Եղիշե
| Եղիշե | |
| Егише | |
| |
| Անգլերեն: | Eghishe |
| Հայերեն: | Եղիշե |
| Ծննդյան տարեթիվը: | Մոտ 410-415 |
| Մահվան վայրը: | Մոտ 470-475 |
| Համառոտ տվյալներ: Պատմիչ,գրող: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է մոտ 410-415թթ.:
Մահացել է մոտ 470-475թթ.:
Կրթություն
- 434թ. Մովես Խորենացու հետ սովորել է Ալեքսանդրիայում:
Աշխատանքային գործունեություն
- 441թ. եղել է Վարդան Մամիկոնյանի դպրապետը:
- 442թ. զինվորական ծառայության է անցել Խորասանում՝ կռվելով հեփթաղների դեմ:
- 450-451թթ.՝ Վարդանանց պատերազմի մասնակից:
Այլ
- Ավարայրի ճակատամարտից հետո Եղիշեն քաշվում է Մոկաց աշխարհն ու հաստատվում մարդկանցից հեռու մի այրում, որը հետո կոչվում է Եղիշեի այր:
- Պատմիչն իր վերջին տարիներն անց է կացնում Ռշտունյաց գավառի ծովեզրյա այրերում, որտեղ մոտ 470-475 թվականներին մահանում է:
- Եղիշեի գերեզմանը գտնվում է Ոստան գավառում, Վանա լճի ափի Չաղար կամ Չաբահան Սուրբ Նշան վանքում:
- Եղիշեի երկը սկզբնաղբյուր է ծառայել Ղևոնդ Ալիշանի, Ռափայել Պատկանյանի, Դերենիկ Դեմիրճյանի առանձին ստեղծագործությունների համար:
- «Վասն Վարդանայ եւ Հայոց պատերազմին» երկը հրատարակվել է ավելի քան 40 անգամ. առաջինը լույս է տեսել 1764 թվականին Կոստանդնուպոլսում: Թարգմանվել է անգլերեն, գերմաներեն, իտալերեն, ֆրանսերեն և այլ լեզուներով:
- Հայ եկեղեցին Եղիշեին դասել է տոնելի սրբերի կարգը: Նրա հիշատակը նշվում է Խաչվերացի 5-րդ կիրակիին նախորդող շաբաթ օրը` Սրբոց թարգմանչաց տոնի հետ:
Մատենագիտություն
- Եղիշե. Մեկնութիւն արարածոց գրոց:
- Եղիշե. Կանոնք:
- Եղիշե. Խրատք:
- Եղիշե. Վասն Վարդանայ եւ Հայոց պատերազմին:
«Վասն Վարդանայ եւ Հայոց պատերազմին»
Եղիշեի ստեղծագործությունը վերաբերում է միայն 440-ական թվականների վերջերի և 450-ական թվականների սկիզբնեըի հայ-պարսկական փոխհարաբերությունների պատմությանը և դրա հետ սերտորեն կապված իրադարձությունների լուսաբանմանը: Որպես պատմական սկզբնաղբյուր, դրական արժանիքն այն է, որ նրա հեղինակն իր նկարագրած դեպքերի ժամանակակիցը լինելուց բացի, պաշտոնի բերումով, շատ մոտ հարաբերությունների մեջ էր գտնվում Հայոց սպարապետի հետ, մի հանգամանք, որը նրան, անշուշտ, մեծ հնարավորություն է տվել գրքի համար ձեռք բերելու ավելի ճշգրիտ ու հավաստի նյութեր: Գիրքը բաղկացած է գրքի 3 մասերից՝ «Սկիզբ», «Միջոց» և «Ավարտ»:
«Սկզբում» խոսելով հայ Արշակունիների թագավորության անկման և Հայաստանի պարսկական տիրապետության տակ ընկնելու մասին, պատմի֊չը որպես կարևոր հանգամանք նշում է, որ թեև դրանից հետո հայերր հարկատու դարձան պարսից արքունիքին, «...սակայն այրուձին Հայոց բովանդակ ի ձեռն նախարարացն առաջնորդէր ի պատերազմի»: Այսինքն հայ նախարարները տակավին պահպանում էին իրենց զինվորական իրավունքները և կռիվներին մասնակցում էին սեփական հեծյալ գնդերով: Այս հան֊գամանքը որոշակի հնարավորություններ էր տալիս հայ ժողովրդին, անհրաժեշտության դեպքում, միավորելու իր զինա֊կան ուժերը և պայքարի ելնելու օտարերկրյա լծի դեմ:
«Միջոցը» հիմնականում վերաբերում է Հազկերտ II-ի և պարսից արքունիքի կողմից հայ ժողովրդին պարտադրված կրոնափոխության առաջարկությանը, այս բովանդակությամբ Հայաստանի հոգևոր և աշխարհիկ առաջնորդներին ուղարկված հրովարտակին, Արտաշատի ժողովին և հայոց մեծամեծների ստորագրությամբ պատասխան նամակ կազմելուն, որով հիմնավորապես մերժվում էր կրոնափոխության առաջարկությունը: Պատմում է Հայաստանի մարզպան Վասակ Սյունու և նրա համախոհների պառակտիչ գործունեության մասին, մի գործունեություն, որն արմատապես հակադրվում էր Արտաշատի ժողովի որոշմանը և ընթանում կրոնափոխության առաջարկության ընդունման ուղղությամբ:
«Ավարտում» Եղիշեն պատմում է Ավարայրի ճակատամարտի, պատերազմի ծանր հետևանքների, Պարսկաստան տարված հայ գերիների անտանելի վիճակի և այլնի մասին: Եղիշեի գիրքն ավարտվում է գերության մեջ տառապող հայ փափկասուն կանանց ծանր դրության աննման նկարագրությամբ, որը հեղինակի գեղարվեստական խոսքի գլուխգործոցն է:
Տե՛ս նաև
- Հ. Ներսէս Վ. Ակինեան, Եղիշէ վարդապետ եւ իւր Պատմութիւնն Հայոց պատերազմի: Մատենագրական - պատմական ուսումնասիրութիւն, հտ. Ա, Վիեննա, Մխիթարեան տպարան, 1932թ.:
- Հ. Ներսէս Վ. Ակինեան, Եղիշէ վարդապետ եւ իւր Պատմութիւնն Հայոց պատերազմի: Մատենագրական - պատմական ուսումնասիրութիւն, հտ. Բ, Վիեննա, Մխիթարեան տպարան, 1936թ.:
- Նալբանդյան, Վ. Ս. Եղիշե.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1987թ.:
- Տ.-Մինասյան Ե., Եղիշեի «Վարդանանց պատմությունը» և նրա նորագույն քննադատը. ՍՍՌՄ ԳԱ հայկական ֆիլիալի Տեղեկագիր. Հասարակական գիտություններ, 1943թ.:
- Հ. Ներսէս Վ. Ակինեան, Եղիշէ վարդապետ և իւր Պատմութիւնն Հայոց պատերազմի։ Մատենագրական - պատմական ուսումնասիրութիւն, հտ. Գ, Վիեննա, Մխիթարեան տպարան, 1960թ.:
- Եղիշե, Վարդանի և հայոց պատերազմի մասին, «Հայաստան» հրատ., Երևան, 1994թ.:
- Հայկական հանրագիտարան, Եղիշե:
- Zekiyan Boghos Levon, Quelques observations critiques sur le "Corpus Elisaeanum",- The Armenian Christian Tradition /Taft Robert Francis. - Roma։ Pontificium Institutum Studiorum Orientalium / Pontificio Istituto Orientale, 1997.
- The History of Vartan and of the batte of the Armenians, transl. from the arm. by C.F.Neumann, London, 1830.
- Elisйo, Storico armeno del quinto secolo, versione del prete Giuseppe Cappelletti. Venezia, 1840.
- Soulиvement national de l'Armйnie chrйtienne au V-e siиcle, la loi de Zoroastre, sous le commendement du prince Vartan le Mamigonian. *Ouvrage йcrit par Elisйe Vartabed, trad. en francais par M. 1'abbй Grйgoire Kabaragy Garabed. Paris, 1841.
- Elisйe Vardaped, Histoire de Vardan et de la guerre des Armйniens, trad. nouvelle, acc. de notes historiques, par V. Langlois, "Collection des historiens anciens et modernes de l'Armйnie, publiйe en francais par Victor Langlois". T.II. Paris, 1869
- Մատենագիրք հայոց, հատոր Ա, Անթիլիաս, 2003թ.:
- Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
