Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի

Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի
Таманян Александр Оганесович
Անգլերեն:	Tamanyan Aleksandr
Հայերեն:	Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի
Ծննդյան տարեթիվը:	04(16).03.1878
Ծննդավայրը:	Եկատերինոդար, Ռուսաստան
Մահվան տարեթիվը:	20.02.1936
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Ճարտարապետ, հայ նոր ճարտարապետության հիմնադիրը:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1878թ. մարտի 4(16)-ին Ռուսաստանի Եկատերինոդար (այժմ՝ Կրասնոդար) քաղաքում:

Մահացել է 1936թ. փետրվարի 20-ին Խորհրդային Հայաստանի Երևան քաղաքում:

Կրթություն

• 1904թ. ավարտել է Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի բարձրագույն գեղարվեստական ուսումնարանը:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1917թ.՝ Ռուսաստանի գեղարվեստական ակադեմիայի խորհրդի նախագահ՝ փոխնախագահի իրավունքներով:
• ԺԿԽ գերագույն տեխ. բաժնի նախագահ:
• 1923թ.-ից՝ Պետպլանի փոխնախագահ:
• 1924թ.՝ հուշարձանների պահպանության կոմիտեի նախագահ:
• Հայաստանի կերպարվեստի աշխատողների ընկերության նախագահ:

Նախագծեր Երևանում

• Աստղադիտարան, 1930-1935:
• Անատոմիկում, 1926-1933:
• Անասնաբուժական, ֆիզիոթերապևտիկ, պոլիտեխնիկական ինստիտուտների շենքեր, 1927-1932:
• Հանրային գրադարան, 1932-1938:
• Կառավարության տունը (առաջին հերթը՝ Հողժողկոմատ, 1926-1929, հետագայում՝ Կառավարական տուն, 1932-1941 (ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ): 1942, հետմահու)
• Օպերայի և բալետի թատրոն, 1926-1953 (սկզբնական նախագծերում՝ ժողովրդական տան թատրոն):

Նախագծեր

• Անիի թանգարան (1908, չի իրականացվել):
• Կոչուբեյի առանձնատունը Ցարսկոյե Սելոյում, 1911-1912:
• Շչերբատովի տունը Մոսկվայում, 1911-1913 (Մոսկվայի քաղաքային դումայի ոսկե մեդալ, 1914)
• Յարոսլավլի հոբելյանական ցուցահանդեսի փայտաշեն համալիր, 1913:
• Մոսկվա-Կազան երկաթուղու հիվանդանոցային համալիրը Պրոգորովկայում, 1913-1917 (այժմ՝ Կրատովո):

Հատակագծեր

• Երևանի գլխավոր հատակագիծ, 1924:
• «Մեծ Երևանի» հատակագիծ, 1934:
• Լենինական (Գյումրի), 1925-1933:
• Վաղարշապատ, 1925-1933:
• Ստեփանակերտ, 1925-1933:
• Կամոյ (Նոր Բայազետ, Գավառ), 1925-1933::
• Հրազդան, 1925-1933::
• Լուկաշին, 1925-1933::
• Նուբարաշեն, 1925-1933:

Ձեռքբերումներ

• 1914թ.՝ ճարտարապետության ակադեմիկոս:
• 1926թ.՝ ՀԽՍՀ Ժողովրդական ճարտարտարապետ:
• 2001թ. ՀՃՄ սահմանել է Թամանյանի անվան ոսկե մեդալ:
• ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ:
• 1914թ.՝ Մոսկվայի քաղաքային դումայի ոսկե մեդալ:

Այլ

• Գ.Ա. և Յու. Ա. Թամանյանների հայրը:
• Երկար տարիներ նա ապրում ու ստեղծագործում է Ռուսաստանում, նախագծում ու տարբեր քաղաքներում կառուցում բազմաթիվ շինություններ: 1919թ. տեղափոխվել է Երևան, 1921թ.` Իրան։ 1923թ. հրավիրվել է Հայաստան, ծավալել բուռն ու եռանդուն աշխատանք:
• Կառավարական տունը և Օպերային թատրոնի ու համերգասրահի շենքը կանխորոշել և պայմանավորել են Երևանի քաղաքաշինական կարևորագույն հանգույցների լուծումները, առաջինը՝ Հանրապետության հրապարակի անսամբլի (ՀԽՍՀ Պետական մրցանակ, 1970, հետմահու, հեղինակային խմբի հետ), երկրորդը՝ թատրոնի (նախագիծը՝ 1937թ. Փարիզի համաշխարհային ցուցահանդեսի Մեծ ոսկե մեդալ) շրջակա տարածության և հիմնական, մայրուղիներից մեկի՝ Հյուսիսային պողոտայի կառուցապատումը։
• Հիդրոկայանի շենքը Թամանյանի առաջին այն աշխատանքներից է, որտեղ նա ստեղծագործորել օգտագործել և զարգացրել է հայ ճարտարապետության ավանդույթները: Հիդրոկայանի շենքը ճարտարապետության ու բնության ներդաշնակ կապի և անսամբլի լավագույն օրինակներից է:
• Թամանյանի ստեղծագործություններում հայ ճարտարապետության ծավալատարածքային և արխիտեկտոնիկ առանձնահատկությունները, մանրամասերի անկրկնելիության և բազմազանության սկզբունքը նոր մեկնաբանություն և որակ են ստացել:
• Թամանյանի ստեղծագործությունը նոր ուղի է բացել հայ ճարտարապետության ավանդույթները զարգացնելու և դրանց հիման վրա նորը ստեղծելու գործում՝ սկզբնավորելով ճարտարապետության թամանյանական դպրոցը:
• Թամանյանի անունով են կոչվել Երևանում փողոց՝ հուշարձանով (1974), շինարարական տեխնիկումը (1953), ՀՃՄ տունը (1978), թանգարան-ինստիտուտը (2001):
• Թամանյանի առաջին գործը Սանկտ Պետերբուրգի Սուրբ Կատարինե հայկական եկեղեցու (1779, ճարտարապետ՝ Յու. Մ. Ֆելտեն) վերակառուցումն է (1904-1906):
• Անիի թանգարանը նախագծել է հետևելով Նիկողայոս Մառի Անիի պեղումներին:
• Թամանյանի նախագծերով 1907-1913թթ. կառուցված շենքերում կիրառված են դասական և XVIII-XIX դդ. սկզբի ռուսական ճարտարապետության ձևերը:
• Թամանյանի առաջին ճարտարապետական աշխատանքն է եղել Երևանի գլխավոր հատակագիծը 150 հազար բնակչի համար, որն հաստատվել է ՀՍՍՀ Ժողկոմխորհի կողմից:Մշակել է «Մեծ Երևանի» հատակագիծը 500 000 բնակչի համար: Այն մնացել է անավարտ:
• Լենինականի (Գյումրի), Վաղարշապատի, Ստեփանակերտի, Կամոյի (Նոր Բայազետ, Գավառ), Հրազդանի, Լուկաշինի, Նուբարաշենի և այլ բնակավայրերի հատակագծերից ոչ բոլորն են իրականացվել:
• «Նա տեսել է արևային մի քաղաք...

Ինչպես մաքուր մարմարի կապույտ կողին նկարած

Արևային ժամացույց՝ քարտե՜զն ահա քաղաքի,

Պողոտաներ, փողոցներ՝ բոլորաձիգ երկարած,

Իսկ կենտրոնում երկնահաս, գրանիտյա մի բագին»:

Եղիշե Չարենց

Նկարներ

• 
• 
• 

  Կնոջ` Կամիլա Էդվարդսի հետ

• 
• 

  Մարտիրոս Սարյանի և Միքայել Մազմանյանի հետ, Երևան, 1931թ.

• 

  Ակադեմիայում

• 

  Ալեքսանդր Թամանյանի պատկերով ՀՀ թղթադրամ (շրջանառությունից հանված է)

• 

  ₳Երևանի հատակագիծը

• 

  Ա. Թամանյանի հուշարձանը Երևանում (1974 թ., քանդակագործ՝ Արտաշես Հովսեփյան)

• 

Տեսանյութեր

• Ալեքսանդր Թամանյան - Արմենակոբ 2008 - MASIS.tv:
• ՄԵՆՔ - Ալեքսանդր Թամանյան:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԵՍ ... ՄԻԳ ՀՌԸ:
• Ալեքսանդր Թամանյան, Մ. Ս.:
• Aleksandr Tamanyan:
• Ալեքսանդր Թամանյան:
• ՀԱՅԿ ՆԱՀԱՊԵՏԻՑ ՀԵՏՈ - ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• Alexander Tamanian:
• Smart Films : Aleksandr Tamanyan - Film (Ալեքսանդր Թամանյան):

Հրապարակումներ մամուլում

• Ալեքսանդր Թամանյանը՝ կյանքի զիգզագներում:
• Պատմության այս օրը - Ալեքսանդր Թամանյան:
• Մարտիրոս Սարյանը Ալեքսանդր Թամանյանի մասին:
• 12-րդ մայրաքաղաքի ճարտարապետը:
• Այսօր լրանում է Ալեքսանդր Թամանյանի 134-ամյակը:
• ՏԵՍԱՐԺԱՆ ՎԱՅՐԵՐ - Ալեքսանդր Թամանյան:
• Ցուցահանդես նվիրված Ալեքսանդր Թամանյանի հիշատակին:
• Մի ուրվական է շրջում Երեւանում… Թամանյանի ուրվականը:
• 1936թ. այս օրը վախճանվեց անվանի ճարտարապետ ...:
• «Եթե իմ նախագծած շենքերը լավ ստացվեն, հենց դրանով էլ ինձ կհիշեք». Ալեքսանդր Թամանյան:
• Ալեքսանդր Թամանյան:
• Пример предложения с "Александр Оганесович Таманян", памяти переводов.

Տե՛ս նաև

• Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Александр Таманян (1878-1936). Сборник документов и материалов 1896-1959 годов. Ер., 2000.
• Ерканян В.С., Армянская культура в 1800-1917 гг. / Пер. с арм. К.С. Худавердяна. Ер., 1985.
• Хзмалян Т. Любовная тайна Еревана // Журнал «Ереван». 2009.
• Яралов Ю.С., Таманян. М., 1950.
• Арис Казинян. 100 величайших армян XX века. Москва, 2006, С.-158-159.
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• Ալեքսանդր Թամանյան - Mocak.am:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ ԵՎ ԱՐԱՄԱՅԻՍ ԵՐԶՆԿՅԱՆ:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• ԵՊՀ հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ:
• ՊԱՆԹԵՈՆԻ ԲՆԱԿԻՉՆԵՐԸ: Ալեքսանդր Թամանյան:
• Ալեքսանդր Թամանյան:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• Ժ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԸ:
• Թամանյան Ալեքսանդր:
• Alexander Tamanian.
• Александр Таманян.
• Таманян Александр Оганесович — Биография.
• ТАМАНЯН АЛЕКСАНДР: "ЕРЕВАН - ГОРОД МОЕЙ МЕЧТЫ...'.
• ТАМАНЯН (ТАМАНОВ), АЛЕКСАНДР ОГАНЕСОВИЧ.
• Армения // Таманян, Александр Оганесович.
• Таманян Александр Оганесович.