Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի
| Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի | |
| Григор Магистр Пахлавуни | |
| |
| Այլ անուններ: | Գրիգոր Մագիստրոս Բջնեցի |
| Անգլերեն: | Grigor Magistros |
| Հայերեն: | Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 990 |
| Մահվան տարեթիվը: | 1058 |
| Համառոտ տվյալներ: Փիլիսոփա, մանկավարժ, բանաստեղծ, քաղաքական և ռազմական գործիչ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է մոտ 990թ.:
Մահացել է 1058թ.:
Կրթություն
- Կրթությունն ստացել է Անիի դպրոցում, այնուհետև՝ Կոստանդնուպոլսում:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1048թ.-ից՝ Հարավային Հայաստանի և Միջագետքի կուսակալ:
- Իր հիմնադրած ճեմարանում դասավանդել է ճարտասանություն, փիլիսոփայություն, քերականություն, մաթեմատիկա և այլն:
Ձեռքբերումներ
- Բյուզանդական կայսրը նրան շնորհել է Մագիստրոսի կոչում:
Այլ
- Սպարապետ Վասակ Պահլավունու որդին է:
- Հորեղբոր՝ Վահրամ Պահլավունու և նրա կուսակիցների հետ պայքարել է ներքին և արտաքին թշնամիների դեմ, նպաստել Բագրատունիների գահի ամրապնդմանը:
- 1045թ. մասնակցել է Կոստանդնուպոլսում Կոստանդին կայսեր հետ Գագիկ Բ-ի վարած բանակցություններին:
- Կանխազգալով հայկական թագավորության անկումը՝ իր տիրույթները հանձնել է Բյուզանդիային, փոխարենը կալվածքներ ստացել Հարավային Հայաստանում և Միջագետքում:
- Գրիգոր Մագիստրոսը ծավալել է եկեղեացաշինական գործունեություն (Բջնիի Ս. Աստվածածինը, Կեչառիսի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը, Հավուց թառի Ս. Ամենափրկիչը և այլն):
- Ճնշել դ Թոնդրակյան շարժումը:
- Նրա աշխարհահայացքն ու գիտական հետաքրքրություններն արտահայտվել են իր բազմաթիվ նամակներում: Նամականին ժամանակաշրջանի գիտամշակութային և ուսումնակրթական միտումներն ու ոգին բնութագրող հուշարձան է, որում արծարծված են գիտական, գրական և քաղաքական կարևոր հարցեր:
- Գրել է չափածո ստեղծագործություններ («Տաղասութիւն»), որոնցից ամենանշանավորը «Առ Մանուչէ» («Հազարտողեան») պոեմն է՝ Աստվածաշնչի համառոտ վերապատումը:
- Թարգմանել է հույն և ասորի հեղինակների երկեր, որոնցից պահպանվել է միայն «Սկզբունքների» մի հատվածի թարգմանությունը:
- Պաշտպանել է կրթության վերաբերյալ ազատամիտ և լուսավորչական գաղափարներ, վերակենդանացրել է հետաքրքրությունը աշխարհիկ գիտությունների հանդեպ: Ըստ Գրիգոր Մագիստրոսի՝ կրթությունը պետք է սկսել Աստվածաշնչի ընթերցումով, ապա ուսումնասիրել դիցաբանություն, գեղեցիկ հատվածներ սերտել «հոմերական և պղատոնական» երկերից, որոնք կնախապատրաստեն «յոթ ազատ արվեստների»՝ քերականության, ճարտասանության, տրամաբանության, թվաբանության, երկրաչափության, աստղագիտության, երաժշտության ուսումնասիրությանն անցնելուն:
- Հայ փիլիսոփայական մտքի զարգացման շուրջ երկուհարյուրամյա դադարից հետո նա վերակենդանացրել է աշխարհիկ փիլիսոփայական և գիտական միտքը, հայ աշխարհիկ փիլիսոփայության զարգացման նոր ուղի բացել:
- Գրիգոր Մագիստրոսը հրապուրվել է Պլատոնի և Դավիթ Անհաղթի գաղափարներով: Զարգացնելով Դավիթ Անհաղթի նորպլատոնականությունը՝ նա հակվել է դեպի ռազիոնալզիմը և բնափիլիսոփայությունը: Ըստ նրա՝ ճանաչողության առաջին և անհրաժեշտ աստիճանը զգայական ընկալումն է, որին գիտությունների համակարգում համապատասխանում են ճշգրիտ գիտությունները: Սակայն էական ու որոշիչը բանական ճանաչողությունն է, որը, հենվելով զգայական ընկալումների վրա, ստուգում է իրի և մտքի համապատասխանությունը. վերացական, փորձից առաջ և անկախ ստեղծված գաղափարները ոչ թե վերագրվում են իրական աշխարհին, այլ քննության են ենթարկվում և միայն «ըմբռնվելով» կարող են համարվել ստուգապես ճանաչված գոյեր: Բանական ճանաչողությունը նախապատրաստում է մարդկային միտքը գերագույն գոյի ճանաչման համար: Նա ընդունել է Աստծո գոյության տիեզերաբանական ապացույցը. բնության, որպես Աստծո ստեղծագործության, ճանաչումով կարելի է ըմբռնել նրա Արարչի էությունը:
- Նամակներում ուշագրավ մտքեր կան նաև կենսաբանության, բժշկագիտության, տիեզերագիտության, երաժշտության տեսության և այլնի վերաբերյալ:
- Գրիգոր Մագիստրոսը հայտնի է որպես տաղասաց և շարականագիր: Նրա հոգևոր երգերը եկեղեցին կանոնացրել է և ներմուծել Շարակնոց:
- Թաղվել է Դարոյնք գավառում:
Նկարներ
«Մանուչե և Գրիգոր Մագիստրոս» (մանրանկար 1763–1764թթ. ընդօրինակված Ժողովածուից, Մատենադարան, ձեռագիր դ 6988)
Մատենագիտություն
- Գրիգոր Մագիստրոս, Թղթեր, Ալեքսանդրապոլ, 1910 (Հայ մատենագրութեան թուանշային գրադարան):
- «Գրիգոր Մագիստրոսի Թուղթ եւ չափաբերականք»,- Մատենագիրք հայոց, ԺԶ հատոր, ԺԱ դար, Եր., 2012:
- «Գրիգոր Մագիստրոսի Մեկնութիւն քերականին»,- Մատենագիրք հայոց, ԺԶ հատոր, ԺԱ դար, Եր., 2012, էջ 384-471:
- Տաղասացութիւնք Գրիգորի Մագիստրոսի Պահլաւունւոյ, Վենետիկ, 1868:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Հ. Գաբրիէլ Ծ. Վ. Մէնէվիշեան, Գրիգորի Մագիստրոսի "Գամագտականի" ամբողջական լուծումը, Վիեննա: Մխիթարեան տպարան, 1912 (Ազգային մատենադարան, ԿԶ):
- Լ. Հովհաննիսյան, Գրիգոր Մագիստրոսը որպես XI դարու հայ բժշկության ներկայացուցիչ, - «Տեղեկագիր պետական համալսարանի», 1925, N 1, 120-133:
- Չուգասզյան Բ., Իրանական վիպական զրույցների արձագանքները Գրիգոր Մագիստրոսի «Թղթերում».- ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր հասարակական գիտությունների, 1958, № 12, էջ 63-76:
- Р. М. Бартикян, “Ответное послание Григория Магистра Пахлавуни Сирийскому католикосу”. - “ Палестинский сборник”, вып. 7 (70), 1962, стр. 130-145.
- Р. М. Бартикян, “Два послания Григория Магистра Пахлавуни относительно еретиков-тондракитов”. - “Палестинский сборник”, вып. 9 (72), 1962, сс. 133-140.
- Հ. Բարթիկյան, Գրիգոր Մագիստրոսի քաղաքական կողմնորոշման հարցի շուրջը,- Էջեր հայ ժողովրդի պատմության և բանասիրության (Հոդվածների ժողովածու), Եր., 1971, էջ 63-72:
- A. Sanjian, A. Terian, “An Enigmatic Letter of Gregory Magistros”,- Journal of The Society of The Armenian Studies, 2, 1985-1986, pp. 85–95.
- Չուգասզյան Բաբկեն, Նորույթներ Գրիգոր Մագիստրոսի «Թղթերում».- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1987, № 10, էջ 46-53:
- Լ. Գ. Խաչերեան, Գրիգոր Պահլաւունի Մագիստրոս. Կեանքն ու գործունէութիւնը, Լոս Անճելըս, 1987:
- Արտաշես Մաթևոսյան, Գրիգոր Մագիստրոսը և Անանիա Շիրակացու «Քննիկոնը»,- «Բանբեր մատենադարանի», 16, Երևան, 1994, էջ 16-30:
- Գ. Աբգարյան, Գրիգոր Մագիստրոսի «Դիւցազնական տաղը, - «Աշտանակ» (Հայագիտական պարբերագիրք), Ա, 1995, էջ 138-150:
- Լ. Խաչիկյան, Գրիգոր Մագիստրոսի մոտ Արտաշես Ա-ի վերաբերյալ պահպանված վիպական հատվածի մասին,- տե՛ս Լ. Խաչիկյան, Աշխատություններ, հատոր Ա, Եր., 1995, էջ 115-127:
- Վ. Վարդանեան, Գրիգոր Մագիստրոսի քաղաքական հաւատամքը. - «Բազմավէպ», ՃԿԳ տարի, 2005, էջ 364-378:
- Արևշատյան Ա., Գրիգոր Մագիստրոսի երաժշտական ժառանգությունը,- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 2012, № 3, էջ 78-93:
- Գոհար Մուրադյան, Գրիգոր Մագիստրոսի մատենագրությունը,- «Բանբեր մատենադարանի», 20, Երեւան, 2014, էջ 5-44:
- Գրիգոր Մագիստրոս, Հայկական հանրագիտարան:
- Գրիգոր Մագիստրոս, Բանասիրական հանրագիտարան:
- Գրիգոր Պահլավունի, Dasaran.am:
- Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի, Անկախ Հայաստան:
- Գրիգոր Մագիստրոս, Մեծանուն հայեր: