| Թախտաջյան Արմեն Լևոնի | |
| Тахтаджян Армен Леонович | |
| |
| Անգլերեն: | Takhtajan Armen |
| Հայերեն: | Թախտաջյան Արմեն Լևոնի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 10.06.1910 |
| Ծննդավայրը: | Շուշի, Լեռնային Ղարաբաղ |
| Մահվան տարեթիվը: | 13.11.2009 |
| Մահվան վայրը: | Մոսկվա, Ռուսաստան |
| Համառոտ տվյալներ: Բուսաբան: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1910թ. հունիսի 10-ին Լեռնային Ղարաբաղի Շուշի քաղաքում:
Կրթություն
- 1928թ. ավարտել է դպրոցը Թիֆլիսում:
- 1931թ. ավարտել է Երեւանի պետական համալսարանի կենսաբանության ֆակուլտետը:
- Սովորել է Թիֆլիսի մերձարեւադարձային կուլտուրաների համամիութենական ինստիտուտում:
- Եղել է Լենինգրադի համալսարանի կենսաբանության ֆակուլտետի ազատ ունկնդիր, լսել հայտնի գիտնական Վլադիմիր Կոմարովի դասախոսությունները բույսերի մորֆոլոգիայի մասին:
Աշխատանքային գործունեություն
- Աշխատել է Սուխումի բուսաբանության ինստիտուտում:
- Աշխատել է բնապատմական թանգարանում՝ գիտաշխատող:
- 1935թ.-ից որպես ավագ գիտաշխատող աշխատում էր ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի կենսաբանության ինստիտուտի հայկական մասնաճյուղում:
- 1938-1948թթ.՝ ԵՊՀ-ի բույսերի մորֆոլոգիայի և սիստեմատիկայի ամբիոնի վարիչ:
- 1975թ.՝ բույսերի տաքսոնոմիայի Միջազգային ասոցիացիայի նախագահ:
- 1976-1986թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱԱ բուսաբանական ինստիտուտի տնօրեն:
Ձեռքբերումներ
- 1943թ.՝ կենսաբանական գիտությունների դոկտոր:
- 1944թ.՝ պրոֆեսոր:
- 1971թ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս:
- 1943թ.՝ ԳԱ թղթակից անդամ:
- ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ
- 1990թ.՝ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս:
- 2000թ.՝ «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշան:
- 1981թ.՝ ԽՍՀՄ պետական մրցանակ:
- «Աշխատանքային կարմիր դրոշի» շքանշան:
- «Ժողովուրդների բարեկամության» շքանշան:
- «Անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալ (2):
- ՀՀ ԳԱԱ «Ոսկե» մեդալ:
- 1969թ.՝ Վ. Կոմարովի և Ռ. Ալերտոնի անվան մրցանակներ:
- 1971թ.՝ ԱՄՆ-ի, Ֆինլանդիայի, Լեհաստանի, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիաների անդամ:
- Ամերիկյան, Բուլղարիայի, Լեհաստանի, Էդինբուրգյան բուսաբանական ընկերությունների անդամ:
- 1972թ.՝ գերմանական բնագետների «Լեոպոլդինա» ակադեմիայի անդամ:
- Հնդկաստանի Պալեոբուսաբանական ընկերության անդամ:
- 1967թ.՝ Լոնդոնի Լիննեյյան ընկերության անդամ:
Այլ
- Լ. Ա. Թախտաջյանի հայրը:
- «Բուսաբանություն» առարկան կարդում էր հայտնի գիտնական Դմիտրի Սոսնովսկին, որը հետագայում իր ուսանող Թախտաջյանի գիտական գործունեության տարիների մասին կասի. «Հայկական գիտության Պերիկլեսյան դարաշրջան»:
- Բնապատմական թանգարանումզբաղվում էր բույսեր հավաքելով` հերբարիում պատրաստելու համար. «Ես ու իմ իշուկը եղանք Հայաստանի բոլոր անկյուններում: Ես հերբարիումի համար բույսեր էի հավաքում, իսկ իմ իշուկը իր վրա տանում էր հերբարիումի ցանցերը», հետագայում կասի նա:
- 1935թ. գենետիկ Նիկոլայ Վավիլովի հետ մասնակցել է գիտական արշավի:
- Թախտաջյան-գիտնականի համեստ վաստակը քառասունականների հայ-գիտնականների համար վերածվել էր խոչընդոտի: Նրան վերագրել և ներկայացրել են ամենատարբեր մեղադրականներ, ինչպես` «վեյսմանիզմ», «մենդելիզմ», ու հեռացրել իր ջանքերով ստեղծած Բուսաբանության ինստիտուտի տնօրենի ու Աշխարհագրական ընկերության նախագահի պաշտոններից: Թախտաջյանը հարկադրված էր հեռանալ Հայաստանից: 1949թ. նա տեղափոխվել է Լենինգրադ: Տեղի համալսարանում զբաղեցնելով տարբեր հեղինակավոր պաշտոններ` նա շարունակում էր իր բեղմնավոր գործունեությունը: Անվանի դարձած գիտնականն իր մեծության կշիռն ավելացնում էր հանճարեղ մշակումների, հետազոտությունների, մտահանգումների միջոցով:
- Շատ կարևոր էր 1971թ., երբ նա «Դմիտրի Մենդելեև» նավով մասնակցեց ծովային արշավի: Արշավի ժամանակ Ֆիջի, Սամոա, Նոր Գվինեա, Նոր Կալեդոնիա, Նոր Զելանդիա կղզիներում ու Ավստրալիայում հասցրեց հավաքել բուսաբանական հարուստ նյութեր: Նրան հաջողվեց լինել Լորդ-Հաու կղզում, որի ամբողջ բուսականությունը ռելիկտային է, իսկ էնդեմիկների տոկոսը` չափազանց բարձր:
- Ա. Թախտաջյանի մշակած բարձրակարգ ու ծածկասերմ բույսերի սիստեմատիկան ամենաառաջադեմն ու ժամանակակիցն է համարվում: Նրա հիմնական աշխատությունները վերաբերում են բարձրակարգ բույսերի էվոլյուցիոն մորֆոլոգիային, ֆիլոգենիային, պալեոբուսաբանությանը, ֆիտոաշխարհագրությանը, ծածկասերմ բույսերի ծագմանն ու բույսերի սիստեմատիկային: Բույսերի սիստեմատիկան, բուսական աշխարհի էվոլյուցիոն զարգացման ուղիներն ի հայտ բերելու խնդիր ունենալով, Արմեն Թախտաջյանի բնորոշմամբ, «կենսաբանության հիմքն ու պսակն է»: Նա առաջարկել է օրգանական աշխարհի սիստեմի տարբերակը: Ստեղծել է բույսերի սիստեմատիկների ու մորֆոլոգների գիտական դպրոցը:
- Հայաստանում հայտնաբերել է արոսի, գազի, մոշենու, տանձենու, օշանի և այլ բույսերի նոր տեսակներ, որոնք կոչվում են իր անունով:
Նկարներ
Արմեն Թախտաջյանի հայրը` Լևոն Մելիքսանի Թախտաջյանը (1884—1950), և պապը` Մելիքսան Պետրոսի Թախտաջյանը
Հրապարակումներ մամուլում
- «Արմեն Թախտաջյան»:
- ԱՐՄԵՆ ԹԱԽՏԱՋՅԱՆ:
- Բացվել են հայ ակադեմիկոսներ Վիկտոր Համբարձումյանի և Արմեն Թախտաջյանի դիմանկարները:
- Երևանի օրեր Սանկտ Պետերբուրգում. արքայանիստ քաղաքը չի մոռացել անվանի հայերին՝ Վիկտոր Համբարձումյան և Արմեն Թախտաջյան:
- Վախճանվել է 20-րդ դարի խոշորագույն բուսաբան-էվոլուցիոնիստ, ակադեմիկոս Արմեն Թախտաջյանը:
- Արմեն Թախտաջյանը պարգևատրվեց Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանով:
- Կյանքից հեռացավ մեծանուն բուսաբան Արմեն Թախտաջյանը:
- Նշվեց 20-րդ դարի խոշորագույն բուսաբաններից Արմեն Թախտաջյանի 100-ամյակը:
Մատենագիտություն
- Թախտաջյան Ա. Լ., Երևանի ֆլորան, 1972:
- Թախտաջյան Ա. Լ., Բույսերի կյանքը, բազմահատորյակ:
- Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի ֆլորան, հ. 1-8, 1954-1987:
- Թախտաջյան Ա. Լ., Երկրագնդի ֆլորիստիկ շրջանները (ԽՍՀՄ պետական մրցանակի):
- Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի բուսաբանա-աշխարհագրական ակնարկ, 1941:
- Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի բուսականության զարգացման պատմության շուրջ, 1946:
- Тахтаджян А. Л., Об эволюционной гетерохронии признаков. / Доклады АН Армянской ССР, 1946.
- Тахтаджян А. Л., Морфологическая эволюция покрытосеменных. — М., 1948.
- Тахтаджян А. Л., Высшие растения, 1. — М.—Л., 1956.
- Тахтаджян А. Л., Основы эволюционной морфологии покрытосеменных. — М.—Л., 1964.
- Тахтаджян А. Л., Происхождение и расселение цветковых растений. — Л., 1970.
- Takhtajan A. L., Evolution und Ausbreitung der Blütenpflanzen. Jena. 1973 (գերմաներեն).
- Takhtajan A. L., Floristic Regions of the World. Berkeley, 1986 (անգլերեն).
- Takhtajan A. L., Evolutionary trends in flowering plants. Columbia Univ. Press, New York 1991 (անգլերեն).
- Takhtajan A. L., Diversity and Classification of Flowering Plants. Columbia Univ. Press, New York 1997 (անգլերեն).
- Takhtajan A. L., Flowering Plants. Springer Verlag. 2009 (անգլերեն).
- Takhtajan A. L., Die Evolution der Angiospermen. Jena, 1959 (գերմաներեն).
- Takhtajan A. L., Flowering plants։ origin and dispersal. 1969 (անգլերեն).
Տե՛ս նաև
- Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Вельгорская Т. В., Армен Леонович Тахтаджян. Биографический очерк // В кн.։ Тахтаджян А. Л. Грани эволюции: Статьи по теории эволюции. 1943—2006.
- Карапетян Ю., Весенние цветы Армена Тахтаджяна // «Голос Армении», 2010.
- Оскольский. А., Гражданин мира растений (Армен Леонович Тахтаджян) // «Троицкий вариант», 2009.
- Биология - Тахтаджян, Армен Леонович.
- Արմեն Լևոնի Թախտաջյան:
- Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի ...:
- The History of TAXONOMY.
- РУССКОЕ БОТАНИЧЕСКОЕ ОБЩЕСТВО.
- Тахтаджян, Армен Леонович.
- Словари и энциклопедии на Академике.