Գրիգոր Նարեկացի
| Գրիգոր Նարեկացի | |
| Григор Нарекаци | |
| |
| Անգլերեն: | Grigor Narekatsi |
| Հայերեն: | Գրիգոր Նարեկացի |
| Ծննդավայրը: | Նարեկ, Հայաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 1003 |
| Համառոտ տվյալներ: Բանաստեղծ, փիլիսոփա, երաժիշտ, մանկավարժ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 940-ական թթ. երկրորդ կեսին հավանաբար Ռշտունյաց գավառի Նարեկ գյուղում:
Մահացել է 1003թ.:
Կրթություն
- Դաստիարակվել ու կրթություն է ստացել Նարեկավանքի դպրոցում, Անանիա Նարեկացու հսկողությամբ, որ մոր հորեղբայրն էր:
Աշխատանքային գործունեություն
- Մինչև կյանքի վերջ եղել է Նարեկավանքի վարդապետ:
Այլ
- Խոսրով Անձևացու որդին է:
- Գրիգոր Նարեկացուց մեզ է հասել «Մեկնութիւն երգոց երգւոյն Սողոմոնի» երկը (977թ.), «Ապրանից Ս. Խաչի պատմությունը» (980-ական թթ.), մի քանի ներբողներ շուրջ 36 բանաստեղծություն, «Մատեան ողբերգութեան» (1001-1003) պոեմը և դավանաբանական մի թուղթ, որն ուղղված է Մոկաց Կճավա վանքի վանահորը և արժեքավոր աղբյուր է Թոնդրակյան շարժման մասին: Նրան է վերագրվում նաև Հոբի գրքի մի հատվածի մեկնությունը («Ո՞վ է դա... », անտիպ:
- Գրիգոր Նարեկացու տաղերում («Մեղեդի ծննդեան», «Տաղ վարդավառի», «Տաղ քաղցրիկ», «Տաղ ազնիւ») աշխարհիկ ընկալմամբ պատկերել է իրական կնոջ գեղեցկությունը, երկրային հմայքը, փառաբանել բնությունը:
- Գրիգոր Նարեկացու բանաստեղծական հանճարն ամենակատարյալ արտահայտությունն է գտել «Մատեան ողբերգութեան» քնարական, փիլիսոփայական պոեմում, որը հայտնի է «Նարեկ» անունով: Մեծածավալ երկը (35 գլուխ, ավելի քան 1000 տող) չունի պատմողական սյուժեի տարրեր, բայց ունի սկիզբ և ավարտ, ներքին զարգացման կուռ միասնություն և ամբողջականություն: Գործողությունը զարգանում է կյանքի ու մահվան, անկման ու փրկության, հուսալքության և ինքնահուսադրման իրարամերժ գաղափարների ու ապրումների բախումով: Բախման կենտրոնում բանաստեղծ է, որը սեփական մեղքերը քավելով և ինքնակատարելագործման ճանապարհով ձգտում է հասնել ու միանալ աստվածային էությանը: Պոեմում Նարեկացին չի ձգտում ո՛չ բանականությամբ, ո՛չ զգացողությամբ և ո՛չ էլ կրոնական դավանաբանության հեղինակությամբ ապացուցել Աստծո գոյությունը, ճանաչել նրա էությունը: Նրա համար Աստված անառարկելի ճշմարտություն է, և նա չի պահանջում ոչ մի ապացույց: Գրիգոր Նարեկացին խոսում է անհատի մասին և խորությամբ պատկերում նրա ներաշխարհը: Անհատն իր ամեն կարգի մարդկային մեղքերի «մեղավոր աշխարհով» հույն ունի և հավատում է Աստծուց սպասվող փրկությանը: Պոեմը հորինված է յամբ-անապեստյան ազատ տաղաչափությամբ և հանգի մասնակի օգտագործումով:
- Ինչպես «Մատեան ողբերգութեան» պոեմում, այնպես էլ իր տաղերում Գրիգոր Նարեկացին օգտվել է հայ բանահյուսությունից, բանահյուսական տաղաչափական ձևերից և ընդհանրապես ժողովրդական խոսքի տարրերից, իսկ բազմազան նմանաձայնությունների (բաղաձայնույթ, առձայնույթ) միջոցով հասել է երաժշտականության: Գրիգոր Նարեկացի գեղարվեստական մտածողականությունը բնութագրվում է որպես բնական-զգացմունքային և իր մեջ միավորում է ծավալայնությունն ու արտահայտչական ոճը: Այդ մտածողությունն իր ազդեցությունն է թողել հետագա շրջանի, հատկապես XII-XIII դարերի (Ներսես Շնորհալի, Ֆրիկ, Կոստանդին Երզնկացի), ինչպես և XX դարի առաջին կեսի (Մ. Մեծարենց, Սիամանթո, Ե. Չարենց) հայ բանաստեղծության վրա:
- Գրիգոր Նարեկացու բարդ և հակասարական աշխարհահայացքի հիմքում Աստծո՝ որպես բարձրագույն սուբստանցի մասին քրիստոնեական ուսմունքն է: Մարդկության պատմությունը նա պատկերել է ըստ Աստվածաշնչի՝ աշխարհի արարումից մինչև վերջին դատաստանը:Նրա խորհրդապաշտպանությունը սերտորեն միահյուսված է նորպլատոնականության հետ. տեսանելին իմաստավորում է անտեսանելիով և ընդհակառակը:
- Գրիգոր Նարեկացին, որպես երաժիշտ, նոր շունչ ու կյանք է հաղորդել հայ միջնադարյան մասնագիտացված երգարվեստին: Հատկապես իր տաղերի երաժշտական բաղադրիչներում հաղթահարված են շարականների հին ութձայնի դրությունը՝ կապված եղանակների կազմության՝ տվյալ պատմաշրջանի համար արդեն քարացած ձևերը: Ընդհանրապես նախատեսված չլինելով պարտադիր-կիրառական նպատակների համար՝ տաղերն ազատ են մնացել եկեղեցական կանոնական մտածողությունից ու ավելի անկաշկանդ (քան, օրինակ՝ շարականները) հարստացել են ժող-գուսանական արվեստից եկող կենսունակ տարրերով:
- Նարեկավանքի տարածքում նրա հիշատակին կանգնեցվել է մատուռ, որի մեջ ամփոփվել է նրա աճյունը:
Նկարներ
«Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի» (մանրանկար 1173թ. Գրիգոր Մլիճեցու պատկերազարդած «Մատյան ողբերգության» ձեռագրից, Մատենադարան, ձեռագիր դ 1568)
«Նարեկի» 1173թ. ձեռագրի տիտղոսաթերթը (Մատենադարան, ձեռագիր դ 1568, էջ 7 բ և 8 ա)
Գրիգոր Նարեկացու հուշարձանը Երևանում (2002 թ., քանդակագործ՝ Սերժ Մեհրաբյան)
Տեսանյութեր
- Գրգիոր Նարեկացի, «Մատյան ողբերգության», ընտրանի 1:
- Գրգիոր Նարեկացի, «Մատյան ողբերգության», ընտրանի 2:
- Григор Нарекаци:
- Մատեան Ողբերգության, կարդում է Սոս Սարգսյանը:
- Գրիգոր Նարեկացի, Իրական հոգեբանության թատրոն:
- Գրիգոր Նարեկացի, "Մեղայ":
- Գրիգոր Նարեկացի:
- Գրիգոր Նարեկացի, Երկիր Մեդիա:
- Գրիգոր Նարեկացի, ԱՐ հեռուստաընկերություն:
Մատենագիտություն
- «Գիրք Աղօթից սրբոյն Գրիգորի Նարեկացւոյ արարեալ», Կ. Պոլիս, 1700։
- «Նարեկ աղօթից», աշխատասիրութեամբ տեառն Հ. Գաբրիէլի Աւետիքեան, Ս. Ղազար, 1827,
- «Սրբոյ հօրն մերոյ Գրիգորի Նարեկայ վանից վանականի մատենագրութիւնք», Վենետիկ, 1840։
- «Նարեկ, աղոթամատյան Ս. Գրիգոր Նարեկացվո», արդի հայերենի վերածեց Թորգոմ եպիսկոպոս, Գահիրե, 1926։
- Գրիգոր Նարեկացի, Տաղեր, Երևան, 1957։
- Գրիգոր Նարեկացի, Մատյան ողբերգության, գրաբարից թարգմանեց Մկրտիչ Խերանյան, Երևան, 1960։
- Գրիզոր Նարեկացի, Մատյան ողբերգության, թարգմ. Վազգեն Գևորգյան, Երևան, 1970:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Ավետիքյան Գ., Նարեկ աղոթից համառոտ և զգուշաւոր լուծմամբք բացայայտեալ..., Վնտ., 1827:
- Մկրյան Մ., Գրիգոր Նարեկացի, Ե., 1955:
- Աբեղյան Մ., Երկ., հ. 3, Ե., 1968:
- Չոպանյան Ա., Գրիգոր Նարեկացի, Երկ., Ե., 1968:
- Թահմիզյան Ն., Գրիգոր Նարեկացին և հայ երաժշտությունը V-XV դդ., Ե., 1985:
- Դավթյան Հ., Լալայան Է., Գրիգոր Նարեկացու աշխարհայացքը, Ե., 1986:
- Գրիգոր Նարեկացի, կենսագրություն:
- Գրիգոր Նարեկացի, Հայկական հանրագիտարան:
- Գրիգոր Նարեկացի, ստեղծագործություններ:
- Գրիգոր Նարեկացի, ստեղծագործություններ:
- Գրիգոր Նարեկացի, Բանասիրական հանրագիտարան:
- «Մատյան ողբերգության, աուդիո տարբերակ:
- Գրիգոր Նարեկացի, ստեղծագործություններ: