Թախտաջյան Արմեն Լևոնի

Թախտաջյան Արմեն Լևոնի
Тахтаджян Армен Леонович
Անգլերեն:	Takhtajan Armen
Հայերեն:	Թախտաջյան Արմեն Լևոնի
Ծննդյան տարեթիվը:	10.06.1910
Ծննդավայրը:	Շուշի, Լեռնային Ղարաբաղ
Մահվան տարեթիվը:	13.11.2009
Մահվան վայրը:	Մոսկվա, Ռուսաստան
Համառոտ տվյալներ: Բուսաբան:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1910թ. հունիսի 10-ին Լեռնային Ղարաբաղի Շուշի քաղաքում:

Մահացել է 2009թ. նոյեմբերի 13-ին Ռուսաստանի Մոսկվա քաղաքում:

Կրթություն

• 1928թ. ավարտել է դպրոցը Թիֆլիսում:
• 1931թ. ավարտել է Երեւանի պետական համալսարանի կենսաբանության ֆակուլտետը:
• Սովորել է Թիֆլիսի մերձարեւադարձային կուլտուրաների համամիութենական ինստիտուտում:
• Եղել է Լենինգրադի համալսարանի կենսաբանության ֆակուլտետի ազատ ունկնդիր, լսել հայտնի գիտնական Վլադիմիր Կոմարովի դասախոսությունները բույսերի մորֆոլոգիայի մասին:

Աշխատանքային գործունեություն

• Աշխատել է Սուխումի բուսաբանության ինստիտուտում:
• Աշխատել է բնապատմական թանգարանում՝ գիտաշխատող:
• 1935թ.-ից որպես ավագ գիտաշխատող աշխատում էր ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի կենսաբանության ինստիտուտի հայկական մասնաճյուղում:
• 1938-1948թթ.՝ ԵՊՀ-ի բույսերի մորֆոլոգիայի և սիստեմատիկայի ամբիոնի վարիչ:
• 1975թ.՝ բույսերի տաքսոնոմիայի Միջազգային ասոցիացիայի նախագահ:
• 1976-1986թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱԱ բուսաբանական ինստիտուտի տնօրեն:

Ձեռքբերումներ

• 1943թ.՝ կենսաբանական գիտությունների դոկտոր:
• 1944թ.՝ պրոֆեսոր:
• 1971թ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս:
• 1943թ.՝ ԳԱ թղթակից անդամ:
• ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ
• 1990թ.՝ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս:
• 2000թ.՝ «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշան:
• 1981թ.՝ ԽՍՀՄ պետական մրցանակ:
• «Աշխատանքային կարմիր դրոշի» շքանշան:
• «Ժողովուրդների բարեկամության» շքանշան:
• «Անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալ (2):
• ՀՀ ԳԱԱ «Ոսկե» մեդալ:
• 1969թ.՝ Վ. Կոմարովի և Ռ. Ալերտոնի անվան մրցանակներ:
• 1971թ.՝ ԱՄՆ-ի, Ֆինլանդիայի, Լեհաստանի, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիաների անդամ:
• Ամերիկյան, Բուլղարիայի, Լեհաստանի, Էդինբուրգյան բուսաբանական ընկերությունների անդամ:
• 1972թ.՝ գերմանական բնագետների «Լեոպոլդինա» ակադեմիայի անդամ:
• Հնդկաստանի Պալեոբուսաբանական ընկերության անդամ:
• 1967թ.՝ Լոնդոնի Լիննեյյան ընկերության անդամ:

Այլ

• Լ. Ա. Թախտաջյանի հայրը:
• «Բուսաբանություն» առարկան կարդում էր հայտնի գիտնական Դմիտրի Սոսնովսկին, որը հետագայում իր ուսանող Թախտաջյանի գիտական գործունեության տարիների մասին կասի. «Հայկական գիտության Պերիկլեսյան դարաշրջան»:
• Բնապատմական թանգարանումզբաղվում էր բույսեր հավաքելով` հերբարիում պատրաստելու համար. «Ես ու իմ իշուկը եղանք Հայաստանի բոլոր անկյուններում: Ես հերբարիումի համար բույսեր էի հավաքում, իսկ իմ իշուկը իր վրա տանում էր հերբարիումի ցանցերը», հետագայում կասի նա:
• 1935թ. գենետիկ Նիկոլայ Վավիլովի հետ մասնակցել է գիտական արշավի:
• Թախտաջյան-գիտնականի համեստ վաստակը քառասունականների հայ-գիտնականների համար վերածվել էր խոչընդոտի: Նրան վերագրել և ներկայացրել են ամենատարբեր մեղադրականներ, ինչպես` «վեյսմանիզմ», «մենդելիզմ», ու հեռացրել իր ջանքերով ստեղծած Բուսաբանության ինստիտուտի տնօրենի ու Աշխարհագրական ընկերության նախագահի պաշտոններից: Թախտաջյանը հարկադրված էր հեռանալ Հայաստանից: 1949թ. նա տեղափոխվել է Լենինգրադ: Տեղի համալսարանում զբաղեցնելով տարբեր հեղինակավոր պաշտոններ` նա շարունակում էր իր բեղմնավոր գործունեությունը: Անվանի դարձած գիտնականն իր մեծության կշիռն ավելացնում էր հանճարեղ մշակումների, հետազոտությունների, մտահանգումների միջոցով:
• Շատ կարևոր էր 1971թ., երբ նա «Դմիտրի Մենդելեև» նավով մասնակցեց ծովային արշավի: Արշավի ժամանակ Ֆիջի, Սամոա, Նոր Գվինեա, Նոր Կալեդոնիա, Նոր Զելանդիա կղզիներում ու Ավստրալիայում հասցրեց հավաքել բուսաբանական հարուստ նյութեր: Նրան հաջողվեց լինել Լորդ-Հաու կղզում, որի ամբողջ բուսականությունը ռելիկտային է, իսկ էնդեմիկների տոկոսը` չափազանց բարձր:
• Ա. Թախտաջյանի մշակած բարձրակարգ ու ծածկասերմ բույսերի սիստեմատիկան ամենաառաջադեմն ու ժամանակակիցն է համարվում: Նրա հիմնական աշխատությունները վերաբերում են բարձրակարգ բույսերի էվոլյուցիոն մորֆոլոգիային, ֆիլոգենիային, պալեոբուսաբանությանը, ֆիտոաշխարհագրությանը, ծածկասերմ բույսերի ծագմանն ու բույսերի սիստեմատիկային: Բույսերի սիստեմատիկան, բուսական աշխարհի էվոլյուցիոն զարգացման ուղիներն ի հայտ բերելու խնդիր ունենալով, Արմեն Թախտաջյանի բնորոշմամբ, «կենսաբանության հիմքն ու պսակն է»: Նա առաջարկել է օրգանական աշխարհի սիստեմի տարբերակը: Ստեղծել է բույսերի սիստեմատիկների ու մորֆոլոգների գիտական դպրոցը:
• Հայաստանում հայտնաբերել է արոսի, գազի, մոշենու, տանձենու, օշանի և այլ բույսերի նոր տեսակներ, որոնք կոչվում են իր անունով:

Նկարներ

• 
• 
• 
• 
• 

  Արմեն Թախտաջյանի հայրը` Լևոն Մելիքսանի Թախտաջյանը (1884—1950), և պապը` Մելիքսան Պետրոսի Թախտաջյանը

Հրապարակումներ մամուլում

• «Արմեն Թախտաջյան»:
• ԱՐՄԵՆ ԹԱԽՏԱՋՅԱՆ:
• Բացվել են հայ ակադեմիկոսներ Վիկտոր Համբարձումյանի և Արմեն Թախտաջյանի դիմանկարները:
• Երևանի օրեր Սանկտ Պետերբուրգում. արքայանիստ քաղաքը չի մոռացել անվանի հայերին՝ Վիկտոր Համբարձումյան և Արմեն Թախտաջյան:
• Վախճանվել է 20-րդ դարի խոշորագույն բուսաբան-էվոլուցիոնիստ, ակադեմիկոս Արմեն Թախտաջյանը:
• Արմեն Թախտաջյանը պարգևատրվեց Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանով:
• Կյանքից հեռացավ մեծանուն բուսաբան Արմեն Թախտաջյանը:
• Նշվեց 20-րդ դարի խոշորագույն բուսաբաններից Արմեն Թախտաջյանի 100-ամյակը:

Մատենագիտություն

• Թախտաջյան Ա. Լ., Երևանի ֆլորան, 1972:
• Թախտաջյան Ա. Լ., Բույսերի կյանքը, բազմահատորյակ:
• Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի ֆլորան, հ. 1-8, 1954-1987:
• Թախտաջյան Ա. Լ., Երկրագնդի ֆլորիստիկ շրջանները (ԽՍՀՄ պետական մրցանակի):
• Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի բուսաբանա-աշխարհագրական ակնարկ, 1941:
• Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի բուսականության զարգացման պատմության շուրջ, 1946:
• Тахтаджян А. Л., Об эволюционной гетерохронии признаков. / Доклады АН Армянской ССР, 1946.
• Тахтаджян А. Л., Морфологическая эволюция покрытосеменных. — М., 1948.
• Тахтаджян А. Л., Высшие растения, 1. — М.—Л., 1956.
• Тахтаджян А. Л., Основы эволюционной морфологии покрытосеменных. — М.—Л., 1964.
• Тахтаджян А. Л., Происхождение и расселение цветковых растений. — Л., 1970.
• Takhtajan A. L., Evolution und Ausbreitung der Blütenpflanzen. Jena. 1973 (գերմաներեն).
• Takhtajan A. L., Floristic Regions of the World. Berkeley, 1986 (անգլերեն).
• Takhtajan A. L., Evolutionary trends in flowering plants. Columbia Univ. Press, New York 1991 (անգլերեն).
• Takhtajan A. L., Diversity and Classification of Flowering Plants. Columbia Univ. Press, New York 1997 (անգլերեն).
• Takhtajan A. L., Flowering Plants. Springer Verlag. 2009 (անգլերեն).
• Takhtajan A. L., Die Evolution der Angiospermen. Jena, 1959 (գերմաներեն).
• Takhtajan A. L., Flowering plants։ origin and dispersal. 1969 (անգլերեն).

Տե՛ս նաև

• Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Вельгорская Т. В., Армен Леонович Тахтаджян. Биографический очерк // В кн.։ Тахтаджян А. Л. Грани эволюции: Статьи по теории эволюции. 1943—2006.
• Карапетян Ю., Весенние цветы Армена Тахтаджяна // «Голос Армении», 2010.
• Оскольский. А., Гражданин мира растений (Армен Леонович Тахтаджян) // «Троицкий вариант», 2009.
• Биология - Тахтаджян, Армен Леонович.
• Արմեն Լևոնի Թախտաջյան:
• Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի ...:
• The History of TAXONOMY.
• РУССКОЕ БОТАНИЧЕСКОЕ ОБЩЕСТВО.
• Тахтаджян, Армен Леонович.
• Словари и энциклопедии на Академике.