Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի

Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի
Нерсисян Мкртич Гегамович
Անգլերեն:	Nersisyan Mkrtich
Հայերեն:	Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի
Ծննդյան տարեթիվը:	25.11.1909
Ծննդավայրը:	Փարպի, Հայաստան
Մահվան տարեթիվը:	28.01.1999
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Պատմաբան, ԵՊՀ ռեկտոր:

Բովանդակություն

Կենսագրություն

Ծնվել է 1909թ. նոյեմբերի 25-ին Հայաստանի Փարպի գյուղում (այժմ՝ ՀՀ Արագածոտնի մարզում):

Կրթություն

• 1931թ. ավարտել է ԵՊՀ:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1931-1937թթ.՝ ՀԿԿ Կենտկոմին կից կուսակցության պատմության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող:
• 1938-1940թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղի (Արմֆան) պատմության և նյութական կուլտուրայի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող:
  • 1940-1941թթ.՝ տնօրեն:
• 1944-1946թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի փոխտնօրեն:
• 1950-1962թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ փոխտնօրեն:
• 1958-1999թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ հայագիտական «Պատմա-բանասիրական հանդեսի» խմբագիր (հանդեսի հիմնադիրն ինքն էր):
• 1962-1966թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար:
• 1966-1977թթ.՝ ԵՊՀ ռեկտոր:
• 1977-1999թթ.՝ ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի հայ-ռուսական հարաբերությունների պատմության բաժնի վարիչ, գիտական թեմայի ղեկավար:

Ձեռքբերումներ

• 1946թ.՝ պատմական գիտությունների դոկտոր:
• 1950թ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս:
• 1961թ.՝ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
• Լենինի շքանշան:
• Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան:
• Ժողովրդական բարեկամության շքանշան:
• Մովսես ԽՈրենացու մեդալ:

Այլ

• 1941-1943թթ. մասնակցել է գերմանական ֆաշիզմի դեմ մղած Հայրենական մեծ պատերազմին, վիրավորվել Կովկասի պաշտպանության համար մղված մարտերից մեկում:
• Աշխատությունները հիմնականում վերաբերում են հայ-ռուսական հարաբերություններին, հայ ազգագրական պայքարի, հայոց ցեղասպանության հիմնախնդիրներին:
• Մկրտիչ Ներսիսյանը հայ պատմագրության մեջ տևական ընդմիջումներից հետո առաջինը վերսկսեց հայ ազգ-ազատագրական պայքարի պատմության հետազոտումը. այդ խնդրին նվիրված նրա աշխատությունները խթանեցին հայ պատմագրության մեջ Արևմտյան Հայաստանի և Հայկական հարցի պատմության մշակման գործընթացին:
• Ռեկտոր Ներսիսյանը նախաձեռնությամբ ԵՊՀ-ում հիմնվեցին արևելագիտության ֆակուլտետ, հայագիտական հետազոտությունների պրոբլեմային լաբորատորիա, իսկ ակադեմիայի համակարգում՝ արևելագիտության սեկտոր, որի առաջին ղեկավարն ինքն էր: Նա ղեկավարել, ուղղություն է տվել երիտասարդների աշխատանքներին, պատրաստել է երկու տասնյակից ավելի գիտության թեկնածուներ և դոկտորներ:
• Մ. Ներսիսյանն առաջինը ձեռնարկեց հայ ժողովրդի պատմության ամբողջական դասընթաց ստեղծելու գործը: Պատերազմի տարիների դժվարին պայմաններում այդ նախաձեռնությունն իր ավարտին չհասավ, հրատարակվեց միայն առաջին մասը: Սակայն մի քանի տարի անց ակտիվ մասնակցություն բերեց ՀԳԱԱ պատմության ինստիտուտի կողմից հրատարակված դպրոցական դասագրքի ստեղծմանը: Նրա նախաձեռնությամբ ու խմբագրությամբ մեկ գրքով հրատարակվեց հայ ժողովրդի հնագույն շրջանից մինչև մեր օրերն ընդգրկող պատմությունը: Գործուն մասնակցություն ունեցավ մեր ժողովրդի պատմության ակադեմիական ութհատորյակի և Հայկական հանրագիտարանի ստեղծման աշխատանքներին:
• Մ. Ներսիսյանը միաժամանակ ակտիվ հասարակական գործիչ էր: Գիտության բազում պաշտոններ վարելու ընթացքու, իր խառնվածքին հավատարիմ, մշտապես արձագանքում էր հանրությանը հուզող հարցերին: Չէր խուսափում նաև զուտ հասարակական բնույթի աշխատանքներից: Նա երկար տարիներ գլխավորել է սովետա-բոլւղարական ընկերության հայկական մասնաճյուղը:

Հրապարակումներ մամուլում

• Գառնիկ Անանյանի և Մկրտիչ Ներսիսյանի հիշատակը հավերժացնող հուշատախտակներ կտեղադրվի, «168 Ժամ» առցանց լրատվական կայք:
• Գիտական հանրությունը նշում է ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի 100-ամյակը, yerkir.am կայք:

Մատենագիտություն

• Ներսիսյան Մ.Գ., Առաջին մասսայական- հեղափոխական շարժումները Հայաստանում: (Մայիսյան ապստամբություն): Նյութեր և փաստաթղթեր/ Կազմ. Կ. Ղազարյան, Մ. Ներսիսյան. - Եր.: Պետհրատ. - 1932. - 462 էջ. - (ՀԿ(բ)Կ ԿԿ կից կուս-պատմ. ին-տ):
• Ներսիսյան Մ.Գ., «Դաշնակցական դրախտավայրը» կամ սովի և մահվան աշխարհը: Եր.: Պետհրատ. - 1932. - 58 էջ:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Մայիսյան ապստամբությունը Հայաստանում: Երիտ. բոլշևիկ. - 1932. - № 5. - էջ 29-42; № 6 . - էջ 51-59:
• Ներսիսյան Մ.Գ., «Սպարտակի» պատմության առթիվ. - Լենինյան ուղի. - 1932. - № 6-7. - էջ 92-98: Դանիելյան Հ. Սպարտակը Հայաստանում. - Մ. – 1931. - Գրախոսություն:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Նրանց չհաջողվեց ծածկել ոճիրը: (26-ի սպանության հայտնաբերումը և Անդրկովկասի հակահեղափոխական կուսակցությունները): Խորհրդային. Հայաստան. - 1932. - 20 սեպտեմբերի:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Նոյեմբերյան հեղափոխությունը Հայաստանում: Եր.: Կուսհրատ. - 1935. - 178 էջ:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Սպարտակ. 1917-1920: Հուշեր և վավերագրեր /Կազմ. Մ. Ներսիսյան, Հ. Մամիկոնյան, Ս. Ասատրյան. - Եր.: Կուսհրատ. - 1935. - 210 էջ: (ՀԼԿԵՄ պատմ., ժողովածու 1/ՀԿ (բ) ԿԿ-ին կից. կուս. պատմ. ին-տի կոմերիտ. պատմ. սեկցիա):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Положение рабочего класса в дашнакской Армении: «Коммунист». - 1935. - 8 апреля.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Պուշկինի Կովկաս կատարած առաջին այցը:- «Խորհրդ. Հայաստան». - 1937. - 4 փետրվարի:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Բաքվի 26 կոմունարները: «Խորհրդ. Հայաստան». - 1939. - 20 սեպտեմբերի:
• Нерсисян М.Г., Крепостное право в России: «Коммунист». - 1939. - 16 января.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Նարոդնիկական խմբակներն Անդրկովկասում: Եր.: Արմֆանի հրատ. - 1940. - 120 էջ. - (ԽՍՀՄ ԳԱ հայկ. ֆիլիալ):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ակադեմիկ Հ. Մանանդյանի նոր աշխատությունը. - Խորհրդ. Հայաստան. - 1940. - 26 փետրվարի: Մանանդյան Հ. Հ., Տիգրան Բ և Հռոմը. - Եր.: Արմֆանի հրատ. - 1940. - 230 էջ. - Գրախոսություն:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Նարոդնիկական խմբակներն Անդրկովկասում 1870-1880 թթ.: «Խորհրդային Հայաստան». - 1940. - 26 մարտի:
• Нерсисян М.Г., В. И. Ленин и освобождение армянского народа: Изв. / АрмФАН СССР. - 1940. - № 4-5. - С. 1-9.
• Нерсисян М.Г., Предисловие.: Брюсов В. Летопись исторических судеб армянского народа: Ер. - 1940. - С. V-XI.
• Нерсисян М.Г., Установление советской власти в Армении: (Краткий исторический обзор): Коммунист. - 1940. - 14 ноября.
• Нерсисян М.Г., 26 бакинских коммунаров: Коммунист. - 1940. - 20 сентабря.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Արխիվային մի նոր փաստաթուղթ 1812 թ. հայրենական պատերազի մասին: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ հայկ. ֆիլիալի. - 1941. - № 5-6. - էջ 45-48.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Դավիթ-Բեկի շարժման արձագանքները Վասպուրականում և հարևան գավառներում: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ հայկ. ֆիլիալի. - 1941. - № 5-6. - էջ 73-75.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հովսեփ Էմին: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ հայկ. ֆիլիալի. - 1941. - № 1. - էջ 41-60:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Խաչատոր Աբովյանի մի պատմվածք [տպագրված «Արշալույս Արարատյան» լրագրում «Աշխարհիկ բարբառ Երևանցի հայոց» խորագրի տակ]: «Սովետ. Հայաստան». - 1941. - 10 մայիսի:
• Нерсисян М.Г., Новые документы о Х. Абовяне: Коммунист. - 1941. - 11 января.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ա. Վ. Սուվորովը և ռուս-հայկական հարաբերությունները 1770-1790 թթ.: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ հայկ. ֆիլիալ. Սերիա 1. Հաս. գիտ. - 1943. - № 2. - էջ 27-48:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ռուսսոյի «Հասարակական դաշինքի» հայերեն թարգմանությունը 1829 թ.: Տեղեկագիր ՍՍՌՄ ԳԱ հայկ. ֆիլիալ. Սերիա 1. Հաս. գիտ. - 1943. - № 1. - էջ 83-87:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի պատմություն. Մ. 1. Հնագույն ժամանակներից մինչև XVIII դարի վերջը / Բ. Հարությունյան, Խ. Սամուելյան, Հ. Հարությունյան, Ս. Պողոսյան: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր.: Արմֆանի հրատ. - 1943. - 271 էջ:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Արխիվային նոր նյութեր 1812 թվականի հայրենական պատերազմի մասին: Տեղեկագիր / ՀՍՍՌ ԳԱ Հաս. գիտ. - 1944. - № 3-4. - էջ 109-116.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Սուվորովը և ռուս-հայկական հարաբերությունները 1770-1790 թթ.: Եր.։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1944. - 44 էջ. - (ՀՍՍՀ ԳԱ պատմ. ին-տ):
• Нерсисян М.Г., Денис Давидов в Армении: (К 160-летию со дня рождения): «Коммунист» [Ереван]. - 1944. - 30 июля.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Վարդան Օձնեցու ձեռագիր աշխատությունը: Տեղեկագիր / ՀՍՍՌ ԳԱ. Հաս. գիտ. - 1945. - № 6. - էջ 71-73.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Առաջաբան. - Լեո. «Հայոց պատմություն» հտ. 3-ում: Եր. - 1946. - էջ V-XI:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայաստանի տնտեսական և քաղաքական դրությունը 1860-1880 թթ.: Տեղեկագիր / ՀՍՍՌ ԳԱ. Հաս. գիտ. - 1946. - № 10. - էջ 33-59:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Լեո. Հայոց պատմություն. Հ. 3: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Բ. Հարությունյան. - Եր.։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1946. - XI, 1120 էջ :
• Ներսիսյան Մ.Գ., Լեո. Հայոց պատմություն. Հ. 2: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Բ. Ն. Առաքելյան. - Եր.։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1947. - XX, 764 էջ. - (ՀՍՍՌ ԳԱ պատմ. ին-տ):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Բաքվի հերոսական կոմունան: «Սովետ. Հայաստան». - 1948. - № 10.- էջ 11-15:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ստեփան Շահումյան: Եր.։ ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1950. - 28 էջ. - (ՀՍՍՌ քաղ. և գիտ. գիտելիքների տարածման ընկերություն):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Սովետական իշխանության հաստատումը Հայաստանում: «Սովետ. գրականություն և արվեստ». - 1950. - № 11. - էջ 131-145:
• Нерсисян М.Г., Расцвет передовой науки: [К 8-ой годовщине Академии наук АрмССР]: «Коммунист» [Ереван]. - 1951. - 5 декабря.
• Нерсисян М.Г., Освободительная борьба армянского народа против турецкого деспотизма в 1850-1880 гг. и англо-американская буржуазия: Изв. / АН АрмССР. Обществ. науки. - 1952. - № 11. - С. 51-67.
• Нерсисян М.Г., Присоединение Армении к России и его историческое значение: Изв. / АН АрмССР. Обществ. науки. - 1953. - № 7. - С. 3-13.
• Нерсисян М.Г., Пламенный борец за коммунизм С. Г. Шаумян: М.: Знание. - 1954. - 30 с. - (Всесоюз. о-во по распростр. полит. и науч. знаний).
• Нерсисян М.Г., Фальсификация истории народов Закавказья в современной американо-турецкой реакционной историографии: Изв. / АН АрмССР. Обществ. науки. - 1954. - № 7. - С. 47-55.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ 1850-1870 թթ.: Եր.։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1955. - 531 էջ. - (ՀՍՍՀ ԳԱ. պատմ. ին-տ):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայաստանը 1870-1890-ական թվականներին (Ազգային-ազատագրական շարժումները և հասարակական-քաղաքական հոսանքները 1870-1880 թթ.։ Հայկական կոտորածները 1890-ական թթ.։ Հայաստանը IX դարի վերջին): «Տեղեկագիր» / ՀՍՍՀ ԳԱ. Հաս. գիտ. - 1955. - № 6. - էջ 36-48։ (Հայ ժողովրդի պատմության ձեռնարկի հ. 2-ի 6-րդ գլխի 3-5 ենթագլուխները):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի պատմություն (1900-1917 թթ.)։ Հայաստանը 1905-1907 թթ. ռևոլյուցիայի տարիներին: «Տեղեկագիր» / ՀՍՍՌ ԳԱ. Հաս. գիտ. - 1955. - № 5. - էջ 3-63։ (Մի բաժին հայ ժողովրդի պատմության ձեռնարկի հտ. 2-ից:)
• Нерсисян М.Г., Новые материалты об Абовяне: «Коммунист» [Ереван]. - 1955. - 8 октября.
• Нерсисян М.Г., Из истории русско-армянских отношений. В 2-х кн.: Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1956. - Кн. 1. - 402 с. - (АН АрмССР. Ин-т истории).
• Нерсисян М.Г., История армянского народа. Ч. 2. Учеб. пособие для сред. школы: Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1956. - 238 с. - (АН АрмССР. Ин-т истории).
• Нерсисян М.Г., Первое публичное выступление Хачатура Абовяна: Изв. / АН АрмССР. Обществ. науки. - 1956. - № 6. - С. 107-112.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի պատմություն. Մ. 2. Ձեռնարկ միջն. դպր. համար: Եր.։ Հայպետուսմանկհրատ. - 1957. - 283 էջ. - (ՀՍՍՌ ԳԱ պատմ. ին-տ):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի պատմություն. Մ. 2. Ձեռնարկ միջն. դպր. համար /Մ. Գ. Ներսիսյան, Վ. Ա. Պարսամյան, Վ. Հ. Ռշտունի: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Վ. Ա. Պարսամյան. - Եր.։ Հայպետուսմանկհրատ. - 1957. - 283 էջ:
• Нерсисян М.Г., Фальсификация истории народов Закавказья в современной американо-турецкой реакционной историографии: Труды объедин. науч. сесии АН СССР и АН Закавк. респ. по обществ. наукам. - Баку. - 1957. - С. 107-114.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Դեկաբրիստները Հայաստանում: Եր.։ Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Բուլղար բարեկամների մոտ։ [Բուլղարական գիտ. ակադեմիայի աշխատանքներին ծանոթանալու նպատակով]: Սովետ. Հայաստան. - 1958. - 14 դեկտեմբերի:
• Нерсисян М.Г., Декабристы в Армении в 1826-1828 гг.: Ист.-филол. журн. / АН АрмССР. - 1958. - № 1. - С. 40-64.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Պարոն Լազյանի պատմագիտական մարզանքները. - «Պատմա-բանասիր. Հանդես» / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1959. - № 4. - էջ 309-313։ (Ստորագր. Մ. Հովհաննիսյան: Լազյան Գ. *Ներսիսյան Մ.Գ., Հայաստանը և հայ դատը հայ և ռուս հարաբերություններու լույսին տակ. - Կահիրե. - 1957. - Գրախոսություն:)
• Нерсисян М.Г., Материалы по новой истории Армении: (публикация рукописи «Журнал военным действиям в провинциях Памбак и Шурагель, против войск персидских в 1826 году»: «Ист.-филол. журн.» / АН АрмССР. - 1959. - № 4. - С. 288-308.)
• Ներսիսյան Մ.Գ., «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1960. - № 2. - էջ 206-209։ (Ստորագր. Ն. Գեղամյան: Սմիրնով Ն. Ա. Ռուսաստանի քաղաքականությունը Կովկասում XVI-XVIII դարերում. - Մ. - 1958. - 243 էջ։ (Ռուս. լեզվ.). – Գրախոսություն:)
• Ներսիսյան Մ.Գ., «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1960. - № 3. - էջ 109-201։ (Ստորագր. Ն. Մկրտչյան: Րաֆիլի Մ. Ախունդով. - Մ. - 1959. - 192 էջ։ [Ռուս. լեզվ.. - Գրախոսություն:]
• Нерсисян М.Г., Изв. / АН АрмССР. Обществ. науки. - 1960. - № 12. - С. 77-79. [Подпись М. Н.]: Акопян Т. Х. История Еревана (1801-1879 гг.). - Ер. - 1959. - 672 с. [На арм. яз.). - Գրախոսություն:]
• Ներսիսյան Մ.Գ., Քաղաքացիական պատերազմը Ամերիկայում հայ պարբերական մամուլի լուսաբանությամբ: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1961. - № 2. - էջ 47-66:
• Нерсисян М.Г., Из истории русско-армянских отношений. В 2-х кн.: Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1961. - Кн. 2. - 463 с. - (АН АрмССР. Ин-т истории).
• Ներսիսյան Մ.Գ., Զեյթունի 1862 թվականի ապստամբությունը: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1962. - № 4. - էջ 59-68:
• Ներսիսյան Մ.Գ., 1812 թվականի Հայրենական պատերազմը և հայ ժողովուրդը: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1962. - № 3. - էջ 17-30:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ռուս ժողովրդի պատմական հերոսամարտը։ [Բորոդինոյի ճակատամարտի 150-ամյակի առթիվ]: Լենինյան ուղիով. - 1962. - № 9. - էջ 12-20:
• Нерсисян М.Г., О крестьянских волнениях в Шираке в 1837-1838 годах: «Ист.-филол. журн». / АН АрмССР. - 1962. - № 1. - С. 232-246.
• Ներսիսյան Մ.Գ., «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1963. - № 2. - էջ 243-247։ [Ստորագր. Ն. Գեղամյան]: Սարգսյան Ե. Ղ. Օսմանյան կայսրության նվաճողական քաղաքականությունը Անդրկովկասում Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրյակին և պատերազմի տարիներին. - Եր. - 1962. - 478 էջ։ [Ռուս. լեզվ.]:
• Нерсисян М.Г., Письма декабристов Д. Искрицкого и В. Вольховского о Кавказе: «Ист.-филол. журн.» / АН АрмССР. - 1963. - № 2. - С. 217-235.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Նյութեր հայկական կոտորածների մասին։ (Մեծ եղեռնի 50 տարին): «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1965. - № 1. - էջ 85-100. - Հրապարակում:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ժողովրդական հերոսը։ (Զորավար Անդրանիկի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ): Սովետ. Հայաստան. - 1965. - 25 փետրվարի:
• Нерсисян М.Г., Отечественная война 1812 года и народы Кавказа: Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1965. - 416 с.
• Нерсисян М.Г., Геноцид западных армян в 1915 году. Պատմա-բանասիրական հանդես, 1965, № 2 . pp. 55-60.
• Нерсисян М.Г., Геноцид - тягчайшее преступление перед человечеством: «Правда». - 1965. - 25 апреля.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Պրոֆ. Լեոյի պատմագիտական ժառանգությունը: Լեո. «Երկերի ժողովածու». - Եր.։ Հայաստան. - Հ. 1. - 1966. - էջ 5-15:
• Нерсисян М.Г., Геноцид армян в Османской империи: Сб. документов и материалов: Сост. М. Г. Нерсисян, Р. Г. Саакян; Предисл. М. Г. Нерсисян, с. 5-16. - Ред. М. Г. Нерсисян. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1966. - 561с.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ առաջին ուտոպիստ-սոցիալիստը: [Դմիտրի Ախշարումով]: «Բանբեր Երևանի համալս.» - 1967. - № 2. - էջ 62-69:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Մեր համալսարանը: «Երևանի համալս.» - 1967. - № 1. - էջ 4-7:
• Нерсисян М.Г., Вклад ученых Армении в советскую науку: Вопросы истории науки. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1967. - С. 31-36. - (АН АрмССР. Совет по истории естествозн. и техники).
• Нерсисян М.Г., Записки декабриста Лачинова о путешествии А. П. Ермолова в Иран в 1817 г.: «Ист.-филол. журн.» / АН АрмССР. - 1967. - № 1. - С. 105-116. - Հրապարակում:
• Нерсисян М.Г., Декабрист И. Г. Бурцов о покорении Ахалциха в 1828 году: Ист.-филол. журн. / АН АрмССР. - 1968. - № 4. - С. 125-130. - Հրապարակում:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ մշակույթի նշանավոր կենտրոնը։ (Երևանի պետական համալսարանի 50-ամյակի առթիվ): «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1970. - № 4. - էջ 177-190:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Մեր անվանի դասախոսները. Մ. 1: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր.։ Երևանի համալս. հրատ. - 1970. - 266 էջ:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի պատմություն։ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը: Եր. - 1972. - 595 էջ. - (Երևանի պետ. համալս.):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1972. - № 1. - էջ 3-22:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի պատմություն։ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1972. - 595 էջ. - (Երևանի պետ. համալս.):
• Нерсисян М.Г., Речь депутата М. Г. Нерсисяна [по докладу «О мерах по дальнейшему улучшению охраны природы и рациональному использованию природных ресурсов» на заседании Верховного Совета СССР]: «Известия». - 1972. - 22 сентября.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Պայքարի և վերածնության ուղիներով։ (Մեծ եղեռնի 60-ամյակի առթիվ: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1975. - № 2. - էջ 73-78։)
• Нерсисян М.Г., Декабристы в Армении: Ер.: Изд-во Ерев. ун-та. - 1975. - 267 с.
• Нерсисян М.Г., Новые данные о декабристах, сосланных на Кавказ: «Ист.-филол. журн». / АН АрмССР. - 1975. - № 4. - С. 39-44.
• Нерсисян М.Г., Освобождение Еревана от ханского ига: (К 150-летию присоединения Восточной Армении к России): «Ист.-филол. журн.», АН АрмССР. - 1977. - № 3. - С. 65-74.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Նոր դարագլուխ հայ ժողովրդի պատմության մեջ։ (Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին): «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1978. - № 3. - էջ 4-12:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Պատմական խոշոր իրադարձություն։ (Ռուսաստանի հետ Արևելյան Հայաստանի միավորման 150-ամյակի առթիվ): «Սովետական Հայաստան». - 1978. - 17 մայիսի:
• Нерсисян М.Г., "С усердием и храбростью...". Участие декабристов в боях за освобождение Армении в 1826-1829 гг.: «Коммунист». - 1978. - 16 сентября.
• Нерсисян М.Г., Ценный первоисточник об Ошаканской битве: Ист.-филол. журн. / АН АрмССР. - 1978. - № 1. - С. 241-258.
• Нерсисян М.Г., Армянские волонтеры в русско-турецкой войне 1787-1791 гг.: «Ист.-филол. журн.», АН АрмССР. - 1979. - № 3. - С. 105-111.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ա. Վ. Սուվորովի հայ բարեկամներն ու զինակիցները։ (Մեծ զորավարի ծննդյան 250-ամյակի առթիվ): «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1980. - № 4. - էջ 45-56:
• Нерсисян М.Г., История армянского народа: С древнейших времен до наших дней: Ер. - 1980. - 458 с., 9л. ил., 4 л. карт. - (Ерев. гос. ун-т).
• Нерсисян М.Г., История армянского народа: С древнейших времен до наших дней: Ред. М. Г. Нерсисян. - Ер. - 1980. - 458 с., 9л. ил., 4 л. карт. - (Ерев. гос. ун-т).
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ս. Վ. Նեչկինա։ (Ծննդյան 80-ամյակի առթիվ): «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1981. - № 1. - էջ 266-270:
• Нерсисян М.Г., А. В. Суворов и русско-армянские отношения в 1770-1780-х годах: Ер.: Айастан. - 1981. - 180 с.
• Нерсисян М.Г., Материалы о генерале Андранике: Ист.-филол. журн. / АН АрмССР. - 1981. - № 4. - С. 242-248.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից: [Ժողովածու]: Եր.։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1982. - 406 էջ. - (ՀՍՍՀ ԳԱ պատմ. ին-տ):
• Нерсисян М.Г., Геноцид армян в Османской империи: Сб. документов и материалов: Сост. М. Г. Нерсисян, Р. Г. Саакян; Предисл. М. Г. Нерсисян, с. III-XVI. - Ред. М. Г. Нерсисян. - 2-ое доп. изд. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1982. - XVI, 685 с.
• Нерсисян М.Г., Декабристы и их друзья в боях за присоединение Армении к России в 1826-1829 гг.: Из истории вековой дружбы. Сборник статей. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1983. - С. 109-129.
• Нерсисян М.Г., Из истории вековой дружбы. Сборник статей: Ред. М. Г. Нерсисян. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1983. - С. 109-129.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ազգային-ազատագրական շարժումը օսմանյան բռնապետության դեմ և պատմության կեղծարարները: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1984. - № 3. - էջ 7-20:
• Нерсисян М.Г., Западно-армянское национально-освободительное движение во второй половине XIX в.: Коммунист. - 1984. - 27 июня.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Արևմտահայության ցեղասպանությունը 1915 թվականին (Մեծ եղեռնի 70-ամյակի առթիվ). «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1985, № 2, էջ 21-32։
• Ներսիսյան Մ.Գ., Միջազգային հասարակական կարծիքը արևմտահայության ցեղասպանության մասին: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1986. - № 1. - էջ 71-84:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Գերմանական և թրքական աղբյուրները արևմտահայության ցեղասպանության մասին։ [Հոդվածաշար]: «Ազգային մշակույթ» (շաբաթաթերթ). - 1986. - 16, 23, 26 փետրվարի:
• Нерсисян М.Г., Немецкие и турецкие источники о геноциде западных армян: «Ист.-филол. журн.», АН АрмССР. - 1986. - № 2. - С. 31-40.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ազատագրական շարժումը և հնչակյանները 1880-1890-ական թվականներին։ (Հնչակյան կուսակցության հիմնադրման 100-ամյակի առթիվ): «Պատմա-բանասիր. հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1987. - № 3. - էջ 25-33:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Գ. Ա. Գալոյան։ (Ծննդյան 60-ամյակի առթիվ): «Պատմա-բանասիր. հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1987. - № 1. - էջ 211-214:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Անհերքելի ապացույցներ արևմտահայության ցեղասպանության մասին: «Զարթօնք» (Բեյրութ). - 1987. - 6 մայիսի:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Անհերքելի փաստաթղթեր արևմտահայության ցեղասպանության մասին: «Սովետական Հայաստան». - 1987. - № 3. - էջ 10-12:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Օսմանյան պետության «քաղաքակրթական միսիայի» մասին։ [Պատմությունը կեղծելու փաստերի վերլուծություն]: «Սովետական Հայաստան». - 1987. - № 12. - էջ 30-33:
• Nersisyan M.G., Irrefutables documenos acerca del genosidio en Armenia Occidental: «Krunk» (Yerevan). - 1987. - № 3. - P. 14-18.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Վերակառուցումը և սովետահայ պատմագիտությունը: «Պատմա-բանասիր. հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1988. - № 2. - էջ 3-19:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ազատագրական շարժումը և հնչակյանները: Արարատ (Բեյրութ). - 1988. - № 58 (22 հունվ.), № 59 (23 հունվ.):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Նամակ խմբագրությանը։ [Գրականագետ Ալբերտ Արիստակեսյանի «Իմ վերջին հանդիպումը Պ. Սևակի հետ» հուշագրության՝ Հայաստանի ռադիոյի աշխատակիցների կողմից թույլ տված միտումնավոր աղավաղումների առթիվ : «Պատմա-բանասիր. հանդես» / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1989. - № 3. - էջ 232-234:
• Ներսիսյան Մ.Գ., «Փյունիկ»-ի խմբագրությանը։ (Նամակ պարբերականի 21. 1991թ. № 2-ում Ռ. Իշխանյանի՝ արևելագետ Գ. Ասատրյանին ուղղված «Մասնագետ, դիլետանտ» խորագիրը կրող հոդվածի առթիվ: «Պատմա-բանասիր. հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1990. - № 4. - էջ 248-249:)
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ժողովրդական հերոսը։ [Անդրանիկ Օզանյան - 125 / Հարցազրույց Մ. Գ. Ներսիսյանի հետ]: Լենինյան ուղիով. - 1990. - № 2. - էջ 78-82:
• Нерсисян М.Г., Армяно-русские отношения в XVIII веке. 1760-1800 гг.: Ред. и предисловие. М. Г. Нерсисян. Сб. документов. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - Т. 4. - 1990. - 590 с.
• Нерсисян М.Г., Неопровержимые документы: [О геноциде армян]: Коммунист (Ереван). - 1990. - 24 апр. - № 92.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայկական հարցի և հայ կամավորների մասին (1912-1915): «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1991. - № 2. - էջ 205-215. - Հրապարակում:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրությունում: Կազմ.՝ Մ. Գ. Ներսիսյան, Ռ. Գ. Սահակյան. Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու. - Եր.։ Հայաստան. - 1991. - 758 էջ:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայկական հարցի արծարծումը 1912 թվականին: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1992. - № 1. - էջ 197-214. - Հրապարակում:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Մի բանավեճ Զմյուռնիայի 1922 թվականի ողբերգության մասին։ (Զմյուռնիայի հայ և հույն բնակչության ջարդերի 70-ամյակի առթիվ: «Պատմա-բանասիր. հանդես.», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1992. - № 2-3. - էջ 87-92:)
• Ներսիսյան Մ.Գ., Խրիմյան Հայրիկի դիմումը Նիկոլայ Երկրորդին (1907թ.) և արխիվային այլ նյութեր Հայկական հարցի ու հայ կամավորական շարժման մասին (1912-1915 թթ.): «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1993. - № 1-2. - էջ 165-180:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ-ռուսական քաղաքական հարաբերությունների պատմության մի քանի հարցերի մասին: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1994. - № 1-2. - էջ 15-30:
• Ներսիսյան Մ.Գ., «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1995. - № 1. - էջ 233-235։ [Ստորագր. Մ. Գ. Հովհաննիսյան]: Չելեպյան Ա. Զորավար Անդրանիկ և հայ հեղափոխական շարժումը. - Եր. - 720 էջ. - Գրախոսություն:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Արևմտահայերի 1915-1916 թթ. ցեղասպանության պատմության մի քանի հարցերի շուրջը: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1995. - № 2. - էջ 11-20։
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի մեծ ողբերգությունը: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1995. - № 1. - էջ 7-18:
• Ներսիսյան Մ.Գ., («Հայաստան» թերթի հիմնադրման 75-ամյակի առթիվ Մ. Գ. Ներսիսյանի ողջյունի խոսքը): «Հայաստան». - 1995. - 7 դեկտ. - № 121:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայոց 1915-1916 թթ. ցեղասպանությունը։ Մատենագիտություն: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1995. - 111 էջ:
• Нерсисян М.Г., Предисловие: Русские источники о геноциде армян в Османской империи. 1915-1916 гг. Сборник документов и материалов / Сост. Г. А. Абраамян, Т. Г. Севан-Хачатрян. - Ер.: Арересум - АНИ. - 1995. - Вып. 1. - С. 3-27.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Զեյթունցիների 1895-1896 թթ. ինքնապաշտպանական հերոսամարտը: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1996. - № 1-2. - էջ 7-16:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Ինչու՞ արդարացվեց ամբաստանյալը։ (Սողոմոն Թեհլիրյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ): «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1996. - № 1-2. - էջ 12-24. - (Ստորագր. Ա. Արմենյան):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Քսաներորդ դարի առաջին ցեղասպանությունը: Գիտություն. - 1996. - 24 ապր. - էջ 3-4:
• Ներսիսյան Մ.Գ., «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1997. - № 1. - էջ 249-252։ [Ստորագր. Մ. Ն.]: Նասիպյան Ա. Բրիտանիա և հայկական հարցը 1915-1923. - Պեյրութ. - 1994. - 344 էջ. - Գրախոսություն:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Արևմտահայերի կոտորածները և ռուս մտավորականությունը 1894-1896 թթ.: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1997. - № 1. - էջ 15-24:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Պատմական մեծ իրադարձություն։ [Ռուսաստանի Դաշնության և ՀՀ-ի միջև 1997թ. օգոստոսի 29-ին Մոսկվայում կնքված «Բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ օգնության պայմանագրի» մասին]: «Հայաստան». - 1997. - 13 դեկտ. - № 116:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Նորից Օսմանյան պետության մասին: «Հայաստանի Հանրապետություն». - 1997. - 10 հոկտ. - № 196:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Օսմանյան պետության «քաղաքակրթական միսիայի» մասին։ (Պատմությունը կեղծելու փաստերի վերլուծություն: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1997. - № 2. - էջ 41-58:)
• Ներսիսյան Մ.Գ., Թուրքմենչայի դաշնագրի պատմական նշանակությունը: «Գիտություն». - 1998. - 13-31 մարտի. - № 6:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Արխիվային նյութեր Սիրիայի պատմության վերաբերյալ: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1998. - № 3.- էջ 205-212. - Հրապարակում:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Մենք պիտի ընտրենք միայն ռուսական կողմնորոշման նախագահ: «Հասկ». - 1998. - 26 փետր. - № 15:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Մուստաֆա Քեմալ փաշան արևմտահայության 1915-1916 թթ. ցեղասպանության մասին: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1998. - № 3. - էջ 23-26:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Պատմության կեղծարարները: Հոդվածներ և հաղորդումներ / ՀՀ ԳԱԱ. Պատմ. ին-տ. - 1998. - 343 էջ, նկ. - (տեքստը՝ հայ., ռուս.):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Քեմալական զորքերի բարբարոսությունները Արևելյան Հայաստանում 1920 թ. վերջին և 1921 թ. սկզբներին: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1998. - № 1-2. - էջ 247-2576. - Հրապարակում:
• Ներսիսյան Մ.Գ., Օսմանյան պետության «քաղաքակրթական միսիայի» մասին։ (Պատմությունը կեղծելու փաստերի վերլուծություն: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1998. - № 1-2. - էջ 27-44:)
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայկական հարցի ծագումը և մեծ տերությունները: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 101:
• Нерсисян М.Г., История на армянския народ: София. - 1999. - 266 с., 12 с. рис.
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ 1850-1890 թթ.: Եր.։ Գիտություն. - 2002. - 490 էջ. – (ՀՀ ԳԱԱ):
• Ներսիսյան Մ.Գ., Հայոց ցեղասպանության անհերքելի փաստաթղթեր: Եր.։ Գիտություն. - 2005. - 336 էջ, 1 թ. դիմանկ. - (ՀՀ ԳԱԱ. Պատմ. ին-տ, Արևելագիտ. ին-տ)։

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Երևանի պետական համալսարանի ռեկտորները, կազմող՝ Լ.Պ. Ղարիբջանյան, Երևանի համալս. հրատ., 1999, 152էջ:
• Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի աշխատությունների մատենագիտություն: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 22-47:
• Աղայան Էդ., Մկրտիչ Ներսիսյան: [Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ]: Հայրենիքի ձայն. - 1970. - 16 դեկտ. - էջ 4-5:
• Ասատրյան Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան - 85: Իրան-Նամե. - 1995. - № 6. - էջ 13:
• Ասատրյան Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան - 85: Իրան-Նամե. - 1996. - № 1. - էջ 13:
• Ասատրյան Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան: Իրան-Նամե. - 1999. - № 32-34. - էջ 109. - Մահախոսական:
• Ավետիսյան Հ., Պատմաբանի վաստակը: [Մ. Ներսիսյանի "Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից" ժողովածուի լույս տեսնելու առթիվ]: Գրքերի աշխարհ. - 1982. - № 12. - էջ 5:
• Ավետիսյան Հ., Անվանի պատմաբանի ծննդյան 85 տարին։ [Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի]: Հայաստանի Հանրապետություն. - 1995. - 15 նոյեմբ. - № 286:
• Բարխուդարյան Վ. Բ., Մկրտիչ Գեղամի Ներսիսյան։ (Գիտնականն ու հասարակական գործիչը): Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 7-21:
• Բարխուդարյան Վ. Բ., Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի: Հայկական սովետական հանրագիտարան. - Եր. - 1982. - Հ. 8. - էջ 259-260:
• Բարսեղյան, Խ. Հ., Ականավոր գիտնականն ու վաստակաշատ մանակավարժը: (Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Բանվոր. - 1980. - 25 նոյեմբերի:
• Գալոյան Գ. Ա., Ականավոր գիտնականն ու հասարակական գործիչը: (ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Սովետ. Հայաստան. - 1980. - 4 դեկտեմբերի:
• Գալոյան Գ. Ա., Ականավոր գիտնականն ու հասարակական գործիչ:(Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Լրաբեր (Լոս- Անջելես). - 1981. - 28 փետրվարի:
• Գիտնականն ու քաղաքացին: (ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի ծննդյան 60-ամյակի առթիվ): Լրաբեր հաս. գիտ. / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1970. - № 10. - էջ 108-113:
• Գրիգորյան Զ., Գիրք ժողովուրդների հայրենասիրության ու բարեկամության մասին. - Լենինյան ուղիով. - 1965. - № 12. - էջ 99-104: Ներսիսյան Մ. Գ. 1812 թվականի հայրենական պատերազմը և Կովկասի ժողովուրդները. - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1965. - 416 էջ. - Գրախոսություն:
• Ինճիկյան Հ., Դարի առաջին ցեղասպանությունը. - Սովետական Հայաստան. - 1983. - 1 մարտի: Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու / Կազմ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Ռ. Գ. Սահակյան: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1982. - XVI, 685 էջ. - Գրախոսություն:
• Խառատյան Ա. Ա., Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի հիմնահարցը ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի գնահատմամբ: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 81-94:
• Կարապետյան Մ., Հայ պատմագրության նահապետը։ [Հիշատակի խոսք Մ. Գ. Ներսիսյանի մահվան կապակցությամբ]: Հայաստան. - 1999. - 30 հունվ. - № 9:
• Կարապետյան Մ., Հայոց պատմագրության նահապետը։ [Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի մասին]: Հայաստան. - 1995. - 14 նոյեմբ. - № 112:
• Կարապետյան Մ., Հայոց պատմագրության նահապետը։ [Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի մասին]: Արաքս. - Պեյրութ. - 1995. - 10 դեկտ. - № 20:
• Կարապետյան Մ., Նոր աշխատություն պատմության կեղծարարների դեմ. - Հայաստանի Հանրապետություն. - 1999. - 30 հունվ. - № 18: Ներսիսյան Մ. Գ. Պատմության կեղծարարները. - Եր.։ Գիտություն. - 1998. - 343 էջ. - Գրախոսություն:
• Կարինյան Ա. Բ., Տեղեկագիր / ՀՍՍՀ ԳԱ. Հաս. գիտ. - 1959. - №4. - էջ 89-98: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստանում. - Եր.: Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ. - Գրախոսություն:
• Կարինյան Ա. Բ., Երևան. - 1959. - 3 հունվարի: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստանում. - Եր.: Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ. - Գրախոսություն:
• Կոստանդյան Է., Անվանի պատմաբանը և հասարակական գործիչը։ [Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 85-ամյակի առթիվ]: Հանդես Երևանի համալսարանի. - 1995. - № 3. - էջ 23-27:
• Հակոբյան Թ., Արժեքավոր գիտնականն ու հասարակական գործիչը: [Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 60- ամյակի առթիվ]: Երևանի համալս. - 1970. - № 8. - էջ 53-54:
• Համբարյան Ա. Ս., Անվանի գիտնականն ու հասարակական գործիչը։ [Մ. Գ. Ներսիսյանի մասին]: Ազգ. - 1995. - 17 դեկտ. - № 222. - էջ 4:
• Համբարյան Ա. Ս., Բազմավաստակ գիտնականը։ [Մ. Գ. Ներսիսյան]: Հնչակ Հայաստանի. - 1995. - 2 դեկտ. - № 4:
• Համբարյան Ա. Ս., Վաստակաշատ պատմաբանի հոդվածների ընտրանին. - Հայրենիքի ձայն. - 1984. - 31 հոկտ. - № 44: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից. - Եր. - 1982. - Գրախոսություն:
• Հայրենիքի ձայն. - 1967. - 5 փետր. - էջ 5: Հայության ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու / Կազմ. Մ. Գ. Ներսիսյան., Ռ. Գ. Սահակյան. Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1966. - 561 էջ [Ռուս. լեզվ.]. - Գրախոսություն:
• Հարությունյան Ա., Արժեքավոր գիտական հետազոտություն: Սովետական Հայաստան. - 1959. - № 6. - էջ 42-43: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստաանում. - Եր.: Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ. - Գրախոսություն:
• Հովհաննիսյան Հ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի 60-ամյակը: Բանբեր Երևանի համալս. - 1970. - № 3. - էջ 42-43:
• Ղազախեցյան Վ.Մ., Գ. Ներսիսյան: (Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1980. - № 4. - էջ 269-272:
• Ճէրէճյան Ե., Արարատ (Բեյրութ). - 1983. - 12 փետրվարի: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից. - Եր. - 1982. - 406 էջ. - Գրախոսություն:
• Մաղալյան Ա., Մեր օրերի մեծ պատմաբանը։ [Մ. Գ. Ներսիսյան]: Երևանի համալսարան. - 2000. - 15 նոյեմբ. - № 20:
• Մարտիրոսյան Վ., Սուվորովը և ռուս-հայկական հարաբերությունները. - Սովետ. Հայատան. - 1982. - 6 հունիսի: Ներսիսյան Մ. Գ. Ա. Վ. Սուվորովը և ռուս-հայկական հարաբերությունները 1770-1780-ական թվականներին. - Եր.: Հայաստան. - 1981. - 180 էջ. - Գրախոսություն:
• Մելիքսեթյան Վ., Արժեքավոր ուսումնասիրություն Հայաստանում աքսորված դեկաբրիստների մասին. - Բանվոր. - 1976. - 9 ապրիլի: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստանում. - Եր.: Երևանի համալս. հրատ. - 1975. - 267 էջ. - Գրախոսություն:
• Մելիքսեթյան Վ., Ուշագրավ աշխատություն դեկաբրիստների մասին. - Սովետական Հայաստան. - 1959. - 7 ապրիլի: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստանում. - Եր.: Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ. - Գրախոսություն:
• Միքայելյան Վ., Պատմագիտական արժեքավոր աշխատություն. - Սովետական գրակ. - 1956. - № 1. - էջ 162-166: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ 1850-1870 թթ. - Եր. - 1955. - 531 էջ. - Գրախոսություն:
• Միքայելյան Վ. Ա., Մկրտիչ Ներսիսյան: [Վ. Համբարձումյանի, Ֆ. Սարգսյանի, Գ. Բրուտյանի և Զ. Եկավյանի (Լիսաբոն) շնորհավորանքները ակադեմիկոս-պատմագետին Մովսես Խորենացու մեդալով պարգևատրելու առթիվ]: Նպատակ. - 1995. - 1-15 դեկտ. - № 19:
• Միքայելյան, Վ. Ա., Մկրտիչ Ներսիսյան: [Ծննդյան 75-ամյակի առթիվ]: Լրաբեր հաս. գիտ. / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1985. - № 12. - էջ 75-78:
• Մկրտիչ Գեղամի Ներսիսյան: [Ծննդյան 85-ամյակի առթիվ]: Լրաբեր հաս. գիտ. / ՀՀ ԳԱԱ. - 1996. - № 1. - էջ 155 [Անստորագիր]:
• Մուրադյան Պ., Պատմաբանի վաստակը: Հայրենիքի ձայն. - 1981. - 14 հունվ. - էջ 6:
• Մուրադյան Պ., «Պատմա-բանասիրական հանդեսի հիմնադիր խմբագիրը։ [Մ. Գ. Ներսիսյան]: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 62-66. - Գրախոսություն:
• Մուրադյան Պ., Չարախոսության և զրպարտանքի դեմ։ [Սեյրան Գրիգորյանի «Պարույր Սևակը անուններ է տալիս» հոդվածում մտավորականներին և «Պատմա-բանասիրական հանդես»-ի գլխավոր խմբագիր Մ. Գ. Ներսիսյանին ուղղված հանիրավի, մտացածին, միտումնավոր քննադատության մասին]: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1995. - № 1. - էջ 257-266:
• Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի: Հայկական համառոտ հանրագիտարան. - 1999. - Հ. 3. - էջ 875:
• Նվիրված մեծ գիտնականի հոբելյանին։ [Հաղորդում՝ Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 85 և գիտամանկավարժական ու հասարակական գործունեության 65-ամյակին նվիրված հոբելյանական նիստի մասին]: Հայաստան. - 1995. - 18 նոյեմբ. - № 107:
• Ոսկանյան Վ., Հայ ժողովրդի պատմություն մեկ հատորով: Սովետական Հայաստան. - 1973. - 8 դեկտեմբերի: Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը / Մ. Գ. Ներսիսյան, Գ. Խ. Սարգսյան, Թ. Խ. Հակոբյանև ուրիշ. - Եր. - 1972. - 595 էջ. - Գրախոսություն:
• Ոսկանյան Վ., Վերցված է կրակը... - Գրական թերթ. - 1983. - 2 սեպտեմբերի: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից. - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1982. - 406 էջ. - Գրախոսություն:
• Չաքրյան Հ., Ակադեմիկոս Ներսիսյանի աշխատությունն անվիճելիորեն բարձր որակ է հայ պատմագրության մեջ։ [«Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ. 1850-1890 թթ.» աշխատության մասին]: Ազգ. - 2002. - 27 դեկտ. - № 239:
• Չոբանյան Պ. Ա., Հայ ժողովրդի արտաքին կողմնորոշումների գնահատության հարցը Մ. Գ. Ներսիսյանի աշխատություններում: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 73-80:
• Պետրովսկի Յու., Ահազանգ, որին չանսաց աշխարհը։ [Մ. Գ. Ներսիսյանի խմբագրությամբ «Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ» գրքի և Ֆ. Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրը» վեպի մասին]: Գրական թերթ. - 1983. - 11 նոյեմբ. - № 44։ [Թարգմ.՝ ռուս.]:
• Պողոսյան Վ. Ա., Պատմաբանը, գիտության կազմակերպիչը, քաղաքացին: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 67-72:
• Սահակյան Ռ. Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան - 85: Իրան-Նամե. - 1995. - № 6. - էջ 13:
• Սահակյան Ռ. Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան - 85: Իրան-Նամե. - 1996. - № 1. - էջ 13:
• Սարգիսով Ե., Աշխատություն հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի պատմության մասին. - Պարտ. կյանք. - 1955. - № 10. - էջ 52-57: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ 1850-1870 թթ. - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1955. - 531 էջ. - Գրախոսություն:
• Սարգսյան Ֆ. Տ., Հիշատակի խոսք։ [Ակադեմիկոս Մկրտիչ Գեղամի Ներսիսյան]: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 5-6:
• Սովետական Վրաստան. - 1940. - 23 նոյեմբեր: Ներսիսյան Մ. Նարոդնիկական խմբակներն Անդրկովկասում. - Եր.: Արմֆանի հրատ. - 1940. - 120 էջ. - Գրախոսություն:
• Ստեփանյան Ս. Ս., Անվանի պատմաբանը, հայրենասեր քաղաքացին։ [Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 85-ամյակի առթիվ]: Հայաստանի կոմունիստ. - 1995. - 15 դեկտ. - № 7. - էջ 3-4:
• Ստեփանյան Ս. Ս., Անվանի պատմաբանը, հայրենասեր քաղաքացին։ [Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 85-ամյակի առթիվ]: Նպատակ. - 1995. - 16-31 դեկտ. - № 20:
• Ստեփանյան Ս. Ս., Հայկական հարցի և հայերի ցեղասպանության լուսաբանումը Մ. Գ. Ներսիսյանի աշխատություններում: Լրաբեր հաս. գիտ. / ՀՀ ԳԱԱ. - 2001. - № 1. - էջ 61-72:
• Վաստակաշատ պատմաբանը: [Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ]: Բանբեր Երևանի համալս. Հաս. գիտ. - 1980. - № 3. - էջ 212-214 :
• Վարդանյան Ն. Վ., Մ. Գ. Ներսիսյան։ (Ծննդյան 85-ամյակի և Մովսես Խորենացի մեդալով պարգևատրելու մասին): Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1996. - № 1-2. - էջ 265-268:
• Ցեղասպանությունը մերկացնող գիրք. - Երևան (Սոֆիա). - 1983. - 8 հունվարի: Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու/ Կազմ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Ռ. Գ. Սահակյան: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1982. - XVI, 685 էջ: [Ռուս. լեզվ.]. - Գրախոսություն:
• Ցեղասպանությունը մերկացնող գիրք. - Փյունիկ (Թեհրան). - 1983. - 7 փետրվարի. - էջ 13, 16: Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու/ Կազմ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Ռ. Գ. Սահակյան: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1982. - XVI, 685 էջ: [Ռուս. լեզվ.]. - Գրախոսություն:
• Аветисян Г. А., Декабристы об Армении и Закавказье. - Коммунист (Ереван). - 1986. - 8 июня. - № 138: Нерсисян М. Г. Декабристы об Армении и Закавказье. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1985. - 408 с. - Գրախոսություն:
• Аветисян Г. А., Страницы из новой истории. - Коммунист. - 1983. - 26 мая: Нерсисян М. Г. Страницы из новой истории армянского народа. - Ер. - 1982. - 406 с. [На арм. яз.]. – Գրախոսություն:
• Аветисян Г. А., Исторически пройденный путь. - Коммунист. - 1981. - 16 июля: История армянского народа: С древнейших времен до наших дней / М. Г. Нерсисян, Г. Х. Саркисян, Т. Х. Акопян и др. - Ер. - 1980. - 458 с. – Գրախոսություն:
• Агаян Ц. П., Ученый, историк, гражданин [К 60-летию со дня рождения М. Г. Нерсисян]: Коммунист. - 1970. - 10 декабря.
• Академик М. Г. Нерсисян - исследователь истории армяно-русских отношений и освободительной борьбы армянского народа: (К 70-летию со дня рождения): Реф. сб. / Сост. К. С. Худавердян, Ж. А. Ананян, В. А. Хачатурян; Предисл. Г. А. Галояна: Выдающийся ученый и общественный деятель, с. 4-7. - Ер. - 1980. - 55 с. - (Науч. информ. бюл. Сер. 1. Обществ. науки в АрмССР, № 3 / АН АрмССР, Сектор науч. информации по обществ. наукам).
• Акопян Г. С., Вестник общественных наук / АН АрмССР. - 1984. - № 3. - С. 223-228: Сборник документов и материалов / Ред.: М. Г. Нерсисян; Сост. М. Г. Нерсисян, Р. Г. Саакян. - 2-ое доп. изд. - Ер.: Айастан. - 1983. - XVI, 685 с. - Գրախոսություն:
• Ананян Ж., Вестник общественных наук / АН АрмССР. - 1982. - № 2. - С. 93-95: Нерсисян М. Г. Суворов и русско-армянские отношения в 1770-1780-х годах. - Ер.: Айастан. - 1981. - 178 с. – Գրախոսություն:
• Арутюнян П. Т., Советское востоковедение. - 1956. - № 6. - С. 134-139: Нерсисян М. Г. Освободительная борьба армянского народа против турецкого деспотизма. 1850 - 1870 гг. - Ер. - 1955. - 531 с. [На арм. яз.]. - Գրախոսություն:
• Барсегян Х., Славные страницы жизни. - Коммунист. - 1982. - 3 января: Нерсисян М. Г. А. В. Суворов и русско-армянские отношения в 1770-1780-х годах. - Ер.: Айастан. - 1981. - 180 с. - Գրախոսություն:
• Бархударян В. Б., Видный армянский историк М. Г. Нерсисян: [К 70-летию со дня рождения]: История СССР. - 1980. - № 5. - С. 235-236:
• Восканян В. К., Вестник общественных наук / АН АрмССР. - 1966. - № 6. - С. 100-105: Нерсисян М. Г. Отечественная война 1812 г. и народы Кавказа. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1965. - 416 с. - Գրախոսություն:
• Восканян В. К., Ценное исследование об освободительном движении армянского народа. Изв. / АН АрмССР. Общественные науки. - 1955. - № 7. - С. 93-103: Нерсисян М. Г. Освободительная борьба армянского народа против турецкого деспотизма. 1850-1870 гг. - Ер. - 1955. - 531 с. [На арм. яз.]. - Գրախոսություն:
• Гарибжанян Г. Б., Мкртич Гегамович Нерсисян: (К 70-летию со дня рождения): Вестник общественных наук / АН АрмССР. - 1980. - № 11. - С. 118-122:
• Корганов К., Коммунист. - 1965. - 15 мая: Нерсисян М. Г. Отечественная война 1812 года и народы. Кавказа. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1965. - 416 с. - Գրախոսություն:
• Костанян А., Страница истории. - Лит. Армения. - 1967. - № 4. - С. 72-74: Геноцид армян в Османской империи / Сб. документов и материалов/ Сост.: М. Г. Нерсисян, Р. Г. Саакян; Ред.: М. Г. Нерсисян. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1966. - 561 с. - Գրախոսություն:
• Меликсетян В., Известия /АН АрмССР. Общественные науки. - 1957. - № 3. - С. 123-126: Из истории русско-армянских отношений. Кн. 1. - Ер. - 1956. - 402 с. - Գրախոսություն:
• Нерсисян Мктрич Гегамович, М. Г. Нерсисян - первый исследователь истории народнических организаций в Закавказье: Ист.-филол. журн. / НАН РА. - 1999. - № 1. - С. 95-100:
• Орлик О. В., История СССР. - 1967. - № 2. - С. 128-129: Нерсисян М. Г. Отечественная война 1812 года и народы Кавказа. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1965. - 416 с. - Գրախոսություն:
• Саркисов Е. К., Вопросы истории. - 1957. - № 1. - С. 150-151: Нерсисян М. Г. Освободительная борьба армянского народа против турецкого деспотизма. 1850-1870 гг. - Ер. - 1955. - 531 с. - Գրախոսություն:
• Худавердян К. С., М. Г. Нерсисян - первый исследователь истории народнических организаций в Закавказье: Ист.-филол. журн. / НАН РА. - 1999. - № 1. - С. 95-100.
• Մկրտիչ Ներսիսյան, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
• ԵՊՀ ռեկտորները, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
• ՀՀ Երևան քաղաքո ավագանու որոշումը Մկրտիչ Ներսիսյանի հիշատակը հավերժացնող հուշատախտակի տեղադրման մասին:
• Հարցազրույց Մ. Ներսիսյանի հետ։ (Ակադեմիկոսի ծննդյան 80-ամյակի առթիվ ՊԲՀ-ի հարցազրույցը: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1990. - № 4. - էջ 175-184:)
• Հարցազրույց Մ. Գ. Ներսիսյանի հետ։ (ՊԲՀ-ի խմբագրության հարցազրույցը հանդեսի գլխավոր խմբագրի հետ: «Պատմա-բանասիրական հանդես», ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 48-61:)