Աբեղյան Մանուկ Խաչատուրի

Աբեղյան Մանուկ Խաչատուրի
Абехян Манук Хачатурович
Անգլերեն:	Abeghyan Manuk
Հայերեն:	Աբեղյան Մանուկ Խաչատուրի
Ծննդյան տարեթիվը:	17.03.1865
Ծննդավայրը:	Աստապատ, Նախիջևան
Մահվան տարեթիվը:	25.09.1944
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Բանասեր, բանագետ, լեզվաբան, գրականագետ:

Բովանդակություն

Կենսագրություն

Ծնվել է 1865թ. մարտի 17-ին Նախիջևանի Բաբեկի շրջանի Աստապատ գյուղում:

Մահացել է 1944թ. սեպտեմբերի 25-ին Խորհրդային Հայաստանի Երևան քաղաքում:

1886 թ. Մոկացի Նախո քեռուց գրի է առել «Սասունցի Դավթի» մի պատումը: 1889 թ. լույս է տեսել «Դավիթ և Մհեր» պատումը: 1889-1890 թթ. «Մուրճ» ամսագրում լույս է տեսել «Ազգային վեպ» ուսումնասիրությունը: 1892 թ. Թիֆլիսում լույս է տեսել «Հայոց լեզվի ուղղագրությունը» և Ն. Գոգոլի «Տարաս Բուլբայի» հայերեն թարգմանությունը: 1908 թ. Թիֆլիսում լույս է տեսել «Հայ ժողովրդական վեպը» ծավալուն ուսումնասիրությունը: 1921 թ. Հայաստանի Լուսժողկոմի հանձնարարությամբ պատրաստել է հայոց լեզվի ուղղագրության ռեֆորմի նախագիծը:

1933 թ. նշանակվել է ԿԳԿ-ի նախագահությանը կից ՀՍԽՀ բնակավայրերի անունների ճշտման և ձևավորման հանրապետական հանձնաժողովի նախագահ: 1935 թ. ստացել է Գիտության վաստակավոր գործչի կոչում և բանասիրական գիտությունների դոկտորի աստիճան: 1939 թ. ընտրվել է «Սասունցի Դավիթ» էպոսի 1000-ամյակի տոնակատարության հոբելյանական հանձնաժողովի անդամ և պատրաստել է վեպի հյուսվածո համահավաք բնագրի առաջին ճյուղը: 1940 թ. ստացել է Հայկական ՍՍՌ Գերագույն խորհրդի պատվոգիր: 1943 թ. ընտրվել է ՀՍՍՌ գիտությունների ակադեմիայի հիմնադիր կազմի անդամ:

Կրթություն

• 1882թ. ավարտել է Գևորգյան ճեմարանի դպրոցական բաժինը:
• 1885թ. ավարտել է Գևորգյան ճեմարանի լսարանական բաժինը:
• 1893-1898թթ. սովորել է Ենայի, Լայպցիգի, Բեռլինի, Փարիզի համալսարաններում:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1885-1887թթ. աշխատել է Գևորգյան ճեմարանում` իբրև գրադարանապետ և դպրոցական բաժնի դասատու:
• 1887-1889թթ. Շուշվա թեմական դպրոցում դասավանդել է հայոց լեզու և գրականություն:
• 1889-1893թթ. Թիֆլիսի Հովնանյան օրիորդաց դպրոցում ավանդել է հայոց լեզու և գրականություն:
• 1891-1892թթ.՝ «Նոր դար» օրաթերթի ժամանակավոր խմբագիր:
• 1898-1914թթ.՝ Հայոց հին և նոր գրականության դասախոս Գևորգյան ճեմարանի լսարանական բաժնում:
• 1914-1919թթ. աշխատել է Թիֆլիսի Ներսիսյան և Հովնանյան դպրոցներում:
• 1920-1922թթ. Հայաստանի Ռազմկոմի Գլխավոր շտաբում եղել է Ռազմկոմի անձնական քարտուղար:
• 1922թ. Երևանի Ռազմական դպրոցում դասավանդել է հայոց լեզու:
• 1923-1925թթ.՝ Երևանի պետական համալսարանի պատմագիտական ֆակուլտետի դեկան:
• 1925-1930թթ. ՀԽՍՀ Գիտության և արվեստի ինստիտուտի խորհրդի նախագահ:

• Եղել է Երևանի համալսարանի հիմնադիր դասախոսներից:
• 1889-1890թթ.՝ կատարել առաջին մասնագիտական հետազոտությունը:
• 1908թ.՝ հետագայում վեպի նորանոր գրառումների հիման վրա ստեղծել «Սասնա ծռերի» դասական տեսությունը:
• 1910թ. զբաղվել է հայ բանաստեղծության տաղաչափության հետագոտմամբ:
• 1939թ. Արամ Ղանալանյանի և Գևոգ Աբովի աշխատակցությամբ կազմել է «Սասունցի Դավիթ» էպոսի համահավաք բնագիրը:

Ձեռքբերումներ

• 1898թ.՝ փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր:
• 1924թ.՝ Կովկասյան կարմրադրոշ բանակի Ռազմահեղափոխական խորհրդին կից թարգմանչական հանձնաժողովի անդամ:
• 1925-1931թթ.՝ ՀՍԽՀ և Անդրկովկասյան Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի անդամ:
• 1926թ.՝ պրոֆեսոր:
• 1930-1936թթ.՝ Հայաստանի Կուլտուրայի պատմության, Պատմության և գրականության ինստիտուտների նախագահության անդամ:
• 1935թ.՝ բանասիրական գիտությունների դոկտոր:
• 1935թ.՝ գիտության վաստակավոր գործիչ:
• 1943թ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս:

Այլ

• Մհեր Աբեղյանի և Սուրեն Աբեղյանի հայրն է:
• Նրա լեզվաբանական շուրջ 200 աշխատություններում ուսումնասիրված են հայոց լեզվի գրեթե բոլոր բնագավառները: Դրանք վերաբերում են հայոց լեզվի ուղղագրությանը, հնչյունաբանությանը, բառագիտությանը, ձևաբանությանը, տաղաչափությանը: Նա գրել է նաև գրաբարի քերականություն, ուսումնասիրել միջին հայերենով գրված ժողովրդական ստեղծագործությունների լեզուն, կազմել բառարաններ և այլն:
• Մ.Աբեղյանը զբաղվել է նաև հայ ժողովրդական բանահյուսությամբ: Նա հավաքել, ուսումնասիրել և հրատարակել է ժողովրդական բազմաթիվ ստեղծագործություններ: 1886թ. գրի է առել «Սասունցի Դավիթ» էպոսի պատումներից մեկը, և շարունակել վեպի պատումների հավաքման, ուսումնասիրման ու հրատարակման գործը:
• Մ.Աբեղյանին հետաքրքրել են նաև հայ գրականության պատմության, հատկապես հայ հին և միջնադարյան գրականության խնդիրները: Նա գրել է մի շարք ուսումնասիրություններ հոգևոր երգերի` շարականների վերաբերյալ, Գրիգոր Նարեկացու և ուրիշ գրողների մասին:
• «Հայոց հին գրականության պատմություն» երկհատոր կոթողային աշխատության մեկ հատորով տպագրվել է նաև ռուսերեն Մոսկվայում:
• Մ.Աբեղյանը զբաղվել է նաև գրական-պատմական և ժողովրդական ստեղծագործությունների բնագրերի հրատարակման գործով:
• Աբեղյանի անունով են կոչվել ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի գրականության ինստիտուտը և Երևանի № 3 դպրոցը:
• Վերականգնել է հայ հին առասպելաբանության և ժողովրդական հավատալիքների ամբողջական համակարգը և հիմք դրել հայ առասպելաբանության գիտական նոր տեսությանը:
• Մելիք-Օհաևջանյաևի աշխատասիրությամբ իրագործել է «Աասնա ծռեր» հերոսավեպի պատումների գիտական հրատարակությունը:

Նկարներ

• 

  Մանուկ Աբեղյան:

• 

  Մանուկ Աբեղյան:

• 

  Աբեղյանի կիսանդրին:

• 

  Աբեղյանը համալսարանականների հետ:

Տեսանյութեր

• ՀԱՅ ՄԵԾԵՐ՝ Մանուկ Աբեղյան:

Մատենագիտություն

• Մանուկ Աբեղյան-երկեր մաս Ա:
• Մանուկ Աբեղյան-երկեր մաս Բ:
• Աբեղյան Մ., Հայ ժողովրդական հաւատալիքը:
• Աբեղյան Մ., Հայ ժողովրդական առասպելները Խորենացու «Հայոց պատմության» մեջ, Վաղարշապատ, 1899:
• Աբեղյան Մ., Հայ վիպական բանահյուսություն:
• Աբեղյան Մ., ժողովրդական խաղեր, Վաղարշապատ, 1904:
• Աբեղյան Մ., Հայ ժողովրդական վեպը, Վաղար֊շապատ, 1908:
• Աբեղյան Մ., Հին գուսանական-ժողովրդական երգեր, Երրան, 1931:
• Աբեղյան Մ., Հայոց լեզվի տաղաչափություն, 1933:
• Աբեղյան Մ., Գուսանական ժողովրդական տաղեր, 1940:
• Աբեղյան Մ., Աշխարհաբարի շարահյուսություն, Էջմիածին, 1912:
• Աբեղյան Մ., Աշխարհաբարի քերականություն, Վաղարշապատ, 1906:
• Աբեղյան Մ., Հայոց լեզվի տեսություն, 1931, 1965:
• Աբեղյան Մ., Հայոց հին գրականության պատմություն, գիրք 1, Երևան, 1944:
• Աբեղյան Մ., Հայոց հին գրականության պատմություն, գիրք 2, Երևան, 1946:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005
• Հարությունյան Ս., Մանուկ Աբեղյան, Ե., 1970:
• Մանուկ Խաչատուրի Աբեղյան (կենսամատենագիտություն), Ե., 1963:
• Մ. Խ. Աբեղյանի աշխատությունների մատենագիտություն: