| Առաքելյան Նորայր Հունանի | |
| Аракелян Норайр Унанович | |
| |
| Անգլերեն: | Arakelyan Norayr |
| Հայերեն: | Առաքելյան Նորայր Հունանի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 17.07.1936 |
| Ծննդավայրը: | Մեղրաշեն, Հայաստանի Հանրապետություն |
| Համառոտ տվյալներ: Մաթեմատիկոս, ԵՊՀ ռեկտոր: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1936թ. հուլիսի 17-ին Հայաստանի Խորհրդային Հանրապետության Մեղրաշեն գյուղում (այժմ՝ ՀՀ Շիրակի մարզում):
Կրթություն
- 1953թ. ավարտել է Մեղրաշենի դպրոցը:
- 1958թ. ավարտել է ԵՊՀ ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետը:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1958-1959թթ.՝ ԵՊՀ ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետի ասիստենտ:
- 1959-1971թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ Մաթեմատիկայի և մեխանիկայի ինստիտուտի գիտաշխատող:
- 1971-1974թթ.՝ ավագ գիտաշխատող:
- 1974-1989թթ.՝ տնօրենի տեղակալ և բաժնի վարիչ:
- 1989-1991թթ.՝ տնօրեն:
- 1991թ. փետրվար - 1993թ. հոկտեմբեր՝ ԵՊՀ ռեկտոր:
- 1992-1997թթ.՝ ԵՊՀ ֆունկցիաների տեսության ամբիոնի վարիչ:
- 1997-2006թթ.՝ ՀՀ ԳԱԱ Մաթեմատիկայի ինստիտուտի տնօրեն:
- 2007թ.-ից՝ ՀՀ ԳԱԱ մաթեմատիկական և տեխնիկական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար:
ԵՊՀ ռեկտոր
- ԵՊՀ ռեկտորի պարտականությունները Նորայր Առաքելյանը ստանձնել է Խորհրդային Միության փլուզման, երկրում տիրող քաոսի, հասարակական-քաղաքական հեղաբեկումների և սոցիալ տնտեսական ծանր շրջանում, երբ ողջ հայ ժողովուրդը, անտեսելով ամեն տեսակի դժվարությունները՝ շրջափակումն ու խավարը, ցուրտն ու սովը, ոտքի էր կանգնել հանուն Արցախի հարցի արդրացի լուծման: Այդ ժամանակ համալսարանի ուսանողությունը, պրոֆեսորադասախոսական կազմն ու աշխատողները ևս, թողած իրենց հիմնական գործը, դուրս էին եկել ցույցի և ձայն բարձրացրել ընդդեմ տիրող վարչահրամայական համակարգի, երկրի տնտեսական և հասարակական-քաղաքական կյանքում վարվող ոչ ճիշտ քաղաքականության և քարացած ու վաղուց իրենց դարն ապրած օրենքների:
- Ն. Առաքելյանն իր ռեկտոր նշանակվելու առաջին իսկ օրերից մեծ ուշադրություն դարձրեց համալսարանում ձախողված պարապմունքերը վերսկսելու, կարգն ու կանոնը վերահաստատելու, ուսումնական գործընթացը բնական հունի մեջ դնելու և մայր կրթօջախի վայրէջքը կասեցնելու գործին: Նա, ծանոթանալով ֆակուլտետի ուսումնադաստիարակչական և գիտահետազոտական աշխատանքներին, խնդիր դրեց համալսարանական կրթական համակարգումարմատական բարեփոխումներ մտցնել և գիտական հետազոտությունները նորովի կազմակերպել ու այդպիսով կրթական գործը դուրս բերել փակուղուց: Այս խնդիրները քանիցս քննարկվեցին գիտխորհրդի նիստերում և ընդունվեցին համապատասխան որոշումներ: Համալսարան հրավիրվեցին հանրապետության նորընտիր նախագահը, ՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահը, որոնց հետ գիտխորհրդի ընդլայնված նիստում քննարկվեցին ինչպես մայր բուհի, այնպես էլ անկախության ուղին բռնած Հայաստանի կրթության և գիտության զարգացման հրատապ խնդիրները:
- Ն. Առաքելյանը, լինելով նվիրված համալսարանական, իր ռեկտորության դժվարին շրջանում կարողացավ կոլեկտիվի, պրոֆեսորադասախոսական կազմի ուժերը համախմբել ու նպատակամղել նոր պայմաններում մայր բուհի առջև ծառացած խնդիրների իրականացմանը: Նա, փաստորեն արեց հնարավոր ամեն բան, որպեսզի համալսարանը ետ չմնա երկրում ծավալված սոցիալ-տնտեսական վերափոխություններից և հասարակական-քաղաքական կյանքից:
- 1991.1993թթ. չկար ջեռուցում, և էլեկտրէներգիայի և ջրի մատակարարումը կատարվում էր հովհարային ձևով, ուսումնական և գիտահետազոտական լաբորատորիաները չէին ստանում փորձանյութեր և, այս ամենի հետ մեկտեղ, մայրքաղաքում գրեթե խափանված էին հասարակական տրանսպորտի միջոցները, և Ն. Առաքելյանը մեծ ջանքերի գնով կարողացավ կազմակերպես ուսումնական գործընթացը և միաժամանակ կատարել մի շարք բարեփոխումներ:
- Եռաստիճան ուսուցման համակարգին անցնելու առաջին քայլերը կատարվել են Ն. Առաքելյանի օրոք: Համալսարանական կրթության և գիտության արդյունավետության, վերակառուցման նոր պլաններ ու ծրագրեր սկսեցին մշակվել այդ տարիներին, որոնք պետք է իրականացվեին աստիճանաբար, առանց համալսարանի բնականոն առօրյա գործունեությանը խաթարելու: Այդ բարեփոխությունները վերաբերում էին համալսարանական կյանքի գրեթե բոլոր բնագավառներին, ուսումնական և գիտական գործընթացներին, տնտեսվարությանը և վարչական կառուցվածքին: Այդ վերափոխությունները պետք է հենվեին համալսարանի ստեղծագործական ներուժի օգտագործման, ապակենտրոնացման և դեմոկրատացման սկզբունքների վրա: Դրանց համար անհրաժեշտ էին որոշակի իրավական նախադրյալներ, որոնց ստեղծմանն էլ ձեռնամուխ եղավ ռեկտոր Ն. Առաքելյանը: Նա առաջին հերթին լուծեց համալսարանի ինքնուրույնության խնդիրը: 1991թ. օգոստոսի 31-ին հրապարակվեց ՀՀ նախագահի հրամանագիրը Երևանի պետական համալսարանի մասին, ըստ որի նրան տրվում էր ինքնուրույն բուհի կարգավիճակ: Դա առաջին հերթին կապված էր հանրապետության գիտակրթական համակարգի բարեփոխման ծրագրի հետ և նրա մի կարևոր օղակն էր: Սակայն այդ ինքնավարությունը պետք է մանրամսնվեր և առարկայացվեր համալսարանի օրենսդրության մեջ: Ուստի, ռեկտորը հանձնարարեց մշակել համասլարանի կանոնադրության նոր նախագիծ, չնայած մինչ այդ մի քանի նախագծեր մշակվել ու տպագրվել էին մամուլում, որոնցում, սակայն, համալսարանի ինքնուրույնության հարցն անուշադրության էր մատնվել: Համալսարանի օրենսդության նորամշակ նախագծի հիմքում կարևորվեց այդ դրույթը: Նոր նախագիծը քննարկվեց ֆակուլտետում ու մյուս օղակներում, նրանում կատարվեցին ճշգրիտ լրացումներ, որից հետո այն քննարկվեց ԵՊՀ խորհրդում և ընդունվեց միաձայն: Ապա այն վերջնական տեսքով ներկայացվեց ՀՀ կառավարության հաստատմանը: Սակայն, ցավոք, համալսարանի համար կարևոր նշանակություն ունեցող այդ փաստաթուղթը կրկին անուշադրության մատնվեց և ժամանակին չհաստատվեց:
- ԵՊՀ կառուցվածքի և համալսարանական կրթության զարգացման վերաբերյալ Ն. Առաքելյանն ուներ իր մոտեցումները: Նա գտնում էր, որ արտասահմանյան մի շարք հնագույն և հեղինակավոր համալսարանների օրինակով, ֆակուլտետների փոխարեն պետք է ստեղծվեն ավելի խոշոր միավորումներ՝ ուսումնագիտական ինստիտուտներ, որոնց թվում նաև հայագիտական ինստիտուտ՝ իր կրթական ու գիտական բաժանմունքներով, որի մեջ պետք է մտնեին պատմաբանասիրական թեքումով ֆակուլտետներն ու հայագիտական կենտրոնը: Նման ինստիտուտներ ձևավորվելու էին նաև մյուս ֆակուլտետների հիմքի վրա: Եվ այդ ինստիտուտները պետք է դառնային այն օղակները, որոնցում կրթությունն ու գիտությունը զարգանալու էին միմյանց հետ սերտորեն շաղկապված: Դիմորդները, ընդունվելով համալսարանի իրենց ցանկացած ինստիտուտը, մեկ-երկու տարի ուսանելուց հետո, կարող են այստեղ ուսուցանվող մի քանի նեղ մասնագիտություններից ընտրել որևէ մեկը կամ երկուսը և խորանալ դրանց մեջ: Ուսուցանումը համալսարանում նախատեսվում էր կազմակերպել նոր մեթոդների ու տեխնիկական միջոցների համալիր ներդրման միջոցով, հատկապես նկատի էր առնվելու ուսուցման անընդհատության, լայն ինֆորմատիզացման և բլոկային մեթոդի կիրառությունը: Ուսուցումը պետք է ավելի ու ավելի անհատականցվեր ու մեծացվեր: Եվ այդ ամենի մեջ պետք է լայն տեղ զբաղեցներ հայագիտության և մշակույթի ուսուցումը, որոնցով էր ԵՊՀ դառնալու էր իսկական ազգային համալսարան:
- Ն. Առաքելյանի ռեկտորության շրջանում համալսարանում հյուրընկալեցին արտասահմանյան և Հայաստանում հավատարմագրված դեսպաններ և այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, որոնք, ծանոթանալով մեր մայր բուհի վերակառուցման ծրագրերին, իրենց օգնության առաջին քայլերը կատարեցին՝ մեծ քանակությամբ ուսումնական գրականություն ու փորձարարակն նյութեր առաքելով ֆակուլտետներ: Մի բան, որ շարունակվում է ցայսօր՝ նպաստելով համալսարանի զարգացմանն ու հեղինակության բարձրացմանը:
- Ռեկտոր Ն. Առաքելյանը լուրջ ուշադրության դարձրեց նաև արտերկրի ու սփյուռքի հետ համալսարանի ուսումանագիտական ու մշակութային կապերի ընդլայնմանը: Այդ ուղղությամբ հնարավորություններն ավելի մեծացան Հայաստանի անկախացումից ու ՀՀ նախագահի՝ ԵՊՀ-ի մասին հրամանագրի հրապարակումից հետո: Այդ հրամանագիրը համալսարանին ազատություն էր տալիս նաև միջազգային հմագործակցության ասպարեզում: Եվ համալսարանը եղավ Հայաստանում առաջին բուհը, որն իր բազմակոմանի կապերն ընդլայնեց արտասահմանի հետ: Գիտամշակութային նոր կապեր հաստատվեցին եվրոպական, ամերիկյան ու ասիական մի շարք երկրների առաջատար համալսարանների հետ, մասնավորապես պայմանագրեր կնքվեցին Փարիզի, Մոնպելյեի, Ֆրեզնոյի, Բուենոս Այրեսի, Լա Վեռնի, Բեյրութի և այլ համասլարանների հետ, կատարվեցին ուսանողների և դասախոսների փոխանակություններ, ամուր կապեր հաստատվեցին նաև արտերկրի մի շարք համալսարանների հայագիտական ամբիոնների հետ: Սակայն այս կապերն առավել արդյունավետ և օպերատիվ դարձնելու գործին խոչընդոտում էր էլեկտրոնային կապի բացակայությունը: Ուստի խնդիր դրվեց Երևանի համալսարանում ստեղծել էլեկտրոնային ցանց՝ հանրապետության ներսում և արտերկրի հետ ուղիղ և արագ կապ հաստատելու ու ինֆորմացիա փոխանակելու համար: Ռեկտորի կողմից առաջադրված այս լայնամասշտաբ խնդիրները լուծելու համար այն ժամանակ չկային հնարավորություններ, համալսարանը գտնվում էր ֆինանսական ծանր կացության մեջ, պետությունն օգնել չէր կարողանում, պրոֆեսորադասախոսական կազմը ստանում էր չնչին աշխատավարձ, իսկ ուսանողների մեծ մասը զրկված էին կրթաթոշակից (այն տրվում էր միայն գերազանցիկներին), տիրում էր սոցիալական ծանր վիճակ:Ռեկտորն աշխատում էր այդ վիճակը թեթևացնել ներքին պահեստային, ինչպես նաև վճարովի ուսուցումից ստացվող միջոցների հաշվին: Այդ միջոցներից հավելավճարներ հատկացվեցին դասախոսներին ու գիտաշխատողներին, իսկ բարձր առաջադիմություն ունեցող, ինչպես նաև սոցիալապես անապահով ուսանողներին նշանակեցին կրթաթոշակներ:
- Ն. Առաքելյանի ջանքերով, առաջին հերթին սփյուռքում, «հայտնաբերվեցին» Երևանի համալսարանին նյութական ու բարոյական օգնություն ու աջակցություն ցույց տվող հայրնենանվեր անձինք՝ բարեգործներ ու բարերարներ, որոնցից մեկն էլ ամերիկահայուհի Հելեն Թաքեսյանն էր: Նա Երևանի համալսարանի գիտական գրադարանին նվիրեց մեծ քանակությամբ մասնագիտական արժեքավոր գրականություն: Ռեկտորն իր այդ որոնումները շարունակեց, որոնք տվեցին իրենց առաջին դրական արդյունքները: Նա խնդիր դրեց այդ ճանապարհով լուծել Նյութատեխնիկական ու ֆինանասական որոշ հարցեր: Ռեկտորը մտադիր էր համալսարանում ստեղծել սովորողների ու աշխատողների սոցիալական աջակցության ֆոնդ, մի նոր վարչական ստորաբաժանում, որը զբաղվելու էր ուսանողության, պրոֆեսորադասախոսական կազմի և աշխաոտղների սոցիալական հարցերով, ինչպես նաև բարեփոխությունների ծրագրերը մշակող խումբ:
- Ռեկտոր Ն. Առաքելյանի նպատակն էր իր այդ բարեփոխություններով Երևանի պետական համալսարանը դուրս բերել ճգնաժամային վիճակից և կարճ ժամկետում հասցնել միջազգային մակարդակի: Նա իր հաշվետվություններում, ելույթներում, զեկույցներում ու մամուլում հրապարակված նյութերում միշտ էլ այն կարևոր միտքն է հայտնել, ըստ որի՝ համալսարանի պատրաստած մասնագետները պետք է համապատասխանեն միջազգային չափանիշներին: Նրա ջանքերն ուղղված էին այդ խնդիրնեի իրականացմանը:
Ձեռքբերումներ
- 1970թ.՝ ՀամԼԿԵՄ մրցանակ:
- 1971թ.՝ ֆիզմաթ գիտությունների թեկնածու:
- 1974թ.՝ ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ:
- 1989թ.՝ պրոֆեսոր:
- 1990թ.՝ ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս:
- 2003թ.՝ ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
Այլ
- Աշխատանքները վերաբերում են կոմպլեքս անալիզին և մոտավորությունների տեսությանը:
- Լուծել է ամբողջ (կամ տվյալ տիրույթում անալիտիկ) ֆունկցիաներով հավասարաչափ մոտավորության խնդիրը՝ համալրելով այդ հարցում Մ. Կելդիշի, Մ. Լավենտևի, Ս. Մերգելյանի և այլոց ստացված արդյունքները՝
- Առաջինն է կիրառել մոտավորությունների տեսության մեթոդները և արդյունքները մերոմորֆ ֆունկցիաների արժեքների բաշխման տեսության, ինչպես նաև աստիճանային շարքերի արդյունավետ անալիտիկ շարունակման և եզակիությունների տեղայնացման հարցերում:
- Հեղինակ է 45 գիտական հոդվածների:
- Նրա ղեկավարությամբ պաշտպանել է թեկնածուական 11 ատենախոսություն:
Մատենագիտություն
- Аракелян Н.У., Степенные ряды: аналитическое продолжение и локализация особенностей, մենագրություն, Մ., 1991 (համահեղինակ):
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Երևանի պետական համալսարանի ռեկտորները, կազմող՝ Լ.Պ. Ղարիբջանյան, Երևանի համալս. հրատ., 1999, 152էջ:
- Նորայն Առաքելյան, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
- ԵՊՀ ռեկտորները, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
- Նորայր Առաքելյան, ՀՀ ԳԱԱ պաշտոնական կայք: