2688
edits
Changes
Նոր էջ «{{Person | name-am =Խաչատուր Էրզրումցի | name-am-aliases =Խաչատուր Առաքելյան | name-ru =Хачатур Эрзрумци | nam...»:
{{Person
| name-am =Խաչատուր Էրզրումցի
| name-am-aliases =Խաչատուր Առաքելյան
| name-ru =Хачатур Эрзрумци
| name-ru-aliases =Хачатур Аракелян
| name-lat =
| name-en =Khachatur Erzrumtsi
| name-fr =
| image =Boy.jpg
| birth-date =1666
| birth-place =Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն
| death-date =1740
| death-place =Վենետիկ, Իտալիա
| description =Փիլիսոփա, եկեղեցական գործիչ:
}}
=Կենսագրություն=
Ծնվել է 1666թ. Օսմանյան կայսրության Կոստանդնուպոլիս քաղաքում:
Մահացել է 1740թ. Իտալիայի Վենետիկ քաղաքում:
==Կրթություն==
*1682թ.-ից սովորել է Կոստանդնուպոլսի Ուրբանյան վարժարանում:
==Աշխատանքային գործունեություն==
*1708թ.-ից՝ Վենետիկի հայկական համայնքի հոգևոր առաջնորդ:
*Զբաղվել է բարոյագիտության, փիլիսոփայության ուսումնասիրությամբ:
===Փիլիսոփայական հայացքները===
Գոյաբանական հարցերը լուծելիս Խաչատուր Էրզրումցին հետևել է Թովմա Աքվինացուն. Աստծուն համարել է աշխարհի միակ սկզբնապատճառը: Ըստ նրա, բնության հիմքում ընկած է նյութը՝ որպես կարողություն, որը կատարյալ է դառնում տեսակի (ձևի) միջոցով: Բնափիլիսոփայական հարցադրումները հիմնականում մեկնաբանել է մատերիալիստական ոգով։ Նյութը համարել է անվերջ բաժանելի, անոչնչանալի, հավերժական, որը շարժման ու փոփոխման հետևանքով մի ձևից անցնում է մեկ այլ ձևի: Տվել է բազմաթիվ բնական երևույթների գիտական բացատրությունը, այսպես, օդի տաքանալը բացատրել է երկրից անդրադարձած արեգակնային ճառագայթների ազդեցությամբ: Ձյան, բքի, ցողի, ստորերկրյա ջրերի և երկրաշարժերի պատճառը համարել է գոլորշիները: Բնության մեջ, ըստ նրա, տեղի ունի զարգացում և փոփոխություն, որոնց հիմքում ընկած են ներհակ ուժերը: Խաչատուր Էրզրումցու այս մտքերը փաստորեն նյութի պահպանման ու փոխակերպման օրենքի արտահայտությունն են: Խաչատուր Էրզրումցին հետաքրքրվել է նաև երկրագիտության հարցերով, նկարագրել բազմաթիվ երկրների քաղաքական աշխարհագրությունը: Իմացաբանության և տրամաբանության մեջ Խաչատուր Էրզրումցին հետևել է ռացիոնալիզմի և սխոլաստիկայի հիմնական դրույթներին: Հասարակական, բարոյագիտական ըմբռնումներով հակադրվել է Թովմա Աքվինացուն և ֆեոդալական անօրինականություններին, առաջադրել բուրժ. գաղափարախոսության պահանջներ: Արժեքավոր է պատերազմի և խաղաղության հարցադրումը, որը հիմնականում պարզաբանում է՝ կապելով արդարացի պատերազմների ու ազատագրական պայքարի ընդունման հետ:
Խաչատուր Էրզրումցու գեղագիտական ըմբռնումները ձևավորվել են ռացիոնալիզմի և XVII դարի ֆրանսիական կլասիցիզմի տեսաբանների (Ն. Բուալո և ուրիշներ) ազդեցությամբ: Մարդն ունի ինչպես զգացմունքային, այնպես և բանական ցանկություններ: Արվեստը, ամենից առաջ, արդյունք է մտածողության ու տրամաբանության։ Արվեստի հիմքում Խաչատուր Էզրումցին դնում է հասարակական օգտակարության սկզբունքը և այն բաժանում «ծառայականի» (տարբեր արհեստներ) ու «ազատականի» (պոեզիա, երաժշտություն, ճարտասանություն ևն): Խաչատուր Էրզրումցու ռացիոնայիզմի հիմքում ընկած է այն պատկերացումը, թե բանաստեղծական արվեստը սկիզբ է առնում մտածողությունից (բանաստեղծի) և հանգում է մտածողությանը (ընթերցողի)՝ վերածվելով գաղափարական և գեղագիտական ներգործության: Չանտեսելով զգացմունքի ու երևակայության վճռական նշանակությունը՝ Խաչատուր Էրզրումցին շեշտում է պոեզիայում բանականության առաջատար դերը: Հենց այդ դիրքերից նա մեկնաբանում է բարձր պոեզիայի, իրականության «ընտիր ու վսեմ» կողմերի պատկերման, թեմայի նպատակահարմար ընտրության, բնությանը նմանվելու, մարդկային կրքերի ծայրահեղ դրսևորումները հաղթահարելու ու կանոնավորելու կլասիցիստական դրույթները: Խաչատուր Էրզրումցին հիմնավորում է ստեղծագործական աշխատանքում կանոններին հետևելու անհրաժեշտությունը, գտնլով, որ դրանք բխում են արվեստի էությունից և մտածողության անհրաժեշտ բաղադրամասերն են: Բանականության օրենքներին հավատարիմ մնալու սկզբունքը Խաչատուր Էրզրումցին տարածում է ստեղծագործության բովանդակության ձևական (լեզվաոճական, կառուցվածքային) կողմերի վրա։ Պոեզիայի հասարակական կոչումն ու ներգործությունը Խաչատուր Էրզրումցին կապում է բարոյագիտական խնդիրների հետ: Բանաստեղծական արվեստի (նաև երաժշտության) գեղագիտական, բարոյադաստիարակչական կողմերը սերտորեն առնչվում, փոխադարձաբար պայմանավորում են միմյանց։ Արվեստի նպատակն է նպաստել հասարակության առաջընթացին, ծառայել բարոյական դաստիարակության խնդիրներին:
=Մատենագիտություն=
*Խաչատուր Է., Գիրք քերականութեան, Լիվոռնո, 1969:
*Խաչատուր Է., Համառօտութիւն բարոյական աստուածաբանութեան, Վենետիկ, 1709:
*Խաչատուր Է., Ճարտասանութիւն, Վենետիկ, 1713:
*Խաչատուր Է., Լիակատար աստուածաբանութիւն, 1734:
=Տե՛ս նաև=
*Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
[[Category:Փիլիսոփաներ]] [[Category:Եկեղեցական գործիչներ]]
| name-am =Խաչատուր Էրզրումցի
| name-am-aliases =Խաչատուր Առաքելյան
| name-ru =Хачатур Эрзрумци
| name-ru-aliases =Хачатур Аракелян
| name-lat =
| name-en =Khachatur Erzrumtsi
| name-fr =
| image =Boy.jpg
| birth-date =1666
| birth-place =Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն
| death-date =1740
| death-place =Վենետիկ, Իտալիա
| description =Փիլիսոփա, եկեղեցական գործիչ:
}}
=Կենսագրություն=
Ծնվել է 1666թ. Օսմանյան կայսրության Կոստանդնուպոլիս քաղաքում:
Մահացել է 1740թ. Իտալիայի Վենետիկ քաղաքում:
==Կրթություն==
*1682թ.-ից սովորել է Կոստանդնուպոլսի Ուրբանյան վարժարանում:
==Աշխատանքային գործունեություն==
*1708թ.-ից՝ Վենետիկի հայկական համայնքի հոգևոր առաջնորդ:
*Զբաղվել է բարոյագիտության, փիլիսոփայության ուսումնասիրությամբ:
===Փիլիսոփայական հայացքները===
Գոյաբանական հարցերը լուծելիս Խաչատուր Էրզրումցին հետևել է Թովմա Աքվինացուն. Աստծուն համարել է աշխարհի միակ սկզբնապատճառը: Ըստ նրա, բնության հիմքում ընկած է նյութը՝ որպես կարողություն, որը կատարյալ է դառնում տեսակի (ձևի) միջոցով: Բնափիլիսոփայական հարցադրումները հիմնականում մեկնաբանել է մատերիալիստական ոգով։ Նյութը համարել է անվերջ բաժանելի, անոչնչանալի, հավերժական, որը շարժման ու փոփոխման հետևանքով մի ձևից անցնում է մեկ այլ ձևի: Տվել է բազմաթիվ բնական երևույթների գիտական բացատրությունը, այսպես, օդի տաքանալը բացատրել է երկրից անդրադարձած արեգակնային ճառագայթների ազդեցությամբ: Ձյան, բքի, ցողի, ստորերկրյա ջրերի և երկրաշարժերի պատճառը համարել է գոլորշիները: Բնության մեջ, ըստ նրա, տեղի ունի զարգացում և փոփոխություն, որոնց հիմքում ընկած են ներհակ ուժերը: Խաչատուր Էրզրումցու այս մտքերը փաստորեն նյութի պահպանման ու փոխակերպման օրենքի արտահայտությունն են: Խաչատուր Էրզրումցին հետաքրքրվել է նաև երկրագիտության հարցերով, նկարագրել բազմաթիվ երկրների քաղաքական աշխարհագրությունը: Իմացաբանության և տրամաբանության մեջ Խաչատուր Էրզրումցին հետևել է ռացիոնալիզմի և սխոլաստիկայի հիմնական դրույթներին: Հասարակական, բարոյագիտական ըմբռնումներով հակադրվել է Թովմա Աքվինացուն և ֆեոդալական անօրինականություններին, առաջադրել բուրժ. գաղափարախոսության պահանջներ: Արժեքավոր է պատերազմի և խաղաղության հարցադրումը, որը հիմնականում պարզաբանում է՝ կապելով արդարացի պատերազմների ու ազատագրական պայքարի ընդունման հետ:
Խաչատուր Էրզրումցու գեղագիտական ըմբռնումները ձևավորվել են ռացիոնալիզմի և XVII դարի ֆրանսիական կլասիցիզմի տեսաբանների (Ն. Բուալո և ուրիշներ) ազդեցությամբ: Մարդն ունի ինչպես զգացմունքային, այնպես և բանական ցանկություններ: Արվեստը, ամենից առաջ, արդյունք է մտածողության ու տրամաբանության։ Արվեստի հիմքում Խաչատուր Էզրումցին դնում է հասարակական օգտակարության սկզբունքը և այն բաժանում «ծառայականի» (տարբեր արհեստներ) ու «ազատականի» (պոեզիա, երաժշտություն, ճարտասանություն ևն): Խաչատուր Էրզրումցու ռացիոնայիզմի հիմքում ընկած է այն պատկերացումը, թե բանաստեղծական արվեստը սկիզբ է առնում մտածողությունից (բանաստեղծի) և հանգում է մտածողությանը (ընթերցողի)՝ վերածվելով գաղափարական և գեղագիտական ներգործության: Չանտեսելով զգացմունքի ու երևակայության վճռական նշանակությունը՝ Խաչատուր Էրզրումցին շեշտում է պոեզիայում բանականության առաջատար դերը: Հենց այդ դիրքերից նա մեկնաբանում է բարձր պոեզիայի, իրականության «ընտիր ու վսեմ» կողմերի պատկերման, թեմայի նպատակահարմար ընտրության, բնությանը նմանվելու, մարդկային կրքերի ծայրահեղ դրսևորումները հաղթահարելու ու կանոնավորելու կլասիցիստական դրույթները: Խաչատուր Էրզրումցին հիմնավորում է ստեղծագործական աշխատանքում կանոններին հետևելու անհրաժեշտությունը, գտնլով, որ դրանք բխում են արվեստի էությունից և մտածողության անհրաժեշտ բաղադրամասերն են: Բանականության օրենքներին հավատարիմ մնալու սկզբունքը Խաչատուր Էրզրումցին տարածում է ստեղծագործության բովանդակության ձևական (լեզվաոճական, կառուցվածքային) կողմերի վրա։ Պոեզիայի հասարակական կոչումն ու ներգործությունը Խաչատուր Էրզրումցին կապում է բարոյագիտական խնդիրների հետ: Բանաստեղծական արվեստի (նաև երաժշտության) գեղագիտական, բարոյադաստիարակչական կողմերը սերտորեն առնչվում, փոխադարձաբար պայմանավորում են միմյանց։ Արվեստի նպատակն է նպաստել հասարակության առաջընթացին, ծառայել բարոյական դաստիարակության խնդիրներին:
=Մատենագիտություն=
*Խաչատուր Է., Գիրք քերականութեան, Լիվոռնո, 1969:
*Խաչատուր Է., Համառօտութիւն բարոյական աստուածաբանութեան, Վենետիկ, 1709:
*Խաչատուր Է., Ճարտասանութիւն, Վենետիկ, 1713:
*Խաչատուր Է., Լիակատար աստուածաբանութիւն, 1734:
=Տե՛ս նաև=
*Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
[[Category:Փիլիսոփաներ]] [[Category:Եկեղեցական գործիչներ]]
