| Մխիթար Գոշ | |
| Мхитар Гош | |
| |
| Անգլերեն: | Mkhitar Gosh |
| Հայերեն: | Մխիթար Գոշ |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 1120-ականներ |
| Ծննդավայրը: | Գանձակ (այժմ՝ Գյանջա, Ադրբեջան) |
| Մահվան տարեթիվը: | 1213 |
| Մահվան վայրը: | Նոր Գետիկ, գ. Գոշ Տավուշի մարզ, ՀՀ |
| Համառոտ տվյալներ: առակագիր, օրենդսիր: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Մխիթար Գոշը ծնվել է 1120-ական թթ. Գանձակում (այշմ՝ Գյանջա, Ադրբեջան): Սկզբնական կրթությունը ստացել է ծննդավայրում: Ձեռնադրվել է կուսակրոն քահան: Աշակերտել է Հովհաննես Տավուշեցուն և ուրիշ գիտնականներին, ստացել վարդապետի կոչում: Մեկնել է Կիլիկիա. թաքցնելով վարդապետի աստիճանը՝ ուսանել է Սև լեռան երևելի գիտնականների մոտ, վերստին ստացել վարդապետի աստիճան: Վերադերձել է նախ Գանձակ, ապա տեղափոխվել Խաչեն, այնտեղից էլ՝ Գետիկի վանք: Վանքի՝ երկրաշարժից ավերվելուց հ հետո Զաքարե Բ Մեծ և Իվանե Ա իշխանների հովանավորությամբ Գետիկից ոչ հեռու կառուցել է Նոր Գետիկի վանքը և վայելել է իբրև <<այր իմաստուն, վարդապետական ուսմամբ հռչակեալ>>, եղել է նաև Զաքարե Երկայնաբազուկի խոստովանահայրն ու խորհրդատուն: Նրա գրչին են պատկանում մատենագրության զանազան ճյուղերին վերաբերող մոտ մեկ տասնյակ աշխատություններ. <<Համառօտ մեկնուիւն մարգարէութեան Երեմիայի>>, <<Ողբք ի վերայ բնութեանս՝ ի դիմաց Ադամայ առ որդիս նորա>>, <<Յայտարարութւն ուղղափառութեան հաւատոյ ընդդէմ ամենայն հերձուածողաց՝ ի խնդրոյ մեծ զօրավարին Զաքարէի և եղբօր իւրոյ>>, <<Թուղթ խրատականք>>, <<Շարք հայրապետացն Աղուանից>>, աղոթքներ (<<Վկայութիւն սրբոյն Խորովայ>>), առակներ [<<Գիրք դատաստանին>> (<<Դատաստանագիրք հայոց>>)]:
Մխիթար Գոշի <<Գիրք դատաստանինՆ>> միջնադարյան իրավունքի հայկական հուշարձան է: Կազմվել է 1184-ին: Բաղկացած է նախադրությունից (10 գլուխ) և 151 հոդվածներից: Աղբյուրներն են հայոց կանոնները, սովորութային իրավունքները: Կիրառվել է բուն Հայաստանում և հայկական գաղթավայրերում՝ Լեհաստանում, Աստրախանում, Վրաստանում, Սուդանում (առ այսօր) ևն: Առաջին անգամ հրատարակել է Վ. Բաստամյանը՝ 1880-ին: Թարգմանվել է լատիներեն, ղփչաղերեն, վրացերեն, ռուսերեն: Ընդգրկում է իրավունքի բոլոր ճյուղերն ու ինստիտուտները, հասարակական հարաբերությունների բազմազան բնագավառները՝ քրեական, քաղաքացիական, ամուսնաընտանեկան, դատական և պետության իրավունքները: Գիրքն արժանավոր տեղեկություններ է հաղորդում նաև հայ ժողովրդի կյանքի ու կենցաղի մասին: Դատաստանագրքի շուրջ 40 ձեռագիր, այդ թվում ՝ հնագույնը պահվում է Մատենադարանում: Եթե հասարակական կյանքում տեղի ունեցած փոփոխությունները, մարդկային-ընկերային նոր հարաբերությունները Մխիթար Գոշը Դատաստանագրքում աշխատել է կարգավորել օրենսդիր միջոցներով, ապա առակների ժողովածուներում (90 առակ՝ երեք բաժիններով՝ <<Առակք բարոյականք>>, <<Առակք առասպելականք>>, <<Առակք ստեղծականք>>) նույն նպատակին ձգտել է հասնել խրատաբանությամբ: Առակների նյութը հիմնականում հասարակական, սոցիալական ու կենցաղային խնդիրներն են: Մխիթար Գոշը ձգտում է մեղմել հնազանդյալների ու տերերի հակամարտությունը, աշխարհիկ ու հոգևոր իշխողների հակամարտությունները՝ ազգային ուժերը համախմբելու և արտաքին թշնամու դեմ կենտրոնացնելու նպատակով: Ե՛վ առակներում, և՛ Դատաստանագրքում Մխիթար Գոշը կենտրոնացած ուժեղ պետականության գաղափարն է արծածել; Մխիթար Գոշի առակների ժողովածուն առաջին արձակ ստեղծագործությունն է հայ գրականության մեջ, որ գրված է իբրև գրական գեղարվեստական երկ: Այս ժողովածույով XII դ. հայ գրականության մեջ մուտք է գործել ժողովրդական բանարվեստի տեսակը՝ առակը՝ իր հետ բերելով ժողովրդական ոգի և մտածողություն՝ ազդարարելով գրականության աշխարհականացման մի կարևոր փուլ: Մխիթար Գոշի առակներն առաջին անգամ հրատարակվել են 1790-ին Վենետիկում: Մխիթար Գոշի արձանը կանգնեցված է Մատենադարանի առջև, Երևանում նրա անունով կոչվել է համալսարան, 1993-ին սահմանվել է ՀՀ Մխիթար Գոշ մեդալը
Կրթություն
- Սկզբնական կրթությունը ստացել է ծննդավայրում և ձեռնադրվել է կուսակրոն քահանա:
- Սովորել է Կիլիկիայի Սև լեռան երևելի գիտնականների մոտ:
Աշխատանքային գործունեություն
- Եղել է Նոր Գետիկում իր հիմնադրած դպրոցի ուսուցչապետը:
Նկարներ
Գոշավանք
<<Մխիթար Գոշ>> շքանշանը
Դատաստանագիրք
Մխիթար Գոշի արձանը Մատենադարանի դիմաց
