2688
edits
Changes
Նոր էջ «{{Person | name-am =Խալաթյանց Գրիգոր Աբրահամի | name-am-aliases = | name-ru =Халатянц Григор Абраамович | name-r...»:
{{Person
| name-am =Խալաթյանց Գրիգոր Աբրահամի
| name-am-aliases =
| name-ru =Халатянц Григор Абраамович
| name-ru-aliases =
| name-lat =
| name-en =Khalatyants Grigor
| name-fr =
| image =Khalatyants.PNG
| birth-date =1854
| birth-place =Ալեքսանդրապոլ, Արևելյան Հայաստան
| death-date =08.02.1912
| death-place =Թիֆլիս, Վրաստան
| description =Պատմաբան, հայագետ, մշակութային գործիչ:
}}
=Կենսագրություն=
Ծնվել է 1854թ. Արևելյան Հայաստանի Ալեքսանդրապոլ (այժմ` ՀՀ Շիրակի մարզի Գյումրի) քաղաքում:
Մահացել է 1912թ. փետրվարի 8-ին Վրաստանի Թիֆլիս քաղաքում:
==Կրթություն==
*1868-1877թթ սովորել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում:
*1877-1880թթ սովորել է Մոսկվայի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետում:
*1884թ. ավարտել է Մոսկվայի համալսարանի պատմա-լեզվաբանական ֆակուլտետը:
==Աշխատանքային գործունեություն==
*1886-1912թթ.` Լազարյան ճեմարանի դասախոս:
*1890թ.` Լազարյան ճեմարանի հայագիտության ամբիոնի վարիչ:
*1897-1903թթ.` Լազարյան ճեմարանի տեսուչ:
===Հայ պատմիչներ քննադատությունը===
Խալաթյանցին առանձնապես հետաքրքրել է Մովսես Խորենացին։ Զբաղվելով նրա, Եղիշեի և Ղազար Փարպեցու երկերի աղբյուրների ու դրանց փոխադարձ առնչությունների քննությամբ՝ ուշադրություն է դարձրել այդ երկերում առկա միևնույն նյութերի բովանդակային նմանություններին, դրանք համարել նույնություններ և փորձել տալ դրանց լուսաբանումը: Սկզբում ընդունելով, որ երեքն էլ V դարի պատմիչներ են և որ Ղազար Փարպեցին մի փոքր ավելի ուշ է գրել առաջիններից, անհիմն կերպով մեղադրել է նրան, պնդելով, թե նա իր «Հայոց պատմություն»-ը գրելիս իբր առատորեն օգտվել, որոշ դեպքերում՝ նույնիսկ արտագրել է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմություն» և Եղիշեի «Վարդանի և Հայոց պատերազմի մասին» երկերից, սակայն դիտավորյալ լռել ու չի նշել թե՝ դրանք, թե՝ դրանց հեղինակներին («Ղազար Փարպեցի և գործք նորին», 1883, Խալաթյանցի առաջին գրաբար աշխատությունը)։ Բայց հետո Խալաթյանցը հրաժարվել է այդ տեսակետից և դիտումնավորության մեջ մեղադրել նախ՝ Եղիշեին, ընդունելով, թե նա VII դարի պատմիչ է, հետևաբար օգտվող-արտագրողը նա է («Նամակ առ խմբագրություն Եղիշեի աղբյուրների առթիվ», 1895), իսկ այնուհետև՝ Մովսես Խորենացուն: Ընկնելով ծայրահեղության մեջ՝ Խալաթյանցը նրան համարել է ոչ վաղ, քան VIII դարի հեղինակ, նրա երկը՝ դիտումնավոր, կողմնակալ գրվածք և անվստահելի աղբյուր։ Ավելին, ըստ Խալաթյանցի, Մովսես Խորենացին ինքն է հորինել, կազմել «Հայոց վեպ», որի նյութը վերցրել է գլխավորապես Սուրբ Գրքից։ Խալաթյանցի կարծիքով այդ վեպն արհեստական է և կապ չունի իրական պատմության հետ («Հայոց վեպը Մովսես ԽորենացուՊատմության մեջ», 1896: Մովսես Խորենացու և նրա «Հայոց պատմության» աղբյուրների քննությանն են նվիրված Խալաթյանցի նաև այլ աշխատություններ. «Մովսես Խորենացի և յուր աղբյուրները» (1898), «Մովսես Խորենացու նորագույն աղբյուրների մասին» (1898) և այլն։
===Արշակունիներին նվիրված քննդատություն===
Հայ Արշակունիների և նրանց մասին Մովսես Խորենացու տեղեկությունների առնչությունների խնդրին է նվիրված «Հայ Արշակունիները Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» մեջ» (1903, ռուսերեն) ստվարածավալ աշխատությունը՝ Խալաթյանցի գլուխգործոցը, որի համար Պետերբուրգի կայսերական ակադեմիան Խալաթյանցին շնորհել է դոկտորի կոչում։ 1903 թվականին Խալաթյանցը մասնակցել է նաև արևելագետների միջազգային համաժողովին (Համբուրգ), որտեղ գերմաներեն լեզվով երկու դասախոսություն է կարդացել հնագույն հայոց պատմության վերաբերյալ։ Հայ ժողովրդի պատմությանն է նվիրված նաև «Ակնարկ Հայաստանի պատմության...» (1910, ռուսերեն) մեծարժեք երկը, որում Խալաթյանցը շարադրել է երկրի քաղաքական ու տնտեսական պատմությունը հնագույն շրջանից մինչև քրիստոնեության պաշտոնական մուտքը Հայաստան։
==Ձեռքբերումներ==
*1900թ.` պատմական գիտությունների դոկտոր:
*1903թ.` պրոֆեսոր:
=Այլ=
*Խալաթյանցի բանասիրական գործերից ուշագրավ է «Հայ ժողովրդական հեքիաթների ընդհանուր ուրվագիծ» (1885 ռուսերեն, նաև՝ գերմաներեն 1886) աշխատությունը, որում աշխատել է ցույց տալ հայոց, սլավոնների և գերմանացիների ժողովրդական հեքիաթների միջև եղած կապը:
*«Ծրագիր հայ ազգագրության և ազգային իրավաբանական սովորությունների» (1887) գործով Խալաթյանցը մատնանշել է այն ուղին, որով պետք է ընթանա ազգագիր-բանահավաքը (տես Ազգագրական հարցարան):
*Խալաթյանցի նախաձեռնությամբ է հիմնվել «Էմինյան ազգագրական ժողովածուին (անձամբ խմբագրել է 1—8 գրքերը):
*Թեպետ Խալաթյանցը որոշ երկերում թույլ է տվել սխալ դրույթներ ու տեսակետներ, որոնք հետագայում մերժել է հայագիտությունը, սակայն այսօր էլ Խալաթյանցի բազմաթիվ երկեր պահպանել են իրենց գիտական արժեքը:
*Խալաթյանցը թաղվել է Թիֆլիսում:
=Մատենագիտություն=
*Խալաթյանց Գ., Էմինյան ազգագրական ժողովածու:
*Խալաթյանց Գ., Ղազար Փարպեցի եւ գործք նորին : Պատմական եւ գրական քննութիւն, 1883:
*Халатянц Г., Общий очерк армянских сказок, 1885.
*Խալաթյանց Գ., Ծրագիր հայ ազգագրութեան եւ ազգային իրաւաբանական սովորութիւնների, 1887:
*Խալաթյանց Գ., Մովսէս Խորենացու "Հայոց պատմութիւնը" : Քննադատութիւն, 1890:
*Խալաթյանց Գ., Եղիշէի Վարդանանց պատմութիւնը, 1892:
*Խալաթյանց Գ., Զենոբ Գլակ : Համեմատական ուսումնսիրութիւն, 1893:
*Խալաթյանց Գ., Ընտիր երկասիրութիւններ : Երեք հատորով, 1893:
*Խալաթյանց Գ., Ա. եւ Բ. մնացորդաց գրքերի նորագիւտ հայ թարգմանութիւնը, 1896:
*Խալաթյանց Գ., Մարաբա Մծուրնացի կամ կեղծ-Ագաթանգեղոս: Համեմատական ուսումնասիրութիւն, 1896:
*Խալաթյանց Գ., Յիշատակարան աղէտից, պատմական վիպասանութիւն, 1897:
*Խալաթյանց Գ., Գիրք մնացորդաց ըստ հնագոյն հայ թարգմանութեան, 1899:
*Халатянц Г., Армянские Аршакиды в "Истории Армении" Моисея Хоренскаго : Опыт критики источников, 1903.
*Խալաթյանց Գ., Հայ Արշակունիք ըստ Մովս. Խորենացւոյ կամ նոր ուսումնասիրութիւններ Մովս. Խորենացւոյ մասին, 1906:
=Տե՛ս նաև=
*Շահնազարյան Ա., Պրոֆեսոր Գրիգոր Խալաթյանցը, 1912:
*Աբրահամյան Ռ., Գրիգոր Խալաթյանց, 1912:
*[http://lraber.asj-oa.am/3495/1/47.pdf Եղիշե Մադաթյանի և Գրիգոր Խալաթյանցի նամակագրությունից:]
*Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
[[Category:Պատմաբաններ]] [[Category:Հայագետներ]]
| name-am =Խալաթյանց Գրիգոր Աբրահամի
| name-am-aliases =
| name-ru =Халатянц Григор Абраамович
| name-ru-aliases =
| name-lat =
| name-en =Khalatyants Grigor
| name-fr =
| image =Khalatyants.PNG
| birth-date =1854
| birth-place =Ալեքսանդրապոլ, Արևելյան Հայաստան
| death-date =08.02.1912
| death-place =Թիֆլիս, Վրաստան
| description =Պատմաբան, հայագետ, մշակութային գործիչ:
}}
=Կենսագրություն=
Ծնվել է 1854թ. Արևելյան Հայաստանի Ալեքսանդրապոլ (այժմ` ՀՀ Շիրակի մարզի Գյումրի) քաղաքում:
Մահացել է 1912թ. փետրվարի 8-ին Վրաստանի Թիֆլիս քաղաքում:
==Կրթություն==
*1868-1877թթ սովորել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում:
*1877-1880թթ սովորել է Մոսկվայի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետում:
*1884թ. ավարտել է Մոսկվայի համալսարանի պատմա-լեզվաբանական ֆակուլտետը:
==Աշխատանքային գործունեություն==
*1886-1912թթ.` Լազարյան ճեմարանի դասախոս:
*1890թ.` Լազարյան ճեմարանի հայագիտության ամբիոնի վարիչ:
*1897-1903թթ.` Լազարյան ճեմարանի տեսուչ:
===Հայ պատմիչներ քննադատությունը===
Խալաթյանցին առանձնապես հետաքրքրել է Մովսես Խորենացին։ Զբաղվելով նրա, Եղիշեի և Ղազար Փարպեցու երկերի աղբյուրների ու դրանց փոխադարձ առնչությունների քննությամբ՝ ուշադրություն է դարձրել այդ երկերում առկա միևնույն նյութերի բովանդակային նմանություններին, դրանք համարել նույնություններ և փորձել տալ դրանց լուսաբանումը: Սկզբում ընդունելով, որ երեքն էլ V դարի պատմիչներ են և որ Ղազար Փարպեցին մի փոքր ավելի ուշ է գրել առաջիններից, անհիմն կերպով մեղադրել է նրան, պնդելով, թե նա իր «Հայոց պատմություն»-ը գրելիս իբր առատորեն օգտվել, որոշ դեպքերում՝ նույնիսկ արտագրել է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմություն» և Եղիշեի «Վարդանի և Հայոց պատերազմի մասին» երկերից, սակայն դիտավորյալ լռել ու չի նշել թե՝ դրանք, թե՝ դրանց հեղինակներին («Ղազար Փարպեցի և գործք նորին», 1883, Խալաթյանցի առաջին գրաբար աշխատությունը)։ Բայց հետո Խալաթյանցը հրաժարվել է այդ տեսակետից և դիտումնավորության մեջ մեղադրել նախ՝ Եղիշեին, ընդունելով, թե նա VII դարի պատմիչ է, հետևաբար օգտվող-արտագրողը նա է («Նամակ առ խմբագրություն Եղիշեի աղբյուրների առթիվ», 1895), իսկ այնուհետև՝ Մովսես Խորենացուն: Ընկնելով ծայրահեղության մեջ՝ Խալաթյանցը նրան համարել է ոչ վաղ, քան VIII դարի հեղինակ, նրա երկը՝ դիտումնավոր, կողմնակալ գրվածք և անվստահելի աղբյուր։ Ավելին, ըստ Խալաթյանցի, Մովսես Խորենացին ինքն է հորինել, կազմել «Հայոց վեպ», որի նյութը վերցրել է գլխավորապես Սուրբ Գրքից։ Խալաթյանցի կարծիքով այդ վեպն արհեստական է և կապ չունի իրական պատմության հետ («Հայոց վեպը Մովսես ԽորենացուՊատմության մեջ», 1896: Մովսես Խորենացու և նրա «Հայոց պատմության» աղբյուրների քննությանն են նվիրված Խալաթյանցի նաև այլ աշխատություններ. «Մովսես Խորենացի և յուր աղբյուրները» (1898), «Մովսես Խորենացու նորագույն աղբյուրների մասին» (1898) և այլն։
===Արշակունիներին նվիրված քննդատություն===
Հայ Արշակունիների և նրանց մասին Մովսես Խորենացու տեղեկությունների առնչությունների խնդրին է նվիրված «Հայ Արշակունիները Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» մեջ» (1903, ռուսերեն) ստվարածավալ աշխատությունը՝ Խալաթյանցի գլուխգործոցը, որի համար Պետերբուրգի կայսերական ակադեմիան Խալաթյանցին շնորհել է դոկտորի կոչում։ 1903 թվականին Խալաթյանցը մասնակցել է նաև արևելագետների միջազգային համաժողովին (Համբուրգ), որտեղ գերմաներեն լեզվով երկու դասախոսություն է կարդացել հնագույն հայոց պատմության վերաբերյալ։ Հայ ժողովրդի պատմությանն է նվիրված նաև «Ակնարկ Հայաստանի պատմության...» (1910, ռուսերեն) մեծարժեք երկը, որում Խալաթյանցը շարադրել է երկրի քաղաքական ու տնտեսական պատմությունը հնագույն շրջանից մինչև քրիստոնեության պաշտոնական մուտքը Հայաստան։
==Ձեռքբերումներ==
*1900թ.` պատմական գիտությունների դոկտոր:
*1903թ.` պրոֆեսոր:
=Այլ=
*Խալաթյանցի բանասիրական գործերից ուշագրավ է «Հայ ժողովրդական հեքիաթների ընդհանուր ուրվագիծ» (1885 ռուսերեն, նաև՝ գերմաներեն 1886) աշխատությունը, որում աշխատել է ցույց տալ հայոց, սլավոնների և գերմանացիների ժողովրդական հեքիաթների միջև եղած կապը:
*«Ծրագիր հայ ազգագրության և ազգային իրավաբանական սովորությունների» (1887) գործով Խալաթյանցը մատնանշել է այն ուղին, որով պետք է ընթանա ազգագիր-բանահավաքը (տես Ազգագրական հարցարան):
*Խալաթյանցի նախաձեռնությամբ է հիմնվել «Էմինյան ազգագրական ժողովածուին (անձամբ խմբագրել է 1—8 գրքերը):
*Թեպետ Խալաթյանցը որոշ երկերում թույլ է տվել սխալ դրույթներ ու տեսակետներ, որոնք հետագայում մերժել է հայագիտությունը, սակայն այսօր էլ Խալաթյանցի բազմաթիվ երկեր պահպանել են իրենց գիտական արժեքը:
*Խալաթյանցը թաղվել է Թիֆլիսում:
=Մատենագիտություն=
*Խալաթյանց Գ., Էմինյան ազգագրական ժողովածու:
*Խալաթյանց Գ., Ղազար Փարպեցի եւ գործք նորին : Պատմական եւ գրական քննութիւն, 1883:
*Халатянц Г., Общий очерк армянских сказок, 1885.
*Խալաթյանց Գ., Ծրագիր հայ ազգագրութեան եւ ազգային իրաւաբանական սովորութիւնների, 1887:
*Խալաթյանց Գ., Մովսէս Խորենացու "Հայոց պատմութիւնը" : Քննադատութիւն, 1890:
*Խալաթյանց Գ., Եղիշէի Վարդանանց պատմութիւնը, 1892:
*Խալաթյանց Գ., Զենոբ Գլակ : Համեմատական ուսումնսիրութիւն, 1893:
*Խալաթյանց Գ., Ընտիր երկասիրութիւններ : Երեք հատորով, 1893:
*Խալաթյանց Գ., Ա. եւ Բ. մնացորդաց գրքերի նորագիւտ հայ թարգմանութիւնը, 1896:
*Խալաթյանց Գ., Մարաբա Մծուրնացի կամ կեղծ-Ագաթանգեղոս: Համեմատական ուսումնասիրութիւն, 1896:
*Խալաթյանց Գ., Յիշատակարան աղէտից, պատմական վիպասանութիւն, 1897:
*Խալաթյանց Գ., Գիրք մնացորդաց ըստ հնագոյն հայ թարգմանութեան, 1899:
*Халатянц Г., Армянские Аршакиды в "Истории Армении" Моисея Хоренскаго : Опыт критики источников, 1903.
*Խալաթյանց Գ., Հայ Արշակունիք ըստ Մովս. Խորենացւոյ կամ նոր ուսումնասիրութիւններ Մովս. Խորենացւոյ մասին, 1906:
=Տե՛ս նաև=
*Շահնազարյան Ա., Պրոֆեսոր Գրիգոր Խալաթյանցը, 1912:
*Աբրահամյան Ռ., Գրիգոր Խալաթյանց, 1912:
*[http://lraber.asj-oa.am/3495/1/47.pdf Եղիշե Մադաթյանի և Գրիգոր Խալաթյանցի նամակագրությունից:]
*Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
[[Category:Պատմաբաններ]] [[Category:Հայագետներ]]
