Աշխույժ

Աշխույժ
Ашхуйж
Այլ անուններ:	Գրիգորյան Խաչատուր Սուքիասի
Անգլերեն:	Ashkhuyj
Հայերեն:	Աշխույժ
Ծննդյան տարեթիվը:	1884
Ծննդավայրը:	Ղազնաֆար, Հայաստան
Մահվան տարեթիվը:	1961
Համառոտ տվյալներ: Գուսան, աշուղ:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1884թ. Հայաստանի Ղազնաֆար գյուղում (այժմ՝ գ. Արագած՝ ՀՀ Արագածոտնի մարզում): Մահացել է 1961թ.:

Երգել է ջութակի նվագակցությամբ:

Շուրջ 2000 երգի, բազմաթիվ հեքիաթ-սիրավեպերի ու պոեմների հեղինակ է:

Չորս տարեկանում Խաչատուրը տառապում է «ծաղիկ» հիվանդությամբ և կորցնում տեսողությունը։ Նա մխիթաություն է գտնում երգի ու երաժշտության մեջ։ Կարճ ժամանակից դառնում է հմուտ գուսան ու հեքիաթասաց և վերցնելով ջութակը շրջագայում է հայկական քաղաքներն ու գյուղերը։

1907-ին հանդես գալով Ալեքսանդրապոլի (այժմ՝ Գյումրի) սրճարաններից, Աշխույժը իր երգերից մեկում որոշակիորեն արտահայտելով հակացարական տրամադրություններ՝ ձերբակալվում է։ Ազատվելով կալանքից, երիտասարդ գուսանը շարունակում է շրջագայությունը։ 1908-ին, Էջմիածնում եղած ժամանակ, նա առիթ է ունենում մոտիկից շփվելու Գևորգյան ճեմարանի ուսուցիչների հետ, որոնցից մեկը՝ Գարեգին Լևոնյանը (Ջիվանու որդին), նկատի ունենալով երիտասարդ գուսանի կենսուրախ և առույգ բնավորությունը, նրան տալիս է Աշխույժ անունը։ Նաիրի Զարյանը նրա մասին ասել է, որ «զրկված լինելով արեգակի լույսից` նա հոգու աչքերով տեսնում է աշխարհն իր կախարդական բոլոր գույներով և ներդաշնակություններով»:

Ստեղծագործությունը

Աշխույժի ստեղծագործության հիմնական գծերն են բռնության, կամայականության, սոցիալական անարդարության խարազանումը («Բռնության աշխարհ», «Եթե լավ է», «Անարդար օրենք»)։ Աշխույժը հանդես է եկել նաև կոլտնտեսական երգերով, որոնցում գովերգել է գեղջուկի աշխատանքը։ Աշխույժի ստեղծագործությունների մեջ ուրույն տեղ ունեն սիրային տաղերն ու երգերը, որոնց մեջ արտահայտել է իր խոհերն ու խորհդածությունները մաքուր, իդեալական սիրո և ամուսնության մասին։

Ա՜խ, էս ծաղիկն ինչ նման է

Էն իմ տեսած աղջկան,

Որ սրտիս մեջ նոր բոց վառեց,

Արևից էլ հուհրան։

Ամեն բացվող նոր առավոտ

Իր դեմ ունի մայրամուտ,

Բայց այդ շողը իմ սրտի մեջ

Չունի գիշեր, չունի մութ։

Երբ նիրհում են շրթունքներս

Այդ վառ սիրով միշտ կարոտ,

Հոգիս զարթնում, թև է առնում

Ու ինձ տանում նրա մոտ։

Ա՜խ, էս ծաղիկն նորից շարժեց

Սերը իմ մեջ այն կույսի,

Պիտի գնա՜մ, գտնեմ նրան

Հանո՜ւն սիրո վառ լույսի։

1933 թ.

Մատենագիտություն

• «Աշուղ Աշխույժի քնարը», Բաքու, Ն. Երևանցյանի տպարան, 1908:
• «Ժողովրդի ընտրյալները», Երևան, Պետհրատ, 1938:
• «Աշուղական», Երևան, Հայպետհրատ, 1947:
• «Քնար», Երևան, Հայպետհրատ, 1955
• «Աղբյուր» (բանաստեղծություններ), Երևան, Հայպետհրատ, 1958:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
• Գուսան Աշխույժ, Քնար, Երևան, Հայպետհրատ, 1955:
• Գրական տեղեկատու, Երևան, «Սովետական գրող», 1981: