., Ղազար Փարպեցի եւ գործք նորին : Պատմական եւ գրական քննութիւն, 1883:
- Халатянц Г., Общий очерк армянских сказок, 1885.
- Խալաթյանց Գ., Ծրագիր հայ ազգագրութեան եւ ազգային իրաւաբանական սովորութիւնների, 1887:
- Խալաթյանց Գ., Մովսէս Խորենացու "Հայոց պատմութիւնը" : Քննադատութիւն, 1890:
- Խալաթյանց Գ., Եղիշէի Վարդանանց պատմութիւնը, 1892:
- Խալաթյանց Գ., Զենոբ Գլակ : Համեմատական ուսումնսիրութիւն, 1893:
- Խալաթյանց Գ., Ընտիր երկասիրութիւններ : Երեք հատորով, 1893:
- Խալաթյանց Գ., Ա. եւ Բ. մնացորդաց գրքերի նորագիւտ հայ թարգմանութիւնը, 1896:
- Խալաթյանց Գ., Մարաբա Մծուրնացի կամ կեղծ-Ագաթանգեղոս: Համեմատական ուսումնասիրութիւն, 1896:
- Խալաթյանց Գ., Յիշատակարան աղէտից, պատմական վիպասանութիւն, 1897:
- Խալաթյանց Գ., Գիրք մնացորդաց ըստ հնագոյն հայ թարգմանութեան, 1899:
- Халатянц Г., Армянские Аршакиды в "Истории Армении" Моисея Хоренскаго : Опыт критики источников, 1903.
- Խալաթյանց Գ., Հայ Արշակունիք ըստ Մովս. Խորենացւոյ կամ նոր ուսումնասիրութիւններ Մովս. Խորենացւոյ մասին, 1906:
Տե՛ս նաև
- Շահնազարյան Ա., Պրոֆեսոր Գրիգոր Խալաթյանցը, 1912:
- Աբրահամյան Ռ., Գրիգոր Խալաթյանց, 1912:
- ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ:
- Եղիշե Մադաթյանի և Գրիգոր Խալաթյանցի նամակագրությունից:
- Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
