Թորամանյան Թորոս Հարությունի

Թորամանյան Թորոս Հարությունի
Тораманян Торос Арутюнович
Անգլերեն:	Toramanyan Toros
Հայերեն:	Թորամանյան Թորոս Հարությունի
Ծննդյան տարեթիվը:	18.03.1864
Ծննդավայրը:	Շապին-Գարահիսար, Արևմտյան Հայաստան
Մահվան տարեթիվը:	01.03.1934
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Ճարտարապետ, հայկական ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիրը:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1864թ. մարտի 18-ին Արևմտյան Հայաստանի Շապին-Գարահիսար քաղաքում:

Մահացել է 1934թ. մարտի 1-ին Խորհրդային Հայաստանի Երևան քաղաքում:

Կրթություն

• 1888-1893թթ. սովորել է Կոստանդնուպոլսի գեղարվեստներից վարժարանի ճարտարապետության բաժնում:

Աշխատանքային գործունեություն

• Հայկական ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիրը:
• Աշխատել է որպես նախագծող ճարտարապետ:
• 1904-1912թթ. Անիում մասնակցել է Ն. Մառի պեղումներին, ուսումնասիրել ու չափագրել է հուշարձանները, ստեղծել վերակազմության նախագծեր:

Ստեղծագործություններ

• «Զվարթնոց եկեղեցին», 1905:
• «Էջմիածնի տաճարը», 1909:
• «Տեկորի տաճարը», 1911:

Ձեռքբերումներ

• 1933թ.՝ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
• 1913թ.՝ արվեստի լավագույն աշխատանքի համար` գլխավոր մրցանակ (Վիեննա):

Այլ

• 1895թ. մեկնել է Բուլղարիա, 1900թ.՝ տեղափոխվել Ռումինիա: Եղել է Պարսկաստանում, Սիրիայում, Եգիպտոսում, Հունաստանում, Իտալիայում, 1902թ.՝ Փարիզում, 1903թ. (բանասեր Կ. Բասմաջյանի հետ)՝ Անիում՝ ճարտարապետական հուշարձանների ալբոմ կազմելու մտադրությամբ:
• 1904թ. գարնանից Թորամանյանը սկսել է Զվարթնոց տաճարի հետազոտությունը, ղեկավարել Խաչիկ վարդապետի նախաձեռնած պեղումները, 1905թ. ավարտել Զվարթնոց եռաստիճան տաճարի վերակազմության նախագիծը՝ հայկական ճարտարապետության ուսումնասիրման բարձրագույն նվաճումը, և հրատարակելով «Զվարթնոց եկեղեցին»՝ հիմք դրել հայակական ճարտարապետական գիտական գրականությանը:
• Թորամանյանի աշխատությունները` «էջմիածնի տաճարը», «Տեկորի տաճարը» ըստ 1912թ. Կայսեր, հնագիտության հանձնաժողովի, համաշխարհային ճարտարապետության պատմության մեջ առաջ են բերել հեղաշրջում: Եվրոպական գիտությունը, որը չէր ընդունում ինքնուրույն հայկական ճարտարապետության գոյությունը, շնորհիվ Թորամանյանի աշխատությունների՝ ճանաչել է հայ հին ճարտարապետության գոյությունը:
• Արևելյան Հայաստանի սահմանափակ տարածքի նյութերով Թորամանյանը կարողացել է հայտնագործել հայ ճարարապետության պարբերացումը, ծագման ակունքները, փոխազդեցությունները և զարգացման գրեթե բոլոր փուլերի հատկանիշները, ոճական ամբողջականությունը՝ հայկական ճարտարպատությանը բերելով միջազգային ճանաչում: Նրա գործերը սկզբնաղբյուր են դարձել ուսումնասիրողների համար:
• ՀՀ ԳԱ 1969թ. սահմանել է Թորամանյանի անվան մրցանակ, որը շնորհվում է հայ ճարտարապետության պատմությանը նվիրված լավագույն աշխատությունների հեղինակներին:
• Նրա ուղարկած 1000-ից ավելի գծագրերի ուսումնասիրությունների (նաև անտիպ) և այլ նյութերի հիման վրա Յո. Ստրժիգովսկին հրատարակել է «Հայերի ճարտարապետությունը և Եվրոպան» աշխատանքը՝ առաջաբանում նշելով Թորամանյանի մասնակցությունը:
• 1914-1918թթ. կորսված (նաև Վիեննայում) հրատարակության պատրաստ Թորամանյանի 10-ից ավելի աշխատություններն ու մեծաթիվ այլ նյութեր հնարավորինս վերականգնվել են «Նյութեր հայկական ճարտարապետության պատմության» գրքում:

Նկարներ

• 
• 

  Հեղինակ` Մարտիրոս Սարյան, 1934թ.

• 

  Առջևից` Արշակ Ֆեթվաջյան, Թորոս Թորամանյան, Անի քաղաք, 1903թ.

• 

  Ձախից` Նիկողայոս Մառ, Թորոս Թորամանյան, Անի քաղաք, 1903թ.

• 
• 
• 
• 

  Թորոս Թորամանյանին նվիրված հուշարձանը, 1985, քանդակագործ՝ Ռուզան Քյուրքչյան, Երևան, Պուշկին փողոց

• 

Տեսանյութեր

• Թորոս Թորամանյան:
• Թորոս Թորամանյան:
• Թորոս Թորամանյանի ժառանգությունն անգին է 04.06.2014:
• Zvartnots Cathedral, Armenian Apostolic Church, Ejmiatsin, Armavir Province, Armenia, Eurasia.

Հրապարակումներ մամուլում

• ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆԻ ԿՅԱՆՔՆ ՈՒ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ:
• «Պատմամշակութային ժառանգության պահպանություն ...:
• Գիտաժողով` նվիրված Թորոս Թորամանյանի ծննդյան 150-ամյակին:
• ԵՐԿՈՒ ԳԻՐՔ ՀԱՅ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՐԱԽՏԱՎՈՐ ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆԻ ՄԱՍԻՆ:
• АРХИТЕКТОР ТОРОС ТОРАМАНЯН.

Մատենագիտություն

• Թորամանյան Թ. Հ., Նամակներ, կազմեց Ն. Թորամանյան, Երևան, 1968:Զվարթնոց, Գագկաշեն, Երևան, 1984:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆ:
• ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ:
• ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հիմնարար գիտական գրադարան:
• Թորոս Թորամանյան (1864-1934):
• ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՏԱՆԸ հՎ. ZU3 ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈհթՅԱ:
• Թորոս Թորամանյան (Ծննդյան 120-ամյակի առթիվ ...:
• Լուսանկարիչներ:
• Թորամանյան Թորոս - Հայկական Հանրագիտարան:
• ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆ:
• Նոր Գիրք:
• History Museum of Armenia.
• Զվարթնոց // Звартноц // Zvartnots.
• Краткий историко-философский анализ архитектуры храма Звартноц и его архетипов.
• Тораманян Торос Арутюнович.
• Հարությունյան Վ. Մ., Թորոս Թորամանյան, Երևան, 1984:
• Յո. Ստրժիգովսկի, Հայերի ճարտարապետությունը և Եվրոպան, Վիեննա, գերմաներեն երկհատորյակ, 1918:
• Կ. Ղաֆադարյան, Նյութեր հայկական ճարտարապետության պատմության, հ. 1-2, Երևան, 1942-1948: