Հայրիկյան Պարույր Արշավիրի
| Հայրիկյան Պարույր Արշավիրի | |
| Айрикян Паруйр Аршавирович | |
| |
| Անգլերեն: | Hayrikyan Paruyr |
| Հայերեն: | Հայրիկյան Պարույր Արշավիրի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 05.07.1949 |
| Ծննդավայրը: | Նուբարաշեն, Հայաստանի Հանրապետություն |
| Համառոտ տվյալներ: Քաղաքական գործիչ, խորհրդային նշանավոր այլախոհ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1949թ. հուլիսի 5-ին Հայաստանի Հանրապետության Նուբարաշեն գյուղում:
Կրթություն
- 1956-1966թթ. սովորել է Նուբարաշենի միջնակարգ դպրոցում:
- 1966թ. ընդունվում է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի կիբեռնետիկայի բաժանմունքի երեկոյան բաժինը:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1968թ.-ից ղեկավարել է Ազգային միացյալ կուսակցությունը:
- 1987թ.-ից՝ ազգային ինքնորոշում միավորման հիմնադիր-նախագահ:
- Աշխատել է Նուբարաշենի գործվածքային գործատանը։
- Այդ շրջանում ճանաչվել է ԽՍՀՄ ազգային-ժողովրդավարական շարժումների առաջնորդ:
- Ընտրել է «Ժողորդավարություն և անկախություն» միջազգային կազմակերպության նախագահ:
- 1990թ. նախաձեռնել է Սյունիք աշխարհազորի ստեղծումը:
- ՀՀ ԳԽ որոշմամբ՝ 1992թ. նշանակվել է Գորիսի և հարակից շրջանների պարետ, ձեռնարկել Քաշաթաղի շրջանի ազատագրված տարածքների վերաբնակեցումը:
- 1998-1999թթ. գլխավորել է ՀՀ նախագահին առընթեր Սահմանադրական փոփոխություններ նախապատրաստող հանձնաժողովը:
- 1998-2002թթ.՝ Մարդու իրավունքների հարցերի հանձնաժողովի նախագահ:
- 1990-1995թթ.՝ ՀՀ ԳԽ պատգամավոր:
- 1995-1999թթ.՝ ԱԺ պատգամավոր:
Այլ
- 1969թ.-ից 4 անգամ դատապարտվել է և խորհրդային բանտերում ու ճամբարներում անցկացրել շուրջ 18 տարի:
- 1988-1990թթ.՝ վտարանդի:
- Դեռ դպրոցական տարիքում Պարույր Հայրիկյանը հիմնում է «Հայաստանի երիտասարդական միությունը» (ՀԵՄ), որի անունից թռուցիկներ էին տարածվում Երևանում և Կիրովականում։ Պետական անվտանգության կոմիտեի (ՊԱԿ) աշխատակիցները Երևան-Կիրովական գնացքում ձերբակալում են թռուցիկներ տարածող դպրոցական աղջիկների, որոնց միջոցով իմանում են Հայրիկյանի մասին։
- Այդ կազմակերպության բացահայտումից հետո նա հիմնում է «Շանթ» կազմակերպությունը, որի նպատակն էր Հայաստանի տարածքային վերամիավորումը։
- 7-րդ դասարանից ամառային արձակուրդների ժամանակ աշխատում էր հոր հետ և օգնում մորը հաշվապահության մեջ։ Մեծ սեր ուներ երաժշտության նկատմամբ, շեփոր էր նվագում Նուբարաշենի մանկատանը։
- Գրել է պատմվածքներ, վիպակներ, բանաստեղծություններ։ Այն ժամանակ տարածված էր պատանի բանաստեղծի «Հայի վիշտը» բանաստեղծությունը, որը վերջանում էր «Մասիս սարը այն կողմ կանգնած հանգիստ չի բաշխի» բառերով։
- Մասնակցել է Էրեբունի ամրոցի պեղումներին:
- Հայրիկյանի ուսանողական տարիներին «Շանթը» նոր վերելք է ապրում։ Տպագրվում է «Երկունք» թերթը և «Ցասում» թռուցիկը։ ՊԱԿ-ը բացահայտում է «Շանթի» անդամներին։ Կազմակերպության բացահայտված անդամներին խստորեն նախազգուշացնում են և սպառնում նման գործունեությունը շարունակելու դեպքում ենթարկել պատժի։ 1967թ. Հայրիկյանն անդամագրվում է 1966թ. նկարիչ Հայկազ Խաչատրյանի ստեղծած Ազգային միացյալ կուսակցությանը (ԱՄԿ)։
- 1968թ. Հայրիկյանը ծանոթանում է Ազգային միացյալ կուսակցության ղեկավարների հետ և այդ ժամանակ էլ «Շանթը» տեղափոխում ԱՄկ։ Հայրիկյանը ԱՄԿ-ի շարքերում մասնակցում է Փարոս-1-ի տարածմանը, կատարում կազմակերպչական աշխատանք և դառնում ԱՄԿ-ի ամենագործուն անդամներից մեկը։
- 1968թ. ապրիլի 24-ին, Մեծ եղեռնի զոհերի հուշարձանի մոտ Հայրիկյանը կազմակերպում է 15 րոպե տևողությամբ ռադիոհաղորդում, որի թեման անկախ Հայաստանն էր։ Կազմակերպողի՝ Հայրիկյանի մասին ՊԱԿ-ն իմացավ 1969թ. դատաքննության ժամանակ՝ նրան կցված մատնիչի միոցով։
- 1968թ. ԱՄԿ-ի ղեկավարների կալանավորումից հետո Հայրիկյանը դառնում է կուսակցության ամենագործուն անդամը։ ԱՄԿ-ին անդամագրվում են նորանոր մարդիկ։ Մշակվում է գաղտնի գործունեության հուսալի համակարգ. անդամները ստորաբաժանվում են ըստ խմբերի և մասնաճյուղերի, որոնք միմյանց հետ առնչվում են իրենց ղեկավարների կամ կապավորների միջոցով։
- Առաջին անգամ Հայրիկյանը ձերբակալվում է 1969թ. գարնանը, երբ 20 տարին դեռ չէր բոլորել։ Երիտասարդ գործչին բնութագրում է նախաքննոթյունից հետևյալ դրվագը. Հայրիկյանը հրաժարվում է ցուցմունքներ տալուց և պահանջում է, որ իրեն տանեն ՊԱԿ-ի նախագահ գեներալ-լեյտենանտ Բադամյանցի մոտ։ Հաջորդ օրը նրան ուղեկցում են գեներալի առանձնասենյակ։ Հայրիկյանը նրանից խնդրում է, որ մնան երկուսով, սակայն գեներալը մերժում է՝ ասելով, որ իր աշխատակիցներին վստահում է։ Հայրիկյանն առաջարկում է.«Մենք երկուսս էլ հայ ենք, երկուսս էլ մեր հայրենիքի լավն ենք ցանկանում։ Եկեք, ես ներքևից, Դուք՝ վերևից համագործակցենք և ազատենք մեր հայրենիքը»: Ցնցված գեներալը գոռում է. «Կորիր այստեղից»:
- 1970թ. Հայրիկյանը դատապարտվում է 4 տարվա ազատազրկման՝ Հայաստանի խորհրդային սոցիալիստական հանրապետության քրեական օրենսգրքի 65 և 67 հոդվածներով։ Դատարանում իրեն մեղավոր չճանաչեց, հրաժարվեց դատապաշտպանից և ինքը պաշտպանեց՝ ոչ իրեն, այլ գերված հայրենիքը։ Առաջին ազատազրկման ժամկետը Հայրիկյանն անցկացնում է Մորդովայի Բարաշեվո գյուղի քաղաքական կալանավորների համար նախատեսված ճամբարում։ Իբրև քաղաքական կալանավոր անբասիր էր, ուներ մեծ հեղինակություն։ Ճամբարից կապ է հաստատում չբացահայտված ընկերների հետ, հոդվածներ է գրում և ուղարկում ընդհատակում տպագրելու համար։ Պատժախցերում եղած ժամանակ գրում էր երգեր և բանաստեղծություններ։
- 1973թ., վերադառնալով ազատազրկումից, Պարույր Հայրիկյանը շարոնակում է քաղաքական գործունեությունը, ինչպես նաև ուսումը պոլիտեխնիկում։ Հայրիկյանի բացակայության 4 տարիների ընթացքում ԱՄԿ-ն շարունակում է գործել ընդհատակում՝ հավատարիմ մնալով Ազատ ու Անկախ Հայաստանի գաղափարին։ Հայրիկյանը կալանավայրից ոգեշնչում էր ընկերներին։ Ճամբարում մշակում է «ՓԱՐՈՍ-2»-ը և ուղարկում դուրս. ԱՄԿ անդամները այն տպագրում և տարածում են։
- 1973թ. Հայրիկյանի վերադարձից հետո ԱՄԿ ծրագիրը փոփոխությունների է ենթարկվում. նրա առաջարկով հանվում են բոլոր այն դրույթները, որոնք հակադրվում էին ԽՍՀՄ սահմանադրությանը։ Հայրիկյանի անմիջական ղեկավարությամբ բազմահազար տպաքանակով տարածվում են «ՓԱՐՈՍ-2» ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ թերթն ու բազմաթիվ թռուցիկներ ու կոչեր։
- ԱՄԿ-ի հիմնադիր Հայկազ Խաչատրյանի և մյուս ղեկավարների ձերբակալությունից հետո Հայրիկյանը դառնում է ԱՄԿ-ի փաստական ղեկավարը։ 1973թ. ստեղծվում է ԱՄԿ-ի գործադիր խորհուրդ, որի նախագահ է ընտրվում Հայրիկյանը։ Ազատության մեջ մնալով ընդամենը 9 ամիս՝ նա ԱՄԿ-ն բարձրացրեց նոր աստիճանի. այդ ժամանակահատվածը կազմակերպության ամենաարգասաբեր շրջանն էր, քաղաքական նոր մտածելակերպի շրջան։
- 1974թ. անձնագրային կարգը խախտելու կեղծ մեղադրանքով Հայրիկյանին կալանավորում են՝ դատապարտելով 2 տարվա ազատազրկման։ Սակայան 2 ամիս անց հոդվածը փոխում են և դատապարտում ՀԽՍՀ Քրեական օրենսգրքի 65 հոդվածի 2-րդ մասով և 67 հոդվածով։ Այս ապօրինի քայլը հիմնազուրկ էր, քանի որ ՊԱԿ-ը չկարողացավ որևէ ցուցմունք կորզել կալանավորված վկաներից։ Դատարանը հենվեց միայն Ռուբեն Խաչատրյանի ցուցմունքի վրա։ Նախաքննության ընթացքում Հայրիկյանն ու իր ընկերները գտնվում էին ՊԱԿ-ի մեկուսարանի տարբեր խցերում։ Սակայն նա կարողանում էր ոչ միայն նրանց հետ գաղտնի նամակագրական կապ ստեղծել, այլև հաստատել իր մշակած՝ ԱՄԿ-ի ծրագիրը։ Ծրագրի հիմնական դրույթը հետևյալն էր. ԽՍՀՄ սահմանադրության ընձեռած իրավունքով հանրաքվեի միջոցով հասնել Խորհրդային Հայաստանի անկախացմանը։ Այս ծավալուն փաստաթուղթը մեկուսարանից դուրս ուղարկելու փորձը ձախողվում է և Հայրիկյանն այս անգամ դատապարտվում է 7 տարվա կալանքի և 3 տարվա աքսորի։ Ի դեպ, նախաքննության ընթացքում, բացի ԱՄԿ-ի ծրագրից, գրում է նաև մի քանի երգեր ու բանաստեղծություններ։ Այս և այլ երգերով Պարույր Հայրիկյանը դառնում է ազգային-հայրենասիրական արդի երգարվեստի հիմնադիրը Հայաստանում։
- ԱՄԿ նոր ծրագրի և կանոնադրության հիման վրա գրված և 1976թ. մորդովական կալանավայրից գաղտնի դուրս ուղարկված՝ Հայրիկյանի «ԱՄԿ-ն իր գործունեության 10-րդ տարում» տեսական կազմակերպական հոդվածաշարը էական նշանակություն է ունենում հայ և այլ ազգային-ժողովրդավարական շարժումների զարգացման համար։ Նույն թվականին Հայրիկյանի բանտային ընկերները՝ ուկրաինացի բանաստեղծ Վասիլ Ստուսը և հրեա գրող Միխայիլ Հեյֆեցի նախաձեռնությամբ՝ ԱՄԿ գաղափարներն ընդունելու և ԱՄԿ համակիր անդամներ դառնալու մասին հայտարարություններ են ընդունում և հանրաքվեի պահանջով ԱՄԿ գործողություններին մասնակցում նաև ուկրաինացի, ռուս, հրեա, լատվիացի, մոլդովացի, լիտվացի և այլ ազգերի ներկայացուցիչ քաղկալանավորներ։ Սա ազգամիջյան համերաշխության իսկական օրինակ է։ Այս կալանքը Հայրիկյանն անցկացնում է Պերմի և Մորդովիայի քաղաքական ճամբարներում։
- 1977թ. կալանավայրում նա ընտրվում է ԱՄԿ-ի քարտուղար, որի մասին կազմակերպությունը տեղեկացնում է ԽՍՀՄ իշխանություններին։ Հայրիկյանն, այսպիսով, դառնում է ազգերի ինքնորոշման իրավունքի պաշտպանության շարժման հիմնադիրը ԽՍՀՄ-ում։ Նա համարվում էր ամենագործուն քաղաքական կալանավորը և մոտ 400 օր անցկացրել է միայն պատժախցերում։ Պետերբուգցի պատմաբան, գրող, ազգությամբ հրեա Միխայիլ Հեյֆեցը, ում վիճակված էր դառնալ այդ օրերի տարեգիրը, գրել է «Ռազմագերի քարտուղարը. պատմություն Պարույր Հայրիկյանի մասին» գիրքը (առաջին անգամ լույս է տեսել 1985թ., Լոնդոնում, ռուսերեն)։ Հեյֆեցը հիացմունքով է խոսում տարիքով իրենից շատ երիտասարդ Հայրիկյանի «խարիզմայի», առաջնորդի բնատուր տաղանդի, ազգային-ազատագրական պայքարին նրա անվերապահ նվիրման, իսկական և ոչ թե մոսկովյան պատկերացումներով ինտերնացիոնալիզմի մասին։
- 1980թ. հոկտեմբերից Հայրիկյանը Ուրալի Պերմ քաղաքի քննչական բանտում է, այնուհետև՝ Նովոսիբիրսկի, ապա՝ Իրկուտսկի բանտերում։ 1981թ., ազատազրկման ժամկետը լրանալուց 3 ամիս առաջ, Հայրիկյանն ամբաստանվում է կաշառատվության մեջ և Պերմում սարքված խայտառակ դատավարություն-ներկայացումից հետո դատապարտվում 3 տարվա ազատազրկման և ուղարկվում Իրկուտսկի մարզի հյուսիսում տեղակայված թմրամոլների համար նախատեսված հատուկ ճամբար։ Հրաշքով ողջ մնալով, 1984-1987թթ. աքսորավայրում՝ Իրկուտսկի Ուստ-Կուտ շրջանում աշխատում է որպես էլեկտրիկ։ Բարձրագույն կրթություն ստանալու նպատակով Հայրիկյանն ընդունվում է Բրատսկի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի հեռակա բաժինը. 20 հնարավորից հավաքելով 18 միավոր՝ գրավում է առաջին տեղը, սակայն պարզվում է, որ ինստիտուտի ղեկավարությունը «սխալմամբ մոռացել է» Հայրիկյանի անունը գրել հրամանի մեջ և այդ «սխալն ուղղել հնարավոր չէ»։ 1985թ. Հայրիկյանն ընդունվում է Իրկուտսկի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ։ Որպես շատ լավ ուսանողի, նրան թույլատրվում է հանձնել հաջորդ կուրսի քննությունները։ Հազիվ էր հասցրել հանձնել 2 քննություն, երբ նրան 1987թ. հունիսին երկրորդ կուրսից հեռացնում են ՊԱԿ-ի հանձնարարությամբ։ Հետագայում Հայրիկյանն ավարտում է Երևանի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը։
- 1987թ. մայիսին Հայրիկյանի նախաձեռնությամբ Հայաստանում ստեղծվում է «Քաղկալանավորների պաշտպանության հայկական հանձնախումբը»։ Օգոստոսին վերադառնալով Հայաստան, Հայրիկյանը սեպտեմբերին հիմնում է Ազգային ինքնորոշում միավորում (ԱԻՄ) կազմակերպությունը։ Վերջինս ԽՍՀՄ ամբողջ տարածքում բացահայտ պայքարող առաջին ազգային-քաղաքական-ժողովրդավարական կազմակերպությունն էր՝ իր «Անկախություն» շաբաթաթերթով։ «Անկախությունը» Խորհրդային Միությունում առաջին բացահայտ հրատարակվող այլընտրանքային քաղաքական պարբերականն էր, որը Հայաստանում ազատ մամուլի հիմքը դրեց։
- 1973-1974թթ. ԱՄԿ խորհրդի անդամներից ոչ մեկը 1987թ. պայքարը շարունակելու տրամադրվածություն չուներ, սակայն դա չէր կարող թևաթափ անել Հայրիկյանին։ Նրա հետ էին հին ԱՄԿ-ականներ Ռազմիկ Մարկոսյանը, Սուսաննա Ավագյանը, Մովսես Գորգիսյանը (հետագայում՝ ազգային հերոս) և Մեխակ Գաբրիելյանը։ Ազատ Արշակյանը, Աշոտ Նավասարդյանը և Հակոբջան Թաթևոսյանը ԱԻՄ-ին անդամագրվեցին միայն 1989թ.։ Այդ ժամանակ էլ ԱՄՆ-ում գտնվող ԱԻՄ առաջնորդ Հայրիկյանը Աշոտ Նավասարդյանին նշանակում է Մովսես Գորգիսյանի նախաձեռնությամբ ԱԻՄ-ի կազմում որպես ապագա ազգային բանակի նախատիպ ստեղծված «Անկախության բանակի» հրամանատար։
- ԱԻՄ-ի նպատակն էր ազգային պետականության վերականգնումը, առաջնահերթ խնդիրը՝ Հայաստանի անկախացումը հանրաքվեի միջոցով։ ԱԻՄ գործունեությանը ուշադիր հետևում էին Ուկրաինայում, Ռուսաստանում, Վրաստանում և ԽՍՀՄ մյուս հանրապետություններում։
- 1988թ. հունուարի 12-ին՝ Ուկրաինական քաղկալանավորների պաշտպանության օրը, Երևանում Հայրիկյանի հրաւերով կայացավ հայ, ուկրաինացի և վրացի այլախոհ ղեկավար դեմքերի հանդիպումը, որով սկիզբ դրվեց ազատության համար պայքարող ազգերի գործակցությանը։ Մասնակիցների թվում էին հետմահու Ուկրաինայի հերոս Վյաչեսլավ Չորնովիլը, հետմահու Վրաստանի ազգային հերոս Մերաբ Կոստավան և հետմահու Հայաստանի ազգային հերոս Մովսես Գորգիսյանը։
- Ինքնորոշման շարժումն իր արձագանքն ու զարգացումը գտավ Արցախում, որի ժողովուրդը, մարզային խորհրդի՝ Ադրբեջանի կազմից դուրս գալու և Հայաստանին վերամիավորվելու փետրվարյան որոշմամբ վերջ դրեց Մոսկվա խնդրագրեր ուղարկելու գործելակերպին և կրեմլին դրեց ծանր իրավիճակի մեջ։ Հայրիկյանը արցախյան ինքնորոշման, դրան հաջորդած սումգայիթյան ջարդերի, դրանցում Կրեմլի հանցավոր դերակատարության վերաբերյալ տեղեկատվության վստահելի աղբյուր էր արտերկրի լրատվամիջոցների համար։ «Ժողովրդավարության ու հրապարակայնության» վայ-բեմադրիչ Միխայիլ Գորբաչովը, որը ազատ էր արձակել բոլոր քաղկալանավորներին, հանձնարարեց կրկին (չորրորդ անգամ) կալանավորել Հայրիկյանին։ Դա տեղի ունեցավ 1988թ. մարտին, Մոսկվայում, արտերկրի լրագրողների հետ Հայրիկյանի հանդիպումից հետո։ Հաջորդ օրը՝ մարտի 23-ին նրան տեղափոխեցին Երևան՝ ՊԱԿ-ի բանտ։ Հուլիսի 20-ին մոսկովյան իշխանությունները Հայրիկյանին հատուկ օդանավով, ձեռնակապերով տեղափոխեցին նախ Մոսկվա, այնուհետև, մեկ այլ հատուկ օդանավով՝ Եթովպիա։ Դրանից հետո նա անցավ Եվրոպա, այնուհետև՝ ԱՄն։ Բռնի տարագրյալի վիճակում Հայրիկյանը մնաց մինչև 1990թ. նոյեմբերը, որից հետո, միջազգային հանրության ճնշման տակ Գորբաչովը հարկադրված էր վերականգնել Հայրիկյանի քաղաքացիությունը և թույլատրեց վերադառնալ հայրենիք։ Նույն թվականին, դարձյալ տարագրության մեջ, Հայրիկյանն ընտրվեց Հայաստանի այն ժամանակվա խորհրդարանի՝ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։
- Տարագրության ժամանակ՝ 1989թ. Հայրիկյանը ընտրվեց, իսկ 1990թ. հուլիսին Պրահայում վերընտրվեց Փարիզում հիմնադրված «ԽՍՀՄ ժողովրդավարական շարժումների ժողովրդավարություն և անկախություն համակարգիչ կենտրոնի» նախագահը։ ԱՄՆ կոնգրեսի արձանագրություններում և համաշխարհային մամուլում բազմաթիվ վկայություններ կան Հայրիկյանի այդ շրջանի գործունեության, մասնավորապես՝ արտերկրի բարձր քաղաքական շրջանակների հետ հանդիպումների, Արևմուտքին մոլորեցնելու Գորբաչովի ջանքերը ձախողելու մասին։
- 1991թ. իրականաություն դարձավ 1973թ. Ազգային միացյալ կուսակցության 24-ամյա առաջնորդ Պարույր Հայրիկյանի հայտարարած՝ Անկախություն՝ հանրաքվեի ճանապարհով ռազմավարական նպատակը։ Պատգամավոր Հայրիկյանը պայքարում էր անհապաղ ազգային բանակ ստեղծելու, ժողովրդի կողմից ընտրված գործադիր իշխանության հաստատելոության, սահմանադիր ժողովի միջոցով՝ սահմանադրություն ընդունելու և կարևոր այլ նպատակների համար։ Ազգային բանակը ստեղծվեց 1992-1993թթ., առաջին ազգային սահմանադրությունը՝ 1995թ.։ Ուշացումով, բայց ի վերջո այս նպատակներն իրողություն դարձան։ Այդ նպատակներին հասնելու ճանապարհին Հայրիկյանն ու իր համախոհները ստիպված էին հաղթահարել կոմունիստական իշխանություններից մնացած ու նոր իաշխանակիրներ դարձած բացահայտ ու գաղտնի գործակալների դեմ, որոնք ամեն ջանք գործադրում էին նորանկախ երկիրը Կրեմլի հավելվածի կարգավիճակում պահելու համար։
- 1990-1998թթ. Հայրիկյանը ՀՀ խորհրդարանի անդամ էր, 1998-1999թթ.՝ ՀՀ նախագահի խորհրդական և Սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովի նախագահ, 1998-2002թթ.՝ ՀՀ Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի նախագահ։ Օմբուդսմենի պարտականություններն այդ բարդ տարիներին Հայրիկյանը կատարել է հասարակական կարգով։
- 1992թ. ԱԻՄ-ը, Հայրիկյանի ղեկավարությամբ, ձեռնամուխ եղավ նախկին Լաչինի, այժմ Բերձորի շրջանում փախստականների համար բնակավայրեր ստեղծելու գործին։ Թեև այս գործն արվում էի կամավորական հիմունքներով, բայց ՀՀ նախագահի հրամանագրով Հայրիկյանը նշանակվեց Գորիսի և Գորիսի շրջանի արտակարգ դրության պարետ։ Արցախի հյուսիսային շրջաններից հեռացող տասնյակ հազարավոր փախաստականներ հեռանում էին Արցախի հյուսիսային շրջաններից և, Հայրիկյանի բնորոշմամբ, գնում դեպի անհայտություն։ ԱԻՄ-ականների հիմնած բնակավայրերն օգնում էին նրանց մնալ հայրենիքում։ Հայրիկյանը ստեղծեց Սյունիքի աշխարհազորը, որի գրանցված 627 անդամներից 43-ը զոհվեցին՝ կյանքի գնով պաշտպանելով ԱԻՄավաններում հաստատված նորաբնակներին՝ կանոնավոր ազգային բանակի բացակայության և «օրվա պատասխանատուների հետին նկատառումների» պատճառով։ Թեև Հայրիկյանը երկու ամսով էր պարետ նշանակվել, բայց աշխատանքները շարունակվեցին մինչև 1995-1996թթ., ընդ որում այստեղ էլ նա աշխատել է հասարակական կարգով, աշխատանքներն իրականացվել են հիմնականում ԱԻՄ-ի արտասահմանյան մասնաճյուղերի և համակիրների օժանդակությամբ։ Հայրիկյանի այս՝ ազատագրված տարածքների վերաբնակեցման նախաձեռնությունը նույնպես ի վերջո, 1994թ. դարձավ պետական քաղաքականություն։
- 1998թ. Հայրիկյանը, որպես Սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովի նախագահ, ՀՀ իշխանություններին ստիպեց ընթացք տալ սահմանադրական բարեփոխումների իր ծրագրին, մասնավորապես՝ կյանքի կոչել երկքաղաքացիության իրավունքը, վերացնել նախագահի բացարձակ իշխանությունը, գործող կառույցներ դարձնել ՀՀ խորհրդարանն ու Սահմանադրական դատարանը։ Այդ փուլում Հայրիկյանը սկսեց կատարյալ ժողովրդավարության համակարգի որոնումները՝ լույս ընծայելով ընտրական համակարգի վերաբերյալ բազմաթիվ գրքույկներ ու հոդվածներ։ Հայաստանի և ԱՄՆ-ի հեղինակային իրավունքի պաշտպանության կազմակերպություններում գրանցված է նրա «Պետությունների ժողովրդավարականության բանաձևը» գյուտը։ Կատարյալ ժողովրդավարական համակարգի վերաբերյալ աշխատանքներն ավարտվեցին 2012 թվականին։
- Պարույր Հայրիկյանը հրատարակել է բանաստեղծությունների երկու ժողովածու, «Լույսի շանապարհին» վեպը, «Հավատով և սիրով» սցենարը, քնարական և հայրենասիրական երգերի 3 ալբոմ։ 2001թ. Հայրիկյանի «Սիրո թռչուն» երգը համահայկական երգի մրցույթում գրավեց առաջին տեղը։ Հինգ վավերագրական շարժանկարների, այդ թվում՝ «Հարություն» գիտահանրամատչելի շարժանկարի հեղինակ է։
Ընտանիք
- Հայրիկյանի հայրը՝ Արշավիր Հովհաննեսի Հայրիկյանը, ծնվել է Պոլսում՝ մտավորականի ընտանիքում: 1946թ. ներգաղթել է Խորհրդային Հայաստան։
- Արշավիրի հորեղբայրը՝ Աբրահամ Հայրիկյանը, եղել է աշխարհագրության, թուրքերենի և հին ազգերի պատմության ուսուցիչ, հիմնադրել է Հայրիկյան վարժարանը, որն այնուհետև վերանվանվել է Արդի վարժարան։
- Աբրահամ Հայրիկյանը մեծ հեղինակություն էր վայելում Պոլսի կրթադաստիարակչական կյանքի մեջ։ Նահատակվել է 1915թ. ապրիլի 24-ին, պոլսահայ այլ մտավորականների հետ։
- Պարույր Հայրիկյանի մայրը՝ Զարուհի Սեդրակի Աբրահամյանը, ծնվել է Ռուսաստանի Կրասնոդարում, ուր գաղթել էին նրա ծնողները Մեծ եղեռնի ժամանակ։ Վեց տարեկանից ծնողների հետ տեղափոխվել է Երևան։
- Զարուհի Աբրահակյանի հայրը՝ Սեդրակ Սահակի Աբրահամյանը (Կռեյանց), ծնվել է Վանի Հայոց Ձոր գյուղում՝ ավանդական սովորույթներով մեծ գերդաստանի նահապետ Կռեյանց Սահակի ընտանիքում։ Նրանց նախնիները դարերով ապրել են Վանում և զբաղվել գյուղատնտեսությամբ։
- Զարուհի Աբրահամյանի մայրը՝ Փիաստոս Ասատուրի Աճեմյանը, ծնվել է Վանում՝ մեծահարուստ արհեստավորների ընտանիքում, ում նախնիները նույնպես ապրել են Վանում։
Նկարներ
Տեսանյութեր
Հրապարակումներ մամուլում
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005: