| Նալբանդյան Միքայել Ղազարի | |
| Налбандян Микаэл Лазаревич | |
| 200px | |
| Անգլերեն: | Nalbandyan Miqayel |
| Հայերեն: | Նալբանդյան Միքայել Ղազարի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 02.11.1829 |
| Ծննդավայրը: | Նոր Նախիջևան, Ռուսաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 31.03.1866 |
| Մահվան վայրը: | Կամիշին, Ռուսաստան |
| Համառոտ տվյալներ: Գրող հրապարակախոս, փիլիսոփա, գրաքննադատ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1829թ. նոյեմբերի 02(14)-ին Ռուսաստանի Նոր Նախիջևան (այժմ՝ Դոնի Ռոստով քաղաքի շրջագծում) քաղաքում:
Մահացել է 1866թ. մարտի 31-ին (ապրիլի 12-ին) Ռուսաստանի Կամիշին (այժմ՝ Վոլգոգրադի մարզում) քաղաքում:
Կրթություն
- 1837-1845թթ սովորել է Նոր Նախիջևանի Գ. Պատկանյանի երկլեզվյան դպրոցում:
- 1853թ. Ս. Պետերբուրգի համալսարանում հանձնել է քննություններ, ստացել հայոց լեզվի ուսուցչի որակավորում:
- 1854-1858թթ.՝ ՄՊՀ բժշկական ֆակուլտետի ազատ ունկնդիր:
- 1860թ. ամռանը Ս. Պետերբուրգի համալսարանում պաշտպանել է գիտական թեզ՝ ստանալով արևելյան բանասիրության թեկնածուի գիտական աստիճան:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1848-1853թթ.՝ Նոր Նախիջևանի և Բեսարաբիայի թեմական առաջնորդարանի (Քիշնև) քարտուղար:
- 1853թ. աշխատել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում:
- Մասնակցել է Ս. Ե. Նազարյանի «Հյուսիսափայլ» ամսագրի ստեղծմանը:
Ձեռքբերումներ
- Բանասիրական գիտությունների թեկնածու:
Այլ
- Հետապնդվելով տեղական իշխանությունների և հոգևորականների կողմից՝ ստիպված թողել է պաշտոնը և մեկնել Մոսկվա:
- 1859թ. գարնանը մեկնել է արտասահման (Վարշավա, Բեռլին, Փարիզ, Լոնդոն), կապեր հաստատել հայ և արևմտաեվրոպական քաղաքական շրջանակների հետ:
- 1860թ., իբրև Նոր Նախիջևանի հայ հասարակայնության պատվիրակ, մեկնել է Հնդկաստան (Կալկաթա)՝ քաղաքի կրթական կենտրոնների համար հնդկահայ վաճառական Մասեհ Բաբաջանի կտակած ժառանգությունը ստանալու: Ճանապարհին կանգ է առել Թիֆլիսում, Վաղարշապատում, շփվել հայ հասարակական-քաղաքական և մշակույթի գործիչների հետ:
- Կոստանդնուպոլսում Հ. Սվաճյանի հետ ստեղծել է «Երիտասարդների ընկերություն» ժողովրդավարական կազմակերպությունը, գործուն մասնակցություն ունեցել Ազգային սահմանադրությունն իրականացնելու և արևմտահայության վիճակը բարելավելու համար ազգային գործիչների մղած պայքարին: Հնդկաստանում հաջողությամբ կատարելով ստանձնած առաքելությունը՝ 1862թ. մայիսին վերադարձել է Ռուսաստան:
- 1862թ. հուլիսի 14-ին ձերբակալվել է Լոնդոնի ռուս հեղափոխականների՝ ժողովրդավարներ Ա. Գերցենի, Ն. Օգարյովի և սիբիրյան աքսորավայրից փախած Մ. Բակունինի հետ համագործակցելու մեղադրանքով:
- 1865թ. նոյեմբերին թոքախտով ծանր հիվանդ Նալբանդյանն աքսորվել է Կամիշին, որտեղ և մահացել է:
- Թաղված է Նոր Նախիջևանի Ս. Խաչ վանքի բակում:
- Հրապարակախոսական երկերում («Երկու տող», «Երկրագործութիւնը որպես ուղիղ ճանապարհ», «Հեգելը եւ նորա ժամանակը») Նալբանդյանը ընդլայնել է հայ հրապարակախոսության ոլորտներն ու բովանդակությունը՝ վերլուծելով ժամանակի ազգային, հասարակական կյանքի երևույթները, անդրադառնալով տնտեսական, քաղաքական, մշակութային և փիլիսոփայական հարցերի: Տեղական, մասնավոր բնույթի նշանակություն ունեցող հարցերին տվել է համազգային հնչողություն: Արևելահայ և արևմտահայ հատվածների հասարակական կյանքի երևույթները վերլուծել է համազգային շահերի և հեռանկարների դիտակետից:
- Քննադատելով հոգևոր դասի գործունեությունը՝ Նալբանդյանը չի ժխտել եկեղեցու և նրա դրական դերը հայոց պատմության մեջ: «Երկրագործությունը որպես ուղիղ ճանապարհ» աշխատության մեջ վերլուծել է մարդկության պայքարը սոցիալական ու ազգային ազատագրության համար:
- Նալբանդյանը լուսավորությունը համարել է ժողովրդի բարոյական վերածննդի և ազգային կյանքի վերաշինության հիմքերից մեկը: Կրթության և ուսուցման գործում բացառիկ տեղ է հատկացրել մայրենի լեզվին: Շարունակելով Խ. Ա. Աբովյանի ավանդույթները՝ Ս. Նազարյանի հետ պայքարել է աշխարհաբարի հաստատման համար, բանավիճել Մխիթարյանների հետ («Յաղագս հայկական մատենագիտության ճառ», «Մխիթար Սեբաստացի եւ Մխիթարեանք»): Կարևորել է կնոջ դերը կրթության և դաստիարակության գործում:
- Հայ իրականության մեջ առաջինն է բարձրացրել գրականության զարգացման համար քննադատության դերի և նշանակության ըմբռնումը («Կրիտիկա «Սոս եւ Վարդիթերի»):
- Նալբանդյանը հայ գրականության մեջ իրապաշտության հիմնադիրներից է («Մինին խօսք, միւսին հարսն», «Մեռելահարցուկ»): Նալբանդյանն առաջինն է հայ գրականության մեջ մտցրել ֆելիետոնի և պամֆլետի ժանրերը: Ստեղծել է քնարական բանաստեղծություններ («Լուսին», «Վազող ջրին», «Կյանք», «Մտածություն»): Ազատագրական պայքարի, հայրենասիրության գաղափարներն են արտացոլված «Ազատութիւն», «Մանկութեան օրեր», «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծութ-յուններում:
- «Իտալացի աղջկա երգը» Հայաստանի առաջին Հանրապետության օրհներգն էր, որը, որոշ փոփոխություններով, կրկին դարձել է նորանկախ ՀՀ օրհներգը:
Մեծանուն մարդկաց կարծիքները Միքայել Նալբանդյանի մասին
- «Շատ հալածական ու չարքաշ կյանք է անցկացրել մեր Նալբանդյանը, բայց նույնիսկ էդ հալածանքների մեջ էլ բարձրացել է նա... և ընդմիշտ հավերժացել է հայոց գրականության համաստեղության մեջ ու դարձել նրա ամենավառ, ամենապայծառ աստղերից մեկը» /Հովհաննես Թումանյան/:
- «Մ. Նալբանդյանը XIX դարի 60-ական թվականների որոտն է ու կայծակը, գարնանաբեր ամպրոպը: Հայկական մրրկահավը լիակուրծք հրավեր կարդաց կռվի և ալեկոծության, բերեց փոթորիկ և մաքրեց հասարակական կյանքի օդը» /Դերենիկ Դեմիրճյան/:
Նկարներ
նկարի նկարագրության տեքստ
Տեսանյութեր
Հրապարակումներ մամուլում
Մատենագիտություն
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Երկու տող, 1861:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Երկրագործութիւնը որպես ուղիղ ճանապարհ, 1862:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Հեգելը եւ նորա ժամանակը, 1863, հրտ.՝ 1902:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Երկրագործությունը որպես ուղիղ ճանապարհ:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Յաղագս հայկական մատենագիտության ճառ, 1854-1955:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Մխիթար Սեբաստացի եւ Մխիթարեանք, 1854:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Կրիտիկա «Սոս եւ Վարդիթերի», 1863-1864, հրտ.՝ 1935:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Մինին խօսք, միւսին հարսն, 1857:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Մեռելահարցուկ, 1859:
Բանաստեղծություններ
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Լուսին:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Վազող ջրին:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Կյանք:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Մտածություն:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Ազատութիւն, 1859:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Մանկութեան օրեր, 1860:
- Նալբանդյան Մ. Ղ., Իտալացի աղջկա երգը (փոխադրություն, 1861):
Թարգմանություններ
- Մարգարե (Լերմոնտով):
- Աղքատ կին (Բերանժե):
- Վայր ընկնող աստղեր (Բերանժե):
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.2, Ճաղարյան-Ֆրիկ, 2007:
- Ավետիսյան Ս., Երևան, 1979:
- Ինճիկյան Ա., Միքայել Նալբանդյան, Երևան, 1954, 175 էջ:
- Ինճիկյան Ա., Միքայել Նալբանդյանի կյանքի և գործունեության տարեգրությունը, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1954, 400 էջ:
- Ինճիկյան Ա., Միքայել Նալբանդյանի կյանքի և գործունեության տարեգրությունը, 2-րդ հրատարակություն Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1979, 400 էջ:
- Մակարյան Ա., Մ. Նալբանդյանը և արևմտահայ դեմոկրատիան, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1946, 170 էջ:
- Մակարյան Ա., Միքայել Նալբանդյանը իբրև բանաստեղծ, Երևան, Երևանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտի հրատարակություն, 1957, 43 էջ:
- Մակարյան Ա., Մ. Նալբանդյանի պոեզիան, 1957, 50 էջ:
- Մակարյան Ա., Մ. Նալբանդյանը գրող, Երևան, Երևանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտի հրատարակություն, 1968, 104 էջ:
- Մուրադյան Ն., Միքայել Նալբանդյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1954, 148 էջ:
- Մուրադյան Ն., Նալբանդյան, կյանքը և գործը, Երևան, «Գիտելիք», 1980, 40 էջ:
- Սարգսյան Խ., Նալբանդյանի գրական ստեղծագործությունը, Երևան, 1959, 214 էջ:
- Մխիթարյան Մ., Նալբանդյանագիտության հարցեր, ԵՊՀ հրատ., Երևան, 2008:
- Նալբանդյան Մ., Երկեր, «Սովետական գրող» հրատ., Երևան, 1985:
- Շահազիզ Ե., Միքայէլ Լազարեան Նալբանդեանց, Մ., 1897:
- Հովհաննիսյան Ա., Նալբանդյանը և նրա ժամանակը, հ. 1,2, Երևան, 1955, 1956:
- Սարգսյան Խ., Նալբանդյանի գրական ստեղծագործությունը, Երևան, 1959:
- Դարոնյան Ս., Միքայել Նալբանդյան, Երևան, 1979:
- Ինճիկյան Ա., Միքայել Նալբանդյանի կյանքի և գործունեության տարեգրությունը, 2 հրտ., Երևան, 1980:
- Թելունց Մ. Մ, Միքայել Նալբանդյան (հասարակական-իրավաքաղաքական հայացքները: Նալբանդյանը և նրա ժամանակը), Երևան, 2006:
- Տերտերյան Ա., Միքայել Նալբանդյան։ Ազգության հրապարակախոսը, Ալեքսանդրապոլ, տպարան Ղասապյանցի, 1910 (շապիկի վրա՝ 1911), 193 էջ:
- ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Նալբանդյան Միքայել:
- ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հիմնարար գիտական գրադարան:
- Միքայել Նալբանդյան - կենսագրություն:
- Միքայել ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ - Մեծանուն Հայեր:
- Միքայել Նալբանդյան : Բանաստեղծություններ - Gisher:
- Միքայել Նալբանդյանի իրավաքաղաքական հայացքները:
- ՄԻՔԱՅԵԼ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԾՆՆԴՅԱՆ 150-ԱՄՅԱԿԻ ...
- AV Production - Միքայել Նալբանդյան: