6701
edits
Changes
Նոր էջ «{{Person | name-am = Գարագաշյան Անտոն Գրիգորի | name-am-aliases = Մատաթիա | name-ru = Гарагашян Антон Григорев...»:
{{Person
| name-am = Գարագաշյան Անտոն Գրիգորի
| name-am-aliases = Մատաթիա
| name-ru = Гарагашян Антон Григоревич
| name-ru-aliases = Мататиа
| name-lat =
| name-en = Garagashyan Anton
| name-fr =
| image = Anton Karakashian.jpg
| birth-date = 11.02.1818
| birth-place = Կոստանդնուպոլիս, Թուրքիա
| death-date = 19.11.1903
| death-place = Կոստանդնուպոլիս, Թուրքիա
| description = Պատմաբան, փիլիսոփա, լեզվաբան:
}}
=Կենսագրություն=
Ծնվել է 1818թ. փետրվարի 11-ին Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում:
Մահացել է 1903թ. նոյեմբերի 19-ին Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում:
==Կրթություն==
*Նախնական կրթություն ստացել է Կոստանդնուպլոսում:
*Ուսանել է Վիեննայի Մխիթարյանների մոտ:
*Սովորել է Վիեննայի համալսարանում:
==Գործունեություն==
*Մի քանի տարի պաշտոնավարել է Իզմիրում:
*1856թ. հրաժարվել է ծառայել կրոնի և առաջինը հայ իրականության մեջ իրեն հայտարարել մատերիալիստ:
*«Բաբլ Հաուզ» ընկերությունում աշխատել է որպես թարգմանությունների վեստուգիչ:
*Հայկական դպրոցներում պաշտոնավարել է որպես գրաբարի դասատու:
*1887թ. Հակոբ Գուրգենի հետ լույս է ընծայել «Ճաշակ ոսկեղեն դպրության» պարբերականը 5-րդ դարի գրաբարով:
*1890-ական թթ. սկզբներից պաշտոնավարել է Կոստանդնուպոլսի Կենտրոնական վարժարանում՝ որպես գրաբարի դասատու:
==Ձեռքբերումներ==
*1836թ.՝ Մխիթարյան միաբանության անդամ:
*1940թ.՝ քահանա:
==Այլ==
*Փիլիսոփայության պատմությունը դիտել է որպես մատերիալիզմի և իդեալզմի պայքարի պատմություն, տրամաբանությունը՝ իբրև գիտություն (հայտնաբերում է օբյեկտիվ օրենքներ) և արվեստ (այդ օրենքներից ելնելով՝ մշակում է գործնական կանոններ):
*Քննադատելով կրոնի հասարակական դերը՝ միաժամանակ հաշտ վերաբերմունք է դրսևորել Հայ եկեղեցու նկատմամբ:
*Հայ քննական պատմագրության հիմնադիրն է:
*Գարագաշյանի «Քննական մատմութիւն հայոց» աշխատությունն ընդգրկում է հայ ժողովրդի ծագումից մինչև V դարի ազատագրական շարժումների ավարտն (484թ.) ընկած ժամանակաշրջանը: Թերագնահատել է Մովսես Խորենացու «Պատմություն հայոցը», մերժել հայ ժողովրդի ծագումն ըստ Աստվածաշնչի մեկնաբանվող իր նախորդների տեսակետները, ցույց տվել, որ հայերը հնդեվրոպական ժողովուրդների մի առանձին ճյուղ են: Հայաստանի պատմությունը շարադրել է համաշխարհային պատմության ընդհանուր հենքի վրա, անտեսել է ժողովրդի գործուն մասնակցությունը V դարի ազատագրական պատերազմներին:
*Բոսուետից թարգմանած «Խօսք վասն տիեզերական պատմութեան» աշխատության մեջ գրաբարը բաժանել է դասական և հետդասական շրջանների:
*«Նկարագիր ուսմանց»-ում անդրադարձել է նաև առաջին թարգմանությունների և պատմիչների լեզվին:
*Գրել է աշխարհագրության, հայ քերականության դասագրքեր, կազմել ընթերցարաններ, թարգմանել Լաֆոնտենի առակները:
=Մատենագիտություն=
*Գարագաշյան Ա.Գ., Գաթըրճյան Հ., Հովնանյան Ղ., Խօսք վասն տիեզերական պատմութեան, թարգմանություն Բոսուետից, 1841:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Արուեստ ճարտարախօսութեան, Վնն., 1844:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Նկարագիր ուսմանց..., 1845:
*Գարագաշյան Ա.Գ., [http://hpj.asj-oa.am/2386/1/2004-2(130).pdf Սկզբունք տրամաբանութեան], ԿՊ, 1864:
*Գարագաշյան Ա.Գ., [http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/haygirq/book/skzbunq_qerakanakanq.pdf Սկզբունք քերականական եւ տրամաբանական վերլուծութեան ի պէտս դպրոցաց], ԿՊ, 1868։
*Գարագաշյան Ա.Գ., [http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/haygirq/book/hamarot_patm_pil.pdf Համառոտ պատմութւն փիլիսոփայութեան], ԿՊ, 1868:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Քննական պատմութիւն հայոց, մաս 1-4, Թիֆլիս, 1880-1895:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Գործնական քերականութիւն հայ լեզուի, ԿՊ, 1887:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Գաղղիերէն քերականութիւն ըստ Օլէնտօրֆի, ԿՊ, 1882:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Աշխարհաբար քերականութիւն կամ քերականութիւն արդի հայերէնի, 3 հրտ., ԿՊ, 1891:
=Տե՛ս նաև=
*Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
*Ակինյան Ն., Գարագաշյան Մատաթիա, «ՀԱ», 1932, N1-2:
*Շաքարյան Հ., Ա.Մ. Գարագաշյանի աշխարհահայացքը, Ե., 1962:
*Թևոսյան Ա.Մ., Ա.Մ. Գարագաշյանի փիլիսոփայական և տրամաբանական հայացքները, Ե., 1962:
*[http://hpj.asj-oa.am/2386/1/2004-2(130).pdf Փաշայան Ասատուր, Մատաթիա Գարագաշյանը և իր «Նկարագիր ուսմանց» աշխատությունը:]
*[http://armenlur.do.am/publ/anton_garagashyan/1-1-0-160 Անտոն Գարագաշյան, Արմենլուր:]
*[http://hy.radiovaticana.va/storico/2009/12/10/%D5%A7%D5%BB_%D5%B4%D5%A8_%D5%B0%D5%A1%D5%B5_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%A7%D5%B6_-_%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%A1_%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%2818181903%29._%D5%B0%D5%A1/arm-340604 Էջ մը հայ գրականութիւնէն - Մատաթիա Անտոն Գարագաշեան, Վատիկանի ձայնասփիւռ:]
*[http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/4245 Մատաթիա Գարագաշյան, Dasaran.am:]
[[Category:Պատմաբաններ]] [[Category:Փիլիսոփաներ]] [[Category:Լեզվաբաններ]] [[Category:Թարգմանիչներ]] [[Category:Մանկավարժներ]]
| name-am = Գարագաշյան Անտոն Գրիգորի
| name-am-aliases = Մատաթիա
| name-ru = Гарагашян Антон Григоревич
| name-ru-aliases = Мататиа
| name-lat =
| name-en = Garagashyan Anton
| name-fr =
| image = Anton Karakashian.jpg
| birth-date = 11.02.1818
| birth-place = Կոստանդնուպոլիս, Թուրքիա
| death-date = 19.11.1903
| death-place = Կոստանդնուպոլիս, Թուրքիա
| description = Պատմաբան, փիլիսոփա, լեզվաբան:
}}
=Կենսագրություն=
Ծնվել է 1818թ. փետրվարի 11-ին Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում:
Մահացել է 1903թ. նոյեմբերի 19-ին Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում:
==Կրթություն==
*Նախնական կրթություն ստացել է Կոստանդնուպլոսում:
*Ուսանել է Վիեննայի Մխիթարյանների մոտ:
*Սովորել է Վիեննայի համալսարանում:
==Գործունեություն==
*Մի քանի տարի պաշտոնավարել է Իզմիրում:
*1856թ. հրաժարվել է ծառայել կրոնի և առաջինը հայ իրականության մեջ իրեն հայտարարել մատերիալիստ:
*«Բաբլ Հաուզ» ընկերությունում աշխատել է որպես թարգմանությունների վեստուգիչ:
*Հայկական դպրոցներում պաշտոնավարել է որպես գրաբարի դասատու:
*1887թ. Հակոբ Գուրգենի հետ լույս է ընծայել «Ճաշակ ոսկեղեն դպրության» պարբերականը 5-րդ դարի գրաբարով:
*1890-ական թթ. սկզբներից պաշտոնավարել է Կոստանդնուպոլսի Կենտրոնական վարժարանում՝ որպես գրաբարի դասատու:
==Ձեռքբերումներ==
*1836թ.՝ Մխիթարյան միաբանության անդամ:
*1940թ.՝ քահանա:
==Այլ==
*Փիլիսոփայության պատմությունը դիտել է որպես մատերիալիզմի և իդեալզմի պայքարի պատմություն, տրամաբանությունը՝ իբրև գիտություն (հայտնաբերում է օբյեկտիվ օրենքներ) և արվեստ (այդ օրենքներից ելնելով՝ մշակում է գործնական կանոններ):
*Քննադատելով կրոնի հասարակական դերը՝ միաժամանակ հաշտ վերաբերմունք է դրսևորել Հայ եկեղեցու նկատմամբ:
*Հայ քննական պատմագրության հիմնադիրն է:
*Գարագաշյանի «Քննական մատմութիւն հայոց» աշխատությունն ընդգրկում է հայ ժողովրդի ծագումից մինչև V դարի ազատագրական շարժումների ավարտն (484թ.) ընկած ժամանակաշրջանը: Թերագնահատել է Մովսես Խորենացու «Պատմություն հայոցը», մերժել հայ ժողովրդի ծագումն ըստ Աստվածաշնչի մեկնաբանվող իր նախորդների տեսակետները, ցույց տվել, որ հայերը հնդեվրոպական ժողովուրդների մի առանձին ճյուղ են: Հայաստանի պատմությունը շարադրել է համաշխարհային պատմության ընդհանուր հենքի վրա, անտեսել է ժողովրդի գործուն մասնակցությունը V դարի ազատագրական պատերազմներին:
*Բոսուետից թարգմանած «Խօսք վասն տիեզերական պատմութեան» աշխատության մեջ գրաբարը բաժանել է դասական և հետդասական շրջանների:
*«Նկարագիր ուսմանց»-ում անդրադարձել է նաև առաջին թարգմանությունների և պատմիչների լեզվին:
*Գրել է աշխարհագրության, հայ քերականության դասագրքեր, կազմել ընթերցարաններ, թարգմանել Լաֆոնտենի առակները:
=Մատենագիտություն=
*Գարագաշյան Ա.Գ., Գաթըրճյան Հ., Հովնանյան Ղ., Խօսք վասն տիեզերական պատմութեան, թարգմանություն Բոսուետից, 1841:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Արուեստ ճարտարախօսութեան, Վնն., 1844:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Նկարագիր ուսմանց..., 1845:
*Գարագաշյան Ա.Գ., [http://hpj.asj-oa.am/2386/1/2004-2(130).pdf Սկզբունք տրամաբանութեան], ԿՊ, 1864:
*Գարագաշյան Ա.Գ., [http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/haygirq/book/skzbunq_qerakanakanq.pdf Սկզբունք քերականական եւ տրամաբանական վերլուծութեան ի պէտս դպրոցաց], ԿՊ, 1868։
*Գարագաշյան Ա.Գ., [http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/haygirq/book/hamarot_patm_pil.pdf Համառոտ պատմութւն փիլիսոփայութեան], ԿՊ, 1868:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Քննական պատմութիւն հայոց, մաս 1-4, Թիֆլիս, 1880-1895:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Գործնական քերականութիւն հայ լեզուի, ԿՊ, 1887:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Գաղղիերէն քերականութիւն ըստ Օլէնտօրֆի, ԿՊ, 1882:
*Գարագաշյան Ա.Գ., Աշխարհաբար քերականութիւն կամ քերականութիւն արդի հայերէնի, 3 հրտ., ԿՊ, 1891:
=Տե՛ս նաև=
*Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
*Ակինյան Ն., Գարագաշյան Մատաթիա, «ՀԱ», 1932, N1-2:
*Շաքարյան Հ., Ա.Մ. Գարագաշյանի աշխարհահայացքը, Ե., 1962:
*Թևոսյան Ա.Մ., Ա.Մ. Գարագաշյանի փիլիսոփայական և տրամաբանական հայացքները, Ե., 1962:
*[http://hpj.asj-oa.am/2386/1/2004-2(130).pdf Փաշայան Ասատուր, Մատաթիա Գարագաշյանը և իր «Նկարագիր ուսմանց» աշխատությունը:]
*[http://armenlur.do.am/publ/anton_garagashyan/1-1-0-160 Անտոն Գարագաշյան, Արմենլուր:]
*[http://hy.radiovaticana.va/storico/2009/12/10/%D5%A7%D5%BB_%D5%B4%D5%A8_%D5%B0%D5%A1%D5%B5_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%A7%D5%B6_-_%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%A1_%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%2818181903%29._%D5%B0%D5%A1/arm-340604 Էջ մը հայ գրականութիւնէն - Մատաթիա Անտոն Գարագաշեան, Վատիկանի ձայնասփիւռ:]
*[http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/4245 Մատաթիա Գարագաշյան, Dasaran.am:]
[[Category:Պատմաբաններ]] [[Category:Փիլիսոփաներ]] [[Category:Լեզվաբաններ]] [[Category:Թարգմանիչներ]] [[Category:Մանկավարժներ]]