Բացել գլխավոր ցանկը

Համբարձումյան Վիկտոր Համազասպի

19:59, 7 Օգոստոսի 2014 տարբերակ, Zarbabyan (քննարկում | ներդրում)
Համբարձումյան Վիկտոր Համազասպի
Амбарцумян Виктор Амазаспович
Hambardzumyan Viktor.jpg
Անգլերեն: Hambartsumyan Viktor
Հայերեն: Համբարձումյան Վիկտոր Համազասպի
Ծննդյան տարեթիվը: 5(18).09.1908
Ծննդավայրը: Թիֆլիս, Վրաստան
Մահվան տարեթիվը: 12.08.1996
Մահվան վայրը: Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ:
Աստղաֆիզիկոս, տեսական աստղաֆիզիկայի խորհրդային դպրոցի հիմնադիր, ՀՀ ազգային հերոս:

Բովանդակություն

Կենսագրություն

Ծնվել է 1908թ. սեպտեմբերի 5(18)-ին Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսում:

Մահացել է 1996թ. օգոստոսի 12-ին Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում:

Կրթություն

  • 1928թ. ավարտել է Լենինգրադի պետական համալսարանը:

Աշխատանքային գործունեություն

  • 1931-1943թթ. աշխատել է Լենինգրադի պետական համալսարանում:
    • 1939թ.՝ ստղաֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ:
    • 1939թ.՝ աստղադիտարանի տնօրեն:
    • 1941թ.՝ ուսումնական մասի պրոռեկտոր:
  • 1943թ.-ից՝ ՀՀ ԳԱԱ հիմնադիրներից և առաջին փոխնախագահը:
  • 1946-1988թթ.՝ Բյուրականի աստղադիտարանի հիմնադիր-տնօրեն:
    • 1988-1996թթ.՝ պատվավոր տնօրեն:
  • 1947-1951թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԽ պատգամավոր:
  • 1950-1989թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԽ պատգամավոր:
  • 1964-1987թթ.՝ «Աստղաֆիզիկա» համամիութենական հանդեսի գլխավոր խմբագիր:
  • 1965-1974թթ.՝ Հայկական հանրագիտարանի առաջին գլխավոր խմբագիր:
  • 1989-1991թթ.՝ ԽՍՀՄ ժողովրդական պատամավոր:
  • 1994-1996թթ.՝ ՌԳԱ խորհրդական:

Գիտական գործունեություն

Աստղերի թաղանթների եւ գազային միգամածությունների ֆիզիկա

1932 թ. Թագավորական Աստղագիտական ընկերության «Monthly Notices» հանդեսը հրատարակեց Վ. Համբարձումյանի « On the radiative equilibrium of a planetary nebula» հոդվածը, որն այժմ համարվում է գազային միգամածությունների ժամանակակից տեսության անկյունաքարը: Այդ խնդրին է նվիրված Համբարձումյանի աշխատությունների մի ամբողջ շարք, որոնցում ստեղծված է աստղերի գազային թաղանթների եւ գազային միգամածությունների տեսության հենքը եւ բացատրված են դրանց սպեկտրերի մի շարք առանձնահատկություններ: Նրա մշակած եղանակները կիրառվել են անկայուն աստղերի գազային թաղանթների հետազոտման համար: Այդ աշխատություններից մեկում (Ն. Ա. Կոզիրեւի հետ համատեղ) հաջողվել է առաջին անգամ գնահատել նոր աստղերի արտանետած գազային թաղանթների զանգվածները: Այդ զանգվածների գնահատականը շատ էական դեր ունեցավ աստղերի զարգացման խնդիրները դիտարկելիս: Մասնավորապես, այն հնարավորություն ընձեռեց հայտնաբերել աստղային անկայունության ամենաաննշան դրսեւորումները:

Աստղային համակարգերի դինամիկա եւ վիճակագրական մեխանիկա

Կիրառելով վիճակագրական մեխանիկայի ինքնատիպ եղանակներ, Վ. Համբարձումյանը ստացել է կարեւոր արդյունքներ, որոնց մեջ հատկապես նշանակալի են հետեւյալները: 1936 թվականին Վ. Համբարձումյանը նրբագեղ լուծում տվեց անգլիացի նշանավոր աստղագետ Արթուր Էդինգտոնի առաջադրած մաթեմատիկական խնդրին` գտնել աստղակույտի աստղերի տարածական արագությունների բաշխումը`ունենալով դրանց տեսագծային արագությունների բաշխումը: Այդ խնդրի լուծումը տպագրվեց «Monthly Notices» հանդեսում հենց Ա. Էդինգտոնի ներկայացմամբ: Տասնամյակներ անց այդ նույն խնդիրը վերստին ի հայտ եկավ`բժշկական համակարգչային ախտորոշման կապակցությամբ: Ի վերջո (1979 թ.), այդ մաթեմատիկական խնդրի լուծումը նշանավորվեց բժշկության բնագավառի Նոբելյան մրցանակով` «Համակարգչային տոմոգրաֆիայի մշակման համար»: Աստղային համակարգերի վիճակագրական մեխանիկայի եղանակները Վ. Համբարձումյանին հնարավորություն տվեցին գնահատել աստղային համակարգերի տարիքները: Մասնավորապէս, 1935 – 1937 թթ. Համբարձումյանը գիտական բանավեճ ունեցավ անգլիացի նշանավոր գիտնական Ջեյմս Ջինսի հետ` մեր աստղային համակարգի` Գալակտիկայի տարիքի առիթով եւ ապացուցեց, որ մեր Գալակտիկայի տարիքը առնվազն 1000 անգամ փոքր է համընդհանուր ընդունելություն ունեցող` Ջ. Ջինսի տված գնահատականից: Աստղային համակարգերի դինամիկայի եւ վիճակագրության վերաբերյալ Վ. Համբարձումյանի աշխատությունները ընկած են աստղային համակարգերի արդի վիճակագրական մեխանիկայի հիմքում: 1995 թվականին` իրենց սկզբնավորումից 50 տարի անց այդ հետազոտությունները պսակվեցին Ռուսաստանի Դաշնության Պետական Մրցանակով ` գիտնականի մահից մեկ տարի առաջ:

Միջաստղային նյութի բնույթը եւ ելեւէջումների (ֆլուկտուացիաների) տեսությունը

Վ. Համբարձումյանի աշխատությունների մի ամբողջ շարք նվիրված է Գալակտիկայում միջաստղային նյութի հետազոտությանը: Վ. Համբարձումյանը ստացավ սզբունքորեն նոր արդյունք, համաձայն որի, Գալակտիկայում կլանող նյութն ունի պատառաձեւ բաշխում եւ լույսի կլանման պատճառը միջաստղային տարածության մեջ բազմաթիվ գազա-փոշային ամպերի առկայությունն է: Միջաստղային ամպերի ամբողջության հետազոտման հզոր միջոց եղավ ելեւէջումների (ֆլուկտուացիաների) տեսությունը, որ նոր ուղիներ բացեց աստղագիտության մեջ:

Պղտոր միջավայրում լույսի ցրման տեսությունը

Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին Վ. Համբարձումյանը ստեղծեց պղտոր միջավայրում լույսի ցրման նոր տեսություն, որ հիմնված էր իր առաջարկած` ինվարիանտության սկզբունքի վրա: Կիրառելով այդ նրբագեղ մաթեմատիկական հնարքը, Համբարձումյանը լուծեց լույսի ցրման ոչգծային խնդիրների մի ամբողջ շարք: Ինվարիանտության սկզբունքը ներկայումս լայնորեն կիրառվում է մաթեմատիկական ֆիզիկայի բազմաթիվ ճյուղերում: R.E.Bellman, R.E.Kalaba and M.C.Prestrud-ը իրենց «Ինվարիանտ համադրում. ճառագայթային տեղափոխումը վերջավոր լայնության շերտերում» գրքում գրում են. «Այդ նորարարական աշխատանքի շնորհիվ հնարավոր դարձան վերլուծական մոտեցումներ եւ պարզ թվային լուծումներ: Հետագայում այդ գաղափարները զարգացվեցին եւ ընդհանրացվեցին Չանդրասեկհարի կողմից` վերջինիս հիմնարար հոդվածների շարքի եւ 1950 թ. գրքի մեջ… Լուծվեցին բազմաթիվ խնդիրներ, որ չէին լուծվում այլ եղանակներով, եւ կատարվեց մեծ առաջընթաց» (American Elsevier Publishing Co., 1963, p1.): 1946 թ. պղտոր միջավայրում լույսի ցրման տեսութունն ստեղծելու համար Վ. Համբարձումյանը պարգեւատրվեց առաջին Ստալինյան Մրցանակով:

Աստղասփյուռներ եւ աստղերի էվոլյուցիան

Գալակտիկայում աստղային համակարգերին վերաբերող դիտողական նյութի տեսական վերլուծության միջոցով Վ. Համբարձումյանը հայտնաբերեց նոր տիպի աստղային համակարգեր: Դրական էներգիայով այդ լայնացող համակարգերը նա անվանեց «աստղասփյուռներ» եւ ապացուցեց դրանց «երիտասարդ» լինելը: Դա հեղաշրջում էր աստղերի տիեզերաբանության մեջ, քանի որ այստեղից հետեւում էր, որ աստղառաջացման գործընթացը Գալակտիկայում շարունակվում է նաեւ ներկայումս, եւ աստղերը առաջանում են խմբերով: Աստղասփյուռների հայտնաբերման եւ հետազոտության համար 1950 թ. Վ. Համբարձումյանը պարգեւատրվեց երկրորդ Ստալինյան Մրցանակով:

Երիտասարդ աստղերի ֆիզիկա եւ աստղերի էներգիայի աղբյուրները

Շատ ուշագրավ են երիտասարդ T Ցուլի տիպի եւ բռնկվող աստղերի սպեկտրերում դիտվող այսպես կոչված «անընդհատ առաքման»ը վերաբերող` Համբարձումյանի հետազոտությունները: Այդ հետազոտությունները հանգեցրին աստղերի էներգիայի աղբյուրների բնույթի վերաբերյալ կարեւոր եզրակացությունների: Վ. Համբարձումյանը առաջարկեց նախաստղային նյութի նոր հայեցակարգ: Դասական վարկածը ենթադրում է, որ աստղերը առաջանում են ցրված նյութի խտացման միջոցով: Նոր վարկածը, նախորդին հակառակ, ընդունում է անհայտ բնույթի զանգվածեղ մարմինների` նախաստղերի գոյությունը: Նախաստղերի պայթյուններով տրոհման գործընթացը հանգեցնում է աստղերի առաջացմանը աստղասփյուռներում:

Արտագալակտիկական աստղագիտություն

Վ. Համբարձումյանի աշխատությունների մի մեծ շարք նվիրված է մեր Գալակտիկայի նման հսկայական աստղային համակարգերի` գալակտիկաների էվոլյուցիայի խնդիրներին: Ի մասնավորի` հարկ է նշել գալակտիկաների կորիզների (կենտրոնական խտացումների) ակտիվության մասին նոր հայեցակարգը: Ըստ այս հայեցակարգի գալակտիկաների կորիզները վճռորոշ դեր են կատարում գալակտիկաների եւ դրանց համակարգերի ծագման եւ էվոլյուցիայի մեջ: Այս հետազոտությունների շնորհիվ արտագալակտիկական աստղագիտության գլխավոր խնդիրը դարձավ գալակտիկաներում դիտվող ահռելի չափերի անկայունության երեւույթների ուսումնասիրությունը: Այս շարքին են հարում նաեւ Վ. Համբարձումյանի եւ իր աշակերտների կարեւոր հետազոտությունները` նվիրված հսկա գալակտիկաների կորիզներից կապույտ արտանետումների, նոր տիպի գալակտիկական համակարգերի` այսպես կոչված` կոմպակտ գալակտիկաների կոմպակտ խմբերի հայտնաբերմանն ու ուսումնասիրությանը: Գալակտիկաների կորիզների պայթյունների մասին 1958 թ. Վ. Համբարձումյանի առաջին Սոլվեյյան դասախոսությունը ահռելի ազդեցություն ունեցավ: Այդ դասախոսությունը եւ դրա հետեւանքները նկարագրված են Ջերսի Նոյմանի «Հիշողություններ տիեզերաբանության մեջ հեղափոխական շրջափուլի մասին» հոդվածում (Problems of Physics and Evolution of the Universe, Publishing House of the Armenian Academy of Sciences, Yerevan, 1978, pp.243-250): Ինչպես հիշում է Ջ. Նոյմանը, հակառակ սկզբնական թերահավատությանը, «Համբարձումյանի փաստարկները եւ համակողմանի ապացույցները ներկա գտնվող գիտնականներին ստիպեցին մտմտալ, որին հետեւեց միջազգային բազմաբնույթ մեծ գործունեությունը…»: Նոյմանը եզրակացնում է. «Այժմ Համբարձումյանի վարկածի օգտին եղած տվյալները շշմեցնում են: Սրտագին շնորհավորանքս պրոֆեսոր Համբարձումյանին` Կոպերնիկոսյան Հեղափոխականին»:

Հետաքրքիր տվյալներ

Քաղվածք Նոբելյան դափնեկիր Ա. Կորմակի «Computed tomography: some history and recent developments» (Proc. of Symposia in Applied Mathematics, Vol 29, p 35, 1985) հոդվածից. «… Ռադոնի խնդիրը արագությունների եռաչափ տարածության մեջ… Համբարձումյանը տվեց դրա լուծումները երկու եւ երեք չափումների համար այն ձեով, ինչ եւ Ռադոնը: Ավելին, նա վերցրեց երեք սպեկտրային դասերի աստղերի խմբեր` յուրաքանչյուրում 400 – 500-ական աստղով եւ օգտագործեց իր տեսական արդյունքները` տեսագծային արագությունների բաշխումից արագությունների բաշխումը ստանալու համար: … Դա Ռադոնի ձեւափոխության առաջին թվային հակադարձումն է, եւ դա հերքում է տարածված պատկերացումը այն մասին, թէ իբր համակարգչային տոմոգրաֆիան անհնար է առանց համակարգչի: Այդ հաշվարկի մանրամասները բերված են Համբարձումյանի հոդվածում, եւ դրանք հանգեցնում են այն մտքին, որ մինչեւ իսկ 1936 թվականին համակարգչային տոմոգրաֆիան ի զորու պիտի լիներ օժանդակել, ասենք, ուղեղի ուռուցքների ախտորոշմանը… Շատ հնարավոր է թվում, որ Համբարձումյանի թվային եղանակները պիտի կարողանային մեծապես օժանդակել բժշկությանը, եթե դրանք կիրառվեին 1936 թվականին»:

Ձեռքբերումներ

  • 1934թ.՝ պրոֆեսոր:
  • 1935թ.՝ ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր:
  • 1940թ.՝ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
  • 1943թ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս:
  • 1953թ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս:
  • 1963թ.՝ Ավստրալիայի ազգային համալսարանի (Կանբերա) պատվավոր դոկտոր:
  • 1965թ.՝ Սորբոնի (Փարիզ) համալսարանի պատվավոր դոկտոր:
  • 1967թ.՝ Լիեժի (Բելգիա) համալսարանի պատվավոր դոկտոր:
  • 1968թ.՝ Կարլի (Պրահա) համալսարանի պատվավոր դոկտոր:
  • 1968թ.՝ ՎԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
  • 1968, 1978թթ.՝ Սոցիալական աշխատանքի կրկնակի հերոս:
  • 1973թ.՝ Տորունի Կոպեռնիկոսի անվան համալսարանի (Լեհաստան) պատվավոր դոկտոր:
  • 1974թ.՝ Լա Պլատայի (Արգենտինա) համալսարանի պատվավոր դոկտոր:
  • 1979թ.՝ Թբիլիսիի պատվավոր քաղաքացի:
  • 1985թ.՝ Երևանի պատվավոր քաղաքացի:
  • 1994թ.՝ ՀՀ ազգային հերոս:


Նախագահություններ

  • 1947թ.-ից՝ «Գիտելիք» ընկերության վարչության նախագահ:
  • 1947-1956թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ խմբագրահրատարակչական խորհրդի նախագահ:
  • 1947-1994թթ.՝ ՀՀ ԳԱԱ նախագահ:
    • 1994-1996թթ՝ պատվավոր նախագահ:
  • 1948-1955թթ.՝ Միջազգային աստղագիտական միության փոխնախագահ:
    • 1961-1964թթ.՝ նախագահ:
  • 1952-1964թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ կոսմոգոնիայի հանձնաժողովի նախագահ:
  • 1968-1987թթ.՝ Հայկական հանրագիտարանի գիտախմբագրական խորհրդի նախագահ:
  • 1970թ.-ից ԽՍՀՄ Պետական մրցանակների կոմիտեի գիտական և տեխնիկական գծով նախագահ:
  • 1974-1987թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ աստղագիտության գծով միացյալ գիտական խորհրդի նախագահ:

Անդամություններ

  • 1947-1972թթ.՝ ԽՍՀՄ Լենինյան և Պետական մրցանակների կոմիտեի գիտական և տեխնիկական գծով անդամ:
  • 1947թ.՝ ԱՄՆ-ի աստղագիտական ընկերության պատվավոր անդամ:
  • 1948-1996թթ.՝ Միջազգային աստղագիտական միության անդամ:
  • 1955-1991թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ նախագահության անդամ:
  • 1953թ.՝ Բելգիայի Լիեժիի թագավորական գիտական ընկերության ԳԱ անդամ:
  • 1953թ.՝ Մեծ Բրիտանիայի և Խաղաղօվկիանոսյան աստղագիտական ընկերության պատվավոր անդամ:
  • 1956թ.՝ Ավստրիայի ԳԱ անդամ:
  • 1957թ.՝ Գերմանիայի ԳԱ անդամ (Բեռլին):
  • 1957թ.՝ ԱՄՆ-ի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի պատվավոր անդամ:
  • 1958-1974թթ.՝ Ֆրանսիայի ԳԱ անդամ:
  • 1959թ.՝ ԱՄՆ-ի ազգային ԳԱ անդամ:
  • 1959թ.՝ բնախույզների «Լեոպոլդինա» ակադեմիայի օտարերկրյա անդամ (Հալլե, ԳԴՀ):
  • 1959թ.՝ Կանադայի աստղագիտական ընկերության պատվավոր անդամ:
  • 1967թ.՝ Իտալիայի ԳԱ անդամ:
  • 1969թ.՝ Անգլիայի Լոնդոնի թագավորական ընկերության ԳԱ անդամ:
  • 1969թ. Քեմբրիջի (Անգլիա) աստղագիտական ընկերության պատվավոր անդամ:
  • 1970թ.՝ Հոլանդիայի ԳԱ անդամ:
  • 1971թ. Դանիաիյ ԳԱ անդամ:
  • 1971թ.՝ ՉՍՍՀ ԳԱ անդամ:
  • 1972թ.՝ Ադրբեջանական ԽՍՀ ԳԱ պատվավոր անդամ:
  • 1973թ.՝ Շվեդիայի ԳԱ անդամ:
  • 1974թ.՝ Կորդոբայի (Արգենտինա) ԳԱ անդամ:
  • 1974թ.՝ Բուլղարիայի ԳԱ անդամ:
  • 1974թ.՝ Նյու Յորքի ԳԱ անդամ:
  • 1975թ.՝ Արգենտինայի ԳԱ անդամ:
  • 1976թ.՝ Հնդկաստանի ԳԱ անդամ:
  • 1978թ.՝ աստղագիտության միջազգային ակադեմիայի թղթակից անդամ:
  • 1978թ.՝ Վրացական ԽՍՀ ԳԱ պատվավոր անդամ:
  • 1983թ.՝ Աթեքնի (Հունաստան) ԳԱ անդամ:
  • 1985թ.՝ Սիրիայի գիտության պատմության ընկերության անդամ:

Մրցանակներ և մեդալներ

  • 1946, 1950թթ.՝ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ:
  • 1956թ.՝ Հանսենի մեդալ (Ֆրանսիա):
  • 1959թ.՝ Բրյուսի մեդալ (ԱՄՆ):
  • 1960թ.՝ Լոնդոնո թագավորական ընկերության ոսկե մեդալ:
  • 1970թ.՝ Սլովակիայի ԳԱ ոսկե մեդալ:
  • 1970թ.՝ Վավիլովի մեդալ:
  • 1971թ.՝ Լոմոնոսովի մեդալ:
  • 1971թ.՝ Հելմհոլցի մեդալ (ԳԴՀ):
  • 1974թ.՝ «Լեոպոլդինա» ակադեմիայի Կոտենիուսի մեդալ (ԳԴՀ):
  • 1974թ.՝ Սերմենտոյի մեդակ (Արգենտինա):
  • 1984թ.՝ ՉՍՍՀ ոսկե մեդալ:
  • 1988թ.՝ ՀՀ Պետական մրցանակ:
  • 1995թ.՝ ՌԴ Պետական մրցանակ:

Այլ

  • Հ.Ա. Համբարձումյանի որդին է, Գ.Հ. Համբարձումյանի եղբայրը, Ռաֆայել և Ռուբեն Հաբարձումյանների հայրը:
  • Մեծ ավանդ ունի ՀՀ-ում ֆիզմաթ գիտությունների զարգացման, բնական և տեխնիկական գիտությունների բնագավառում հետազոտությունների մակարդակի բարձրացման, նոր և ժամանակակից գիտական ուղղությունների ստեղծման, բարձրորակ կադրերի պատրաստման գործում:
  • 1990-ի սեպտեմբերի 9-ին, միանալով Զորի Բալայանին նա հացադուլ հայտարարեց՝ բողոքելով Գորբաչովի կողմից Ղարաբաղի օրինական իշխանության լուծարման դեմ: Երկու օր անց ԽՍՀՄ նախագահ Մ. Ս. Գորբաչովը ուղերձով շնորհավորեց ակադեմիկոսի ծննդյան տարեդարձը եւ խնդրեց դադարեցնել հացադուլը: Շնորհավորանքի տեքստն ընթերցելով՝ Համբարձումյանը դիմեց թղթատարին. «Խնդրում եմ Միխայիլ Սերգեեւիչին փոխանցել, որ եթե ինքը խնդրում է դադարեցնել քաղաքական ձեռնարկումը, ապա կարող էր նշել նաեւ հացադուլ հայտարարած իմ ընկերների անունները: Թե չէ, մի տեսակ լավ չի ստացվում: Նրան նաեւ փոխանցեք, որ մենք կգնանք մինչեւ վերջ եւ որ անձամբ ես երբեք չէի դիմի նման ծայրահեղ միջոցի, եթե վստահ չլինեի իմ իրավացիությանը»:
  • ՀՀ ԳԱԱ-ն սահմանել է Վ. Համբարձումյանի անվան մեդալ:
  • 2009թ. ապրիլի 16-ին սահմանվել է Վ. Համբարձումյանի անվան միջազգային գիտական մրցանակ, որը տրվում է աստղագիտության, ինչպես նաև աստղագիտույան հետ կապված ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի բնագավառում ունեցած ձեռքբերումների համար:
  • Վ. Հ. Համբարձումյանի անվամբ է կոչված թիվ 1905 փոքր մոլորակը (Ambartsumian), որ հայտնաբերել է Տ. Մ. Սմիռնովան՝ Ղրիմի աստղադիտարանում 1972 թ. մայիսի 14-ին։
  • Թաղված է Բյուրականում:

Նկարներ

  • Ելաբուգա, 1970-ական թթ.

  • Գործընկերների հետ Կրեմլում, 1960-ական թթ.

  • Զինվորների հետ, 1980-ական թթ.

  • Ավստրալիայում, 1963թ.

  • Պիներական ջոկատի հետ

  • Հովսեփ Օրբելու հետ

  • Ակադեմիկոս Տիխոնովի հետ, 1970-ական թթ.

  • ԽՍՀՄ ԳԽ պատգամավորների հետ, 1960-ական թթ.

  • Ամենայն Հայոց Կաթողոկիս Վազգեն Ա-ի հետ

  • Մարտիրոս Սարյանի հետ

  • Մարշալ Բաղրամյանի, Արամ Խաչատրյանի և մի խումբ դերասանների հետ, 1950-ական թթ.

  • 1988թ.

  • Միխայիլ Գորբոչովի հետ, 1989թ.

  • Կելդիշի և Մուսխելիշվիլու հետ, 1960-ական թթ.

  • Իր աշխատասենյակում, 1950-ական թթ.

  • 1940-ական թթ.

  • Լենինգրադի աստղագետների հետ, 1930-ական թթ.

  • Ն.Ա. Կոզիրևի հետ, 1927թ.

  • Քվանտային մեխանիկայի գիտաժողով, Խարկով, 1929թ.

  • 1929թ.

Բյուրական

  • Բյուրականում գտնվող 2,5 մետրանոց ասղադիտակի աշտարակը

  • Բյուրականում գտնվող մեկ մետրանոց աստղադիտակի աշխարակը

  • Աշտարակ Բյուրականում

  • Վ. Համբարձումյանի տունը Բյուրականում

  • Գործընկերների հետ, Բյուրական, 1988թ.

  • Բյուրական, 1966թ.

  • Նիկիտա Խրուշչովը Բյուրականում, 1960-ական թթ.

  • Բյուրականում, 1966թ.

  • Գիտաժողով Բյուրականում, 1967թ.

Ընտանիքը

  • Ընտանիքի հետ, 1960-ական թթ.

  • Հայրն ու մայրն՝ իրենց զավակների հետ, Ելաբուգա, 1942թ.

  • Ընտանիքի հետ, 1970-ական թթ.

  • Ծնողները՝ Համազասպն ու Հռիփսիմեն, 1907թ.

  • Պապը՝ Ասատուրը, 1910թ.

  • Հայրը՝ Համազասպը, հեղինակ՝ Մարտիրոս Սարյան, մոտ 1960թ.

  • Հայրն ու պապը՝ Համազասպ և Ասատուր Համբարձումյանները, 1910թ.

  • Հայրը՝ Համազասպ Համբարձումյանը, 1907թ.

  • Հայրը՝ Համազուսպ Համբարձումյանը՝ Պետերբուրգի համալսարանի ուսանող, 1906թ.

  • Մանուկ Վ. Համբարձումյանը, 1913թ.

  • Գոհար, Վիկտոր, Լևոն, 1913թ.

  • Երիտասարդ Վ. Համբարձումյանն ընտանիքի հետ

  • Վ. Համբարձումյանի որդիները՝ Ռաֆայելն ու Ռուբենը, 1950թ.

  • Վ. Համբարձումյանի դստրերը՝ Կարինեն և Ելենան, 1950թ.

Դիմանկարներ

  • 1970-ական թթ.

  • 1970-ական թթ.

  • 1970-ական թթ.

  • 1960-ական թթ.

  • 1950-ական թթ.

  • 1950-ական թթ.

  • 1950-ական թթ.

  • 1950-ական թթ.

  • 1940-ական թթ.

Տեսանյութեր

Հրապարակումներ մամուլում

Մատենագիտություն

  • Համբարձումյան Վ.Հ., Eine Methode der Bestimmung der Höhe Sonnenfackeln nach der Veränderung ihrer Helligkeit: Astronomische Nachrichten, 1926, Bd. 226, N. 5406, S. 93-96.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Метод численного решения линейных интегральных уравнений первого рода: В кн,: Сборник студенческих статей математического кружка ЛГУ. Л., 1927, с. 1-2.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Some Remarks on the Theory of Radiative Equilibrium in the outer layers of the Stars: Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 1927, v. 87, N. 3, p. 209-214.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Über die Abhängigkeit zwischen ∫xpdh und der Temperatur in den äuβeren Schichten der Sonne: Astronomische Nachrichten, 1927, Bd. 229, N. 5477, S. 85-90.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Über die temperatur der Sonnenoberfläche: Astronomische Nachrichten, 1927, Bd. 260, N. 5501, S. 89-92.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Über die Beschaffenheit der sichtbaren Sonnenoberfläche: Yeitschrift für Physik., 1927, Bd. 39, S.60.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., The structure of the outer Layers of the stars: Astronomische Nachrichten, 1928, Bd. 232, N. 5563, S. 321-336.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Temperature within the Sun-sports: Astronomische Nachrichten, 1928, Bd. 233, N. 5575, S. 107-112.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Über die Integralgleichung des Strahlungsgleichgewichtes: Zeitschrift fr Astrophysik., 1928, Bd. 47, S. 602-607.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Замечания по поводу работы В. А. Костицина: К вопросу о лучистом равновесии звездных атмосфер: Астрономический журнал 1929, т. 6, вып. 1, с. 79-80.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О способах определения чисел различных атомов в звездных атмосферах: Доклады Академии Наук СССР, с. А., 1929, № 21, с. 479-482.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Über die Beziehung zwischen der Lösung und der Resolvente der Integralgleichung des Strahlungsgleichgewichis: Zeitschrift für Physik., 1929, Bd. 52, S 263-267.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Über eine Frage der Eigenwerttheorie: Zeitschrift für Physik,1929, Bd. 53, S. 690-695.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Zur linearen Geometrie des Funktionenraumes: Zeitschrift fur Physik, 1929, Bd. 55, S. 801-805.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Eine quantenthoretisch Bemerkung zur einheitlichen Feldtheorie: Доклады Академии Наук СССП, с. А. 1930, № 3, ս. 45-49.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Zur Frage nach Vermeidung der unendlichen Selbstrückwirkung des Electrons: Zeitschrift fur Physik, 1930, Bd. 64, N. 7-8. S. 563-567.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Les electrons inobservables et les rayons β: Comptes Rendus de l`Academie des Sciences de Paris.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Über eine Folgerung der Diracschen Theorie der Protonen und Elektronen: Доклады Академии Наук СССР, с. А. 1930, № 6, с. 153-155.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Über die quantitative Spectralanalyse der Sonnenatmosphäre: Zeitschrift fur Physik, 1930, Bd. 60, N. 3-4, S. 255-268.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Zür Theorie der Abstorptionslinien in Sternatmosphären: Zeitschrift fur Physik, 1930, Bd. 61, N. 2, S. 151-152.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Температура солнечных факелов: Бюллетень комиссии по исследованию Солнца, 1932, № 2, с. 11-12.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Spectrum of γ Cassiopeiae: Циркуляры ГАО, 1932, № 1, с. 12-13.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Bemerkungen über das Spectrum von v Cassiopeiae: Astronomische Nachrichten, 1932, Bd. 246, S. 171-172.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Note on the Continuous Spectrum of Solar Faculae: Циркуляры ГАО, 1932, № 2, с. 6.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Temperatures of the Wolf-Rayet Stars: Nature, 1932, v. 129, p. 725.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Temperatures of the Nuclei Planetary Nebulae: Циркуляры ГАО, 1932, № 4 с. 8-12.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., The Radiative Ejuilibrium of a Planetary Nebula: Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 1932, v. 93, N. 1, p. 50-61.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Физическая природа газовых туманностей: Мироведение, 1933, т. 22, № 3, с. 1-6.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О внутреннем строении звезд: Мироведение, 1933, т. 22, № 3, с. 20-27.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Radiative Equilibrium of a Planetary nebula: Известия Главной астрономической обсерватории в Пулкове 1933, т. 13, 3 № 114, с. 1-27.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., The Excitation of the Metastabile States in the Gaseous Nebulae: Циркуляры Главной астрономической обсерватории, 1933, № 6, с. 10-17.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Intensities of λ4686 and Hβ in the Wolf- Rayet Stars: Циркуляры Главной астрологической обсерватории, 1933, № 7, с. 11-15.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Die Fläschenhelligkeiten der Monochromatischen Bilder einiger Gasnebel: Zeitschrift für Astrophysik, 1933, Bd. 6, N. 1-2, S. 107-113.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., урс астрофизики и звездной астрономии: библиография, . Ч.1. Методы астрофизических и астрофотографический исследований. Под ред. Б. П. Герасимовича, 1934. 342с. Некоторые сведения из теоретической физики с. 11-37 рис. - Библиогр. в конце ст. - Библиогр. в конце глав.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К вопросу о распределении озона в земной атмосфере: Бюллетень комиссии по исследованию Солнца, 1934, № 5-6, c. 29-32.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О диссипации атмосферы. Б кн.: Труды Всесоюзной конференции по изучению стратосферы: 31 марта-7 апреля 1934 года. Л-М., 1935, с. 457-458.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Внутреннее строение и эволюция звезд.(Доклад на I Всесоюзном астрономо-геодезическом съезде в Москве, 17 января 1934г.): Мироведение, 1934, т. 23, № 4, с. 245-256.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Ionisation in the Nebular Envelope surrounding a Star: Monthly Notices of the Rayal Astronomical Society, 1935, v. 95, N. 5, p. 469-482.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Derivation of the Frequency Function of Space Velocities of the Stars from the observed Radial Velocities: Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 1935, v. 96, N 3, p. 172-179.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the mean life-time of the Cluster Type Variables: Observatory, 1935, v. 58 N. 732, p. 152-153.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Загадки солнечной хромосферы: Мироведение, 1936, т. 25. №. 3, с. 76-81.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the distribution of space velocities of B and F type stars: Труды Астрономической обсерватории Ленинградского государственного университета т. 7, Л.-М., 1936, с. 21-32.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., The effect of the absorption lines on the radiative equilibrium of the outer Layers of the stars: Труды Астрономической обсерватории Ленинградского государственного университета т. 6, Л.-М., 1936, с. 7-18.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Faint White Stars in Low Galactic Latitudes: Астрономический журнал, т. 13, в. 1, с. 1-7.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Double stars and the cosmogonic time-scale: Nature, 1936, v. 137, N. 3465, p. 537.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Ред.: Росселанд С. Астрофизика на основе теории атома: Пер. с нем. С. А. Шорыгина М.-Л., ОНТИ, Гл. ред. общетехнической литературы, 1936, с. 302.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Статистика Ферми и теория белых карликов: В кн.: Росселанд С. Астрофизика на основе теории атома. М-Л., 1936, с. 140-146.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Курс астрофизики и звездной астрономии: библиография, Ч. 2. Физика солнечной системы и звездная астрономия. Под ред. Б. П. Герасимовича. Л.-М., ОНТИ, Гл. ред. общетехнической литературы, 1936, 579 с., с илл. Библиогр. в конце глав. "Звездные атмосферы" с. 315-373.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Космогония и современная астрофизика: Ученые записки Ленинградского гос. университета, т. 3, № 17. Л., 1937, с. 96-106.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., K статистике двойных звезд: Астрономический журнал, 1937. т. 14. вып. 3, с. 207-219. Библиогр.: 12 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К вопросу о динамике открытых (звездных) скоплений: Ученые записки Ленинградского государственного университета, № 22, сер. матем. наук (астрономия) вып. 4. Л., 1938. с. 19-22.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Томсоновское рассеяние в атмосферах звезд: Ученые записки Ленинградского гос. университета, № 22, сер. матем. наук (астрономия) вып. 4. Л. 1988, с. 5-13.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О диффузии фотонов через рассеивающую среду в связи с применением к некоторым астрофизическим вопросам: Ученые записки Ленинградского государственного университета № 22, сер. мат. наук (астрономия), вып. 4. Л., 1938, с. 11-18.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Об интерпретации аномального Бальмеровского декремента в спектрах звезд поздних классов с эмиссионными линиями: Астрономический журнал, 1928, т. 15. вып. 1, с. 14-23. Библиогр.: 3 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., По поводу одной заметки о движении Троянцев: Астрономический журнал, 1928, т. 15. вып. 1, с. 76.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Problem of Diffuse Nebulae and Cosmic Absorption: Бюллетень Абастуманской астрофизической обсерватории, 1938, № 2. с. 37-52. Библиогр.: 10 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Теоретическая астрофизика: М-Л, Ред. тех-теорет. лит., 1939. с. 255. с рис., табл.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О лучевом равновесии водородных оболочек, окружающих звезды: Ученые записки Ленинградского государственного университета, № 31. сер. мат. наук (астрономия) вып. 3. Л., 1939. с. 5-10.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Исправление к статье В. Амбарцумяна ["По поводу одной заметки о движении Троянцев"]: Астрономический журнал, 1939, т. 16, вып. 2, с. 67.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Исправление к статье В. Амбарцумяна [По поводу одной заметки о движении Троянцев"]: Астрономический журнал, 1939, т. 16, вып. 2, с. 67.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О гравитационной потенциальной энергии открытых скоплений: Доклады Академии наук СССР, 1939, т. 24, № 9, с. 875-877.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Хромосферы: Успехи астрономических наук, 1939, т. 1, с. 143-166. Библиогр.: 6 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Вопросы космогонии в свете современной астрофизики: Природа, 1939, № 2, с. 21-39.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Тезисы доклада "Эволюция звезд и звездных систем": Астрономический журнал, 1939, т. 16, вып. 2, с. 71-72.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Флюктуации в числе внегалактических туманностей и галактическое поглощение: Бюллетень Абастуманской астрофизической обсерватории, 1940, № 4, с. 17-26. Библиогр.: 11 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Отчет о деятельности Астрономической обсерватории Ленинградского Государственного университета за 1939 г.: Астрономический журнал, 1940, т. 17, вып. 3, с. 82-83.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Проблема интенсивностей спектральных линий в астрофизике: Известия АН ССР, сер. физ., 1940, т. 4, № 1, с. 40-41.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Рассеяние и поглощение света в планетных атмосферах. I: Ученые записки Ленинградского гос. университета, № 82, сер. матем. наук (астрономия), вып. II. Л., 1941, с. 64-85.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Отчет о деятельности Астрономической обсерватории Ленинградского Государственного университета в 1940 г. : Астрономический журнал, 1941, т. 18, вып. 3, с. 257-258.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О рассеянии света атмосферами планет: Астрономический журнал, 1942, т. 19, вып. 5, с. 30-41.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Новый способ расчета рассеяния света в мутной среде: Известия АН СССР, серия географическая и геофизическая, 1942, № 3, с. 97-103.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К вопросу о диффузном отражении света мутной средой: Доклады Академии наук СССР, 1943, т. 38, № 8, с. 257-261.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К задаче о диффузном отражении света: Журнал экспериментальной и теоретической физики, 1943, т. 13, вып. 9-10, с. 323-334.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Диффузия света через рассеивающую среду большой оптической толщины: Доклады Академии Наук СССР, 1944, т. 43, № 3, с. 106-110. Библиогр.: 3 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К теории флюктуаций яркости в Млечном Пути: Доклады Академии наук СССР, 1944, т. 44, № 6, с. 244-247.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К вопросу о флюктуациях яркости Млечного Пути: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1944, т. 1, № 1-2, с. 9-13. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Об одномерном случае задачи о рассеивающей и поглощающей среде конечной оптической толщины: Известия Академии наук Армянской ССР, естественные науки, 1944, № 1-2, с. 31-36. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Problem of the Diffuse Reflection of Light: Journal of Physics, 1944, vol. 8, N. 2, p. 65-75
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О флюктуациях яркости Млечного Пути: Бюллетень Абастуманской астрофизической обсерватории, 1945, № 8, с. 43-46. Резюме на груз. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Точечный источник света в мутной среде: Бюллетень Ереванской астрономической обсерватории, 1945, № 6, с. 3-9
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К вопросу о характере связи диффузных туманностей с освещающими их звездами: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1945, т. 2, № 3, с. 67-70. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О парциальной поверхностной яркости М31 и Галактики, происходящей от звезд высокой светимости.: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1945, т. 3, № 2, с. 39-43. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Точечный источник света в мутной среде: Contributions du Laboratoire d'Astronomie de Lille, 1956, N 4 Bis, p. 41-47.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Արեգակը: (Գիտական զրույց): Ավանգարդ, 1945, 20/X, № 22, էջ 3.- Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Տիեզերքի կառուցվածքը: Սովետական Հայաստան (թերթ և ամսագիր), 1945, 15/VIII, № 167, էջ 3. - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Գիտության նվաճումները Սովետական Հայաստանում: Սովետական Հայաստան, 1945, 17/XI, № 246, էջ 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Գիտության նվաճումները Սովետական Հայաստանում: [Սովետական Հայաստանի 25-րդ տարեդարձի առթիվ]: Ավանգարդ, 1945, 24/XI, № 44, էջ 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Հայաստանի գիտնականների ավանդը սովետական ժողովրդի հաղթանակի գործում: Սովետական Հայաստան, 1945, № 2, էջ 19-22. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., ՍՍՌՄ Գիտությունների ակադեմիայի դերը համաշխարհային գիտության զարգացման մեջ: Տեղեկագիր ՀՍՍՌ ԳԱ, բնական գիտություններ, 1945, № 5-6, էջ 3-8. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Успехи науки Советской Армении: Коммунист, 1945, 21/XI, № 249, c. 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Հայգիտուն Վ. Համբարձումեանի յայտարարութիւնները Խ. Հայաստանի գիտութեան շուրջ/ Գիտությունների ակադեմիայի փոխնագահ Վ. Համբարձումյանի «Տասս»-ի թղթակցին տված հարցազրույցը: Նոր կեանք.-Աթենք,1945.-թ.224.-25 դեկտ.- էջ 2/ :
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О поверхностных яркостях в Галактике: Астрономический журнал, 1946, т. 4, № 5, с. 133-136. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К вопросу об относительном распределении светлой и поглощающей материи в Галактике: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1946, т. 4, № 5, с. 133-136. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Տիեզերքի կառուցվածքը: Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1946, 14 էջ (ՀՍՍՌ Գիտ. ակադեմիա: Գիտական պրոպագանդայի խորհուրդ). - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Նյուտոնի ծննդյան 300-ամյակին նվիրված կոնֆերանսում: (Զրույց Հայկական ՍՍՌ ԳԱ վիցե-պրեզիդենտ Վ. Հ. Համբարձումյանի հետ): Սովետական Հայաստան, 1952, 1/I , № 1, էջ 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Наука Советской Армении в новой пятилетке: Коммунист, 1946, 11/IV, № 86, c. 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Ակադեմիկոսի և Բյուրականի աստղադիտարանի դիրեկտորի խոսքը ամսագրի հրատարակման մասին: Բյուրականի աստղադիտարանի հաղորդումներ.-1946.-պր.1.-էջ [3]/ :
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Համբարձումեան Նեւտոնի ծննդեան 300 ամեակին նուիրուած Լոնտոնի ժողովի մասին: Նոր կեանք.- Աթենք,1946.-թ.456.-1 հոկտ.- էջ 1/ :
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Հայկական ՍՍՌ գիտությունների ակադեմիայի պրեզիդենտ Վ. Համբարձումյանի ճառը/ Ի. Վ. Ստալինի մոնումենտ-քանդակի բացմանը նվիրված միտինգը Երևանում: Սովետ. Հայաստան.-1946.-թ.282.-30 նոյեմբ.- էջ 2/:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Տիրապետեք գիտության հիմունքները/ Շնորհավորանք դպրոցականներին: Պիոներ կանչ.-1946.-թ.1.-9 մայիսի.- էջ3/ :
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Վենետիկի Մխիթարեան միաբանութեան սրբահայր արքեպիսկոպոս Ուլուհոճեանին/Նամակ-ուղերձ Գիտությունների ակադեմիայի կողմից: Բազմավէպ.-Վենետիկ,1946.-թ.8.-20 փետր.- էջ 214-217/:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Эволюция звезд и астрофизика: Ереван, Изд-во АН АрмССР, 1947, с. 35 (Акад. наук АрмССР). Литература: 15 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Подсчеты внегалактических туманностей и галактическое поглощение: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1947, т. 6, № 4, с. 105-110. Литература: 3 назв. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О диффузном отражении и пропускании света анизотропной одномерной рассеивающей средой конечной оптической толщины: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1947, т. 7, № 5, с. 199-202. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Դեպուտատ Վ. Հ. Համբարձումյանի ճառից [Հայկական ՍՍՌ Գերագույն Սովետի II նստաշրջան]: Սովետական Հայաստան, 1947, 12/VII, № 161, էջ 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Академия наук Армянской ССР. (Высшие научные центры союзных республик): Вестник АН СССР, 1947, № 10, с. 98-108. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Академия наук Армянской ССР: Коммунист, 1947, 26/1, № 21, с. 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Из речи депутата В. А. Амбарцумяна [на второй сессии Верховного Совета Армянской ССР]. (Прения по докладу о государственном бюджете Армянской ССР на 1946 г.): Коммунист, 1947, 13/VII, № 162, c. 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О работе Академии наук Армянской ССР.: Вестник, АН СССР, 1947, № 6, с. 9-12. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Работники науки в 1947 году: Коммунист, 1947, 1/I, № 1, c. 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Современная астрофизика и космогония: Вестн. АН СССР, 1947, № 12, с. 53-54.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Современная астрофизика и космогония: В кн.: Общее собрание Академии наук ССР, посвященное тридцатилетию Великой Октябрьской социалистической революции. Доклады. М.-Л., Изд-во АН СССР, 1948, с. 481-494.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О числе рассеяний при диффузии фотонов в мутной среде: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1948, т. 8, № 3, с. 101-105. Резюме на арм. яз. - 1948.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Мутная среда с равномерным распределением источников: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1948, т. 8, № 4, с. 149-151. Литература: 4 назв. Резюме на арм. яз. Առաջաբան: Ն. Մ. Քոչարյանի "Կոսմիկական ճառագայթներ" գրքում: Երևան, ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1948, էջ 3. - 1948:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Աստղերի էվոլյուցիան և աստրոֆիզիկա: Երևան, ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1948, 35 էջ:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Ալիխանյանների գյուտը:: Սովետական Հայաստան (թերթ և ամսագիր), 1948, № 6, էջ 6-7. - II.- Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Происхождение и развитие звезд. Исследования советских астрофизиков. [Беседа].: Вечерний Ленинград, 1948, 12/V, № 110. - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Դելեգատ Վ. Հ. Համբարձումյանի ճառից [Հայաստանի Կ (բ)Պ XIV համագումարում]: (Մտքերի փոխանակություն Հայաստանի Կ(բ)Պ Կենտկոմի աշխատանքի մասին զեկուցման շուրջը): Աովետական Հայաստան, 1948, 17/XI, № 272, էջ 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Սովետական գիտությունը աշխարհի ամենաառաջավոր գիտությունն է: Պարտիական կյանք, 1948, № 4, էջ 17-22. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., За новые успехи советской науки.: Коммунист, 1948, 28/XI, № 282, c. 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Из речи делегата В. А. Амбарцумяня [на XIV съезде Коммунистической партии (большевиков) Армении]. : Коммунист, 1948, 17/XI, № 272, c. 4. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների ակադեմիան/ Աշխատանքների ամփոփում: Սովետ. Հայաստան.-1948.-թ.282.-28 նոյեմբ.- էջ 3/:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Итоги научно-исследовательской работы Академии наук союзных республик за 1948 год. (Академия наук Армянской ССР): Вестник АН СССР, 1949, № 7. с. 104-107. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Крупная победа. [Головное сооружение Севано-Зангинского каскада вступило в строй]: Коммунист, 1948, 12/XI, № 268, c. 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездная ассоциация вокруг Р Лебедя: Ереван, Изд-во АН АрмССР, 1949. с. 17 (Акад. наук АрмССР. Сообщения Бюраканской обсерватории, вып. 2). Литература: 8 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездные ассоциации: Астрономический журнал, 1949, т. 26, вып. 1, с. 3-9. Литература: 5 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Предварительные данные об О - ассоциациях в Галактике: Доклады Академии наук СССР, 1949, т. 68, № 1, с. 21-22.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Замечание о Галактике, как спиральной системе: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1949, т. 10, № 4, с. 149-151. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездная ассоциация в Цефее: Доклады Академии наук Армянской ССР, 1949, т. 10, № 5, с. 205-207. Литература: 4 назв. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., [Выступление на общем собрании Академии наук СССР, посвященном истории отечественной науки]. В кн.: Вопросы истории отечественной науки. Общее собрание Академии наук СССР, посвященное истории отечественной науки: 5-11 января 1949 г. М-Л., 1949, с. 866-868.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Рец.: Успехи астрономических наук: т. 4. Отв. ред. акад. В. Г. Фесенков. М.-Л., изд-во АН СССР, 1949. Астрономический журнал, 1949, т. 26, вып. 5, с. 320-321.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Գիտությունների ակադեմիան 1949 թվականին: (Զրույց Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների ակադեմիայի պրեզիդենտ, Վ. Համբարձումյանի հետ): էջմիածին, 1949, № 5-12, էջ 78-80. - II. Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездные ассоциации: Техника молодежи, 1949, № 5, с. 19-21 с илл. - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Դեպուտատ Վ. Հ. Հմաբարձումյանի ելույթից [Հայկական ՍՍՌ երկրորդ գումարման Գերագույն Սովետի IV նստաշրջան]: (Մտքերի փոխանակություն ՀՍՍՌ 1949 թ. պետական բյուջեյի և 1918 թ. պետական բյուջեյի կատարման մասին զեկուցման շուրջը): Սովետական Հայաստան, 1949, 12/IV, № 85, էջ 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Խաղաղության գործը կհաղթի: Սովետական Հայստան, 1949, 2/X, № 233, էջ 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Խաղաղության կողմնակիցները ի վիճակի են սանձահարել պատերազմի հրձիգներին: Սովետական Հայաստան, 1949, № 4, էջ 41-41. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., За творческое содружество работников науки и производства: Коммунист, 1949, 6/IV, № 80, c. 1. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Из речи депутата В. А. Амбарцумяна [на заседании четвертой сессии Верховного Совета Армянской ССР второго созыва]. (Прения по докладу о государственном бюджете Армянской ССР): Коммунист; 1949, 14/IV, № 86, c. 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Замечание о распределении горячих гигантов: Астрономический журнал, 1950, т. 27, вып. 4, с. 228-232. Литература: 5 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Письмо в редакцию "Астрономического журнала" [по поводу статьи Б. А. Воронцова-Вельяминова "Распределение горячиx гигантов в Галактике", опубликованной в "Астрономическом журнале" за 1950г., т. 27, вып. 4: Астрономический журнал, 1950, т. 27, вып. 6, с. 372-373.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О распределении горячиx гигантов во внешниx частяx спиральныx галактик: Доклады Академии наук СССР, 1950, т. 73, № 5, с. 915-916.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездные ассоциации и происxождение звезд: Известия АН СССР, серия физическая, 1950, т. 14, № 1, с. 15-24, 1 л. илл.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Новое учении о Вселенной. [О работаx лауреата Сталинской премии Г. А. Шайна]: Новый мир, 1950, № 5, с. 266-268.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., On the Patchy Structure of the Interstellar Absorbing Layer: Transactions of the International Astronomical Union, 1950, Vol. 7, p. 452-455.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Die Sternassoziationen und die Entstehung der Sterne: (Vorgelegt in der Gesamtsitzung der Deutschen Akademie der Wiessenschalten vom 27.VI-1950) Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften. Mathematischnaturwissensch. Klasse. 1950, N 2.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Где зарождаются звезды: Литературная газета, 1950, 18/I, № 6, с. 2. - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Загадка возникновения звезд: Советский Союз, 1950, № 10, с. 20-21 с. илл.. - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездные ассоциации: Наука и жизнь, 1950, № 1. с. 32-36. - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Открытия советских астрономов. [Изложение лекции]: Вечерний Ленинград, 1950, 5/I, № 3. - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Բոլոր ուժերով պաշտպանենք խաղաղությունը: Սովետական Հայաստան, 1950, № 8, էջ 13. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Բոլոր ուժերով պաշտպանենք խաղաղությունը: Սովետական Հայաստան, 1950, 3/VIII, № 182, էջ 1. - 1950. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Գիտության ծաղկումը: Սովետական Հայաստան, 1950, № 11, էջ 43-44. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Կեցցե՜ազատասեր կորեական ժողովուրդը: Ավանգարդ, 1950, 1/VIII, № 84, էջ 1. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Հարված իդեալիզմին: [Աստղաբաշխության բնագավառում]: Սովետական Հայաստան, 1950, № 3, էջ 28-29. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Պաշտպանենք խաղաղությունը: Սովետտական գրականություն և արվեստ, 1950, № 5, էջ 52. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Սովետական գիտության նոր տարին: Սովետական Հայաստան, 1950, № 1, էջ 24. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Удар по идеализму. [Открытие и изучение нового типа звездных систем - звездных ассоциаций в Бюраканской астрофизической обcерватории Акад. нук АрмССР]: Правда, 1950, 5/III, № 64, c. 4. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К теории флюктуаций в видимом распределении звезд на небе: Ереван, Изд-во АН Арм ССР, 1951. 61 с. (Акад. наук АрмССР. Сообщения Бюраканской обсерватории, вып. 6). Литература: 7 назв.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Выступление [на первом совещании по вопросам космогонии]: В кн.: Труды первого совещения по вопросам космогония 16-19 апреля 1951 г. М., 1951, с. 326-333.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Вселенная: Большая Советская Энциклопедия. Изд. 2-е, т. 9, 1951, с. 290-297.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Ассоциация Кассиопея II: Астрономический журнал, 1951, т. 28, вып. 3, с. 160-162.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., О вероятности кажущихся кратных систем типа Трапеции Ориона: Доклады АН АрмССР, 1951, т. 13, № 4, с. 97-103. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К статистике кратных систем типа Трапеции: Доклады АН АрмССР, 1951, т. 13, № 5, с. 129-131. Резюме на арм. яз.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Эволюция звезд и астрофизика: Abhandlungen aus der Sowjetischen Astronomie. Folge 1. Berlin, 1951, S. 9-32
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездная ассоциация вокруг Р Лебедя: Abhandlungen aus der Sowjetischen Astronomie. Folge 1. Berlin, 1951, S. 43-53.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездные ассоциации: Abhandlungen aus der Sowjetischen Astronomie. Folge 1. Berlin, 1951, S. 33-41.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Замечание о распределении горячих гигантов: Abhandlungen aus der Sowjetischen Astronomie. Folge 2. Berlin, 1951, S. 147-153.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездные ассоциации и происxождение звезд: Sprawozdania Polskiego towarzystwa astronomicznego. Zeszyt III. Wroclaw, 1951, str. 117-154.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., К теории флюктуаций в видимом распределении звезд на небе: Abhandlungen aus der Sowjetischen Astronomie. Folge 2. Berlin, 1951, S. 155-195.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Звездные ассоциации: Знание-сила, 1951, № 4, с. 1-5 с илл.. - Գիտահանրամատչելի գրականություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Գիտությունը Սովետական Հայաստանում: Սովետական Հայաստան, 1951, 20/III, № 65, էջ 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Դեպի նոր հաջողություններ: ["Սովետական Հայաստան" թերթի 30-ամյակի առթիվ]: Սովետական Հայաստան, 1951, 6/II, № 30, էջ 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Ընկ. Վ. Հ. Համբարձումյանի ճառից [Հայաստանի Կ(բ)Պ XV համագումարում]: (Մտքերի փոխանակություն ՀԿ(բ)Պ Կենտկոմի աշխատանքի մասին զեկուցման շուրջը): Սովետական Հայաստան, 1951, 27/III, № 71, էջ 3. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., За процветание советской науки. (Беседа с президентом Акад. наук АрмССР В. А. Амбарцумяном): Коммунист, 1951, 4/XI, № 260, c. 1. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Из речи тов. В. А. Амбарцумяна [на съезде Коммунистической партии (большевиков) Армении]: Коммунист, 1951, 25/III, № 70, c. 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Советская наука в борьбе за мир: Известия АН АрмССР, общество науки, 1651, № 11, с. 3-12. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Творческое содружество советских ученых. [Беседа с президентом Академии наук Армянской ССР В. А. Амбарцумяном]: Коммунист, 1951, 5/VII, № 155, c. 2. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Stars and Politics: News, 1951, N 4, p. 17-18. - Հրապարակախոսություն:
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Ассоциация Коссиопея II: Sowjetwissenschaft. Naturwis II. Abt., 1952, N. 2, S. 299-302.
  • Համբարձումյան Վ.Հ., Ակադեմիկոս Վ. Համբարձումյանի հայտարարությունը ՍՍՌՄ 1952-ի պյուճեի զեկուցման շուրջ: Նոր կենաք.-Բուխարեստ, 1952.-թ.95.-16 մարտի.- էջ 1/ Վ. Հ. Համբարձումյան //:
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,
  • Համբարձումյան Վ.Հ.,

Տե՛ս նաև

Ստացված է «https://am.hayazg.info/index.php?title=Համբարձումյան_Վիկտոր_Համազասպի&oldid=8760» էջից