| Աբովյան Խաչատուր Ավետիքի | |
| Абовян Хачатур Аветикович | |
| |
| Անգլերեն: | Abovyan Khachatur |
| Հայերեն: | Աբովյան Խաչատուր Ավետիքի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 15.10.1809 |
| Ծննդավայրը: | Քանաքեռ, Հայաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 02.04.1848 |
| Համառոտ տվյալներ: Գրող, մանկավարժ, հայ նոր գրականության ու մանկավարժության հիմնադիր: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1809թ. հոկտեմբերի 15-ին Հայաստանի Քանաքեռ գյուղում:
Կրթություն
- 1819-1822թթ.՝ էջմիածնի վանական դպրոց:
- 1824-1826թթ.՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոց:
- 1830-1835թթ.` Դորպատի (Տարտու) համալսարան:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1827-1828թթ. ուսուցչություն է արել Հաղպատի և Սանահինի վանական դպրոցներում:
- 1829-1930թթ.` էջմիածնում կաթողիկոսի և սինոդի թարգմանիչ ու քարտուղար:
- 1837-1843թթ.՝ Թիֆլիսի գավառական դպրոցի տեսուչ և ուսուցիչ:
- 1843-1848թթ.՝ Երևանի գավառական դպրոցի տեսուչ:
- 1848թ. մարտին՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի տեսուչ:
Այլ
- 1829թ. հոկտեմբերի 9-ին Դորպատի համալսարանի պրոֆեսոր Ֆ. Պարրոտի արշավախմբի հետ Աբովյանը բարձրացել է Արարատ լեռան գագաթը:
- Իշխանությունները խոչընդոտել են Աբովյանի լուսավորչական գործունեությունը:
- Աբովյանի ստեղծագործությամբ սկիզբ է առնում հայ գրականության զարգացման նոր փուլ, որ նախորդից տարբերվում էր թեմատիկայով, լեզվով, հերոսի ընտրությամբ:
- Ուսումնասիրել է բնական և հասարակական գիտություններ, լեզուներ (գերմաներեն, ֆրանսերեն, անգլերեն, լատիներեն), եվրոպական գրականություն ու փիլիսոփայություն (Գյոթե, Շիլլեր, Հերդեր, Կանտ, Ռուսո և ուրիշներ), երաժշտություն, արհեստներ։ Սերտ կապեր է հաստատել եվրոպացի և ռուս մտավորականների հետ:
- Աբովյանի անունով կոչվել են քաղաք, պուրակներ, փողոցներ, դպրոց, մեդալ, մրցանակ, կրթաթոշակ, Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանը:
- Աբովյանի արձանը կանգնեցված է Երևանում և Քանաքեռում, որտեղ և գտնվում է նրա տուն-թանգարանը:
- Թարգմանել է Հոմերոսի, Գյոթեի, Շիլլերի, Կարամզինի երկերը:
- 1848թ. ապրիլի 2-ին՝ առավոտյան, Աբովյանը դուրս է եկել տնից ու այլևս չվերադարձել:
Մատենագիտություն
- Աբովյան Խ., Երկերի լիակատար ժողովածու, հ. 1—10, Երևան, 1947—1961:
- Աբովյան Խ., Երկեր, Մոսկվա, 1897:
- Աբովյան Խ., Կարօտութիւն նախնի վայելչութեանց հայրենեաց իմոց, 1824:
- Աբովյան Խ., Արբաճեմ ոտից տեառն գթութեանց, 1824:
- Աբովյան Խ., Պարապ վախտի խաղալիք, Թիֆլիս, 1864:
- Աբովյան Խ., «Առաջին սեր»:
- Աբովյան Խ., Թուրքի աղջիկը:
- Աբովյան Խ., Նոր վերելք Արարատի գագաթը, 1847:
- Աբովյան Խ., Վերք Հայաստանի, 1841:
- Աբովյան Խ., Գիւղական տների կառուցուածքը, 1835:
- Աբովյան Խ., Ակնարկ Թիֆլիսում ապրող հայերի կեանքի..., 1840:
- Աբովյան Խ., Մեկ երկու խոսք էլ հայոց վրա:
- Աբովյան Խ., Ուղևորություն դեպի Անիի ավերակները:
Նկարներ
Խաչատուր Աբովյան
Խաչատուր Աբովյանի արձանը Երևանում
Խաչատուր Աբովյանի տուն-թանգարանում
Հրապարակումներ մամուլում
Տեսանյութեր
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Տեր-Կարապետյան Ն., Խաչատուր Աբովյան, Թիֆլիս, 1897։
- Ավդալբեգյան Թ., Խաչատուր Աբովյան, Վաղարշապատ, 1910:
- Ակսել Բակունց, Խաչատուր Աբովյանի «անհայտ բացակայումը», Երևան, 1932:
- Հովհաննիսյան Ա., Աբովյան, Երևան, 1933:
- Զարյան Ռ., Աբովյանի կյանքը, Երևան, 1939:
- Մուրադյան Հ., Ժամանակակիցները Խաչատուր Աբովյանի մասին, Երևան, Հապետհրատ, 1941, 128 էջ:
- Շահազիզ Ե., Խաչատուր Աբովյանի կենսագրությունը, Երևան, 1945:
- Սանթրոսյան Մ., Հայ մեծ լուսավորիչ-մանկավարժ Խ. Աբովյանը, Երևան, 1953:
- Հակոբյան Պ., Խաչատուր Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպի ստեղծագործական պատմությունը, Երևան, 1955:
- Հակոբյան Պ., Խաչատուր Աբովյան, կյանքը, գործը, ժամանակը (1809-1836), Երևան, 1967:
- Абов Г., Хачатур Абовян, 1948.
- Parrot F., Reise rain Ararat, B., 1834.
- Wagner M., Reise nach dem Ararat Hochland Armenine, Stutgart and Tebingem, 1848.
- ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Խաչատուր Աբովյան:
- Հայկական հանրագիտարան. Խաչատուր Աբովյան: