| Նազարյան Ստեփանոս Եսայու | |
| Назарян Степанос Есаевич | |
| |
| Այլ անուններ: | Նազարյանց |
| Անգլերեն: | Nazaryan Stepanos |
| Հայերեն: | Նազարյան Ստեփանոս Եսայու |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 15(27).05.1812 |
| Ծննդավայրը: | Թիֆլիս, Վրաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 27.04(09.05).1879 |
| Մահվան վայրը: | Մոսկվա, Ռուսաստան |
| Համառոտ տվյալներ: Հրապարակախոս, լուսավորիչ, մանկավարժ, փիլիսոփա, արևելագետ, գրականագետ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1812թ. մայիսի 15(27)-ին Վրաստանի Թիֆլիս քաղաքում:
Մահացել է 1879թ. ապրիլի(մայիսի) 27.(09)-ին Ռուսաստանի Մոսկվա քաղաքում:
Կրթություն
- 1824-1829թթ. սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում:
- 1833-1834թթ. սովորել է Դորպատի (այժմ՝ Տարտու) գիմնազիայում:
- 1835-1836թթ.՝ Դորպատի համալսարանի բժշկագիտական ֆակուլտետ:
- 1836-1840թթ.՝ Դորպատի համալսարանի փիլիսոփայական ֆակուլտետ:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1842-1849թթ.՝ Կազանի համալսարանի հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչ:
- 1850-1879թթ.՝ Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանի պարսկերեն լեզվի ու գրականության պրոֆեսոր:
- 1869-1871թթ.՝ Ներսիսյան դպրոցի տեսուչ:
- 1858թ. Մոսկվայում Մ. Ղ. Նալբանդյանի աջակցությամբ հիմնադրել ու խմբագրել է «Հյուսիսափայլ» ամսագիրը:
Ձեռքբերումներ
- Փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու:
Այլ
- Ուսումնառության ընթացքում Նազարյանը ոգեշնչվում է դպրոցի տեսուչ, ականավոր գրող և մանկավարժ Հարություն Ալամդարյանի գաղափարներով։ Դպրոցի տարիներին ընկերանում է Խաչատուր Աբովյանի հետ, որի հետ ընկերական կապը պահպանում են մինչև վերջ:
- Տեղափոխվով Պետերբուրգ՝ զբաղվել է արևելյան լեզուների ուսումնասիրությամբ:
- 1869թ. նա գալիս է Անդրկովկաս և ավելի մոտիկից է ծանոթանում հայերի կյանքին ու ապրելակերպին։ Որոշ ժամանակ մնում է Թիֆլիսում, իսկ 1870թ. վերադառնում է Մոսկվա, որտեղ ապրում է մինչև իր կյանքի վերջը:
- Նազարյանը լուսավորականության դիրքերից գլխավորել է XIX դ. 50-60-ական թթ. հայ ժողովրդի հակաավատատիրական գաղափարախոսությունը, պաշտպանել ժողովրդի ազատագրության գաղափարը, արծարծել ազգային վերամիավորման հարցեր, եվրոպական մշակույթը յուրացնելու ձգտումներ: *Ազգային առաջադիմության գործում վճռական դեր է հատկացրել լուսավորությանը՝ այն առնչելով մայրենի լեզվի զարգացման հետ: Պաշտպանել է աշխարհաբարը, պայքարել աշխարհիկ կրթության զարգացման համար: Ըստ Նազարյանի՝ դաստիարակության մեթոդները պետք է համապատասխանեն երեխաների տարիքային առանձնահատկություններին ու անհատական բնավորությանը:
- Փորձել է հաշտեցնել կրոնը գիտության, հավատը՝ բանականության հետ, մերժել է կրոնական անհանդուրժողականությունը: Ընդունել է հոգու անմահության և հանդերձյալ աշխարհի գաղափարները: Պաշտպանել է հոգու և մարմնի փոխներգործության դուալիստական գաղափարը՝ հանգելով աշխարհի միասնության ըմբռնմանը: Իմացաբանական հարցերը լուծել է մատերիալիստական սենսուալիզմի դիրքերից: Նազարյանը անճանաչելի է համարել միայն Աստծուն ու մարդկային հոգին:
- Ազատ մրցակցությունը համարել է արտադրության և հասարակական հարստության բազմապատկման կարևոր գործոն: Նազարյանի կարծիքով՝ երկրի առևտուրը պետք է կապված լինի ազգային արդյունաբերության հետ: Ժխտել է դասակարգային պայքարի գաղափարը: Մարդկային առաջադիմությունը Նազարյանին առավելապես ներկայացել է որպես հոգևոր զարգացում, մտքի նվաճումների անընդհատ ընթացք: Պատմությունը դիտել է որպես իրադարձությունների անհրաժեշտ հաջորդական շղթա: Հանդես է եկել պատմության կրոնական ըմբռնման դեմ, մարդուն համարել իր պատմության ու ճակատագրի տերը: Առաջարկել է հայ ժողովրդի պատմության նոր պարբերացում:
- Նազարյանը ժողովրդի գոյության հիմքը համարել է հոգևոր-բարոյական գործոնը, հատկապես լեզուն: Առաջ է քաշել թուրքական բռնակալության դեմ պայքարի և ինքնուրույն պետության ստեղծման գաղափարը:
- Բարոյականության հարցերում հիմնվել է կրոնի վրա: Կրոնը համարել է բարոյաբանություն, իսկ բարոյականությունը՝ գործնական կրոն: Քննարկել է կնոջ հասարակական դերի և ընտանիքի բարոյական հիմքերի հարցը:
- Գրականագիտական-գեղագիտական հարցերում Նազարյանը պատմականության սկզբունքի կողմնակից է. պաշտպանել է այն տեսակետը, որ արվեստը ժողովրդի կյանքի արտացոլումն է: Մեծ նշանակություն է տվել գրաքննադատությանը և Մ. Նալբանդյանի հետ մշակել դրա սկզբունքները:
Նկարներ
Մատենագիտություն
- Նազարյան Ս.Ե., Երկերի ժողովածու, Ե., 1996:
- Նազարյան Ս.Ե., Երկեր, հ. 1., Թ., 1913:
- Նազարյան Ս.Ե., Յաղագս փորձական հոգեբանութեան ճառ, Մ., 1851:
- Նազարյան Ս.Ե., Առաջին հոգեղեն կերակուր հայազգի երեխաների համար, Մ., 1853:
- Նազարյան Ս.Ե., Վարդապետարան կրօնի, Մ., 1853:
- Նազարյան Ս.Ե., Հանդես նոր հայախօսութեան, մաս 1-2, Մ., 1857:
- Նազարյան Ս.Ե., Տեսական եւ գործնական առաջնորդ ռուս լեգոփ ի պետս հայկազեան մանուկների, Թ., 1871:
- Նազարյան Ս.Ե., Նամականի, Ե., 1969:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.2, Ճաղարյան-Ֆրիկ, 2007:
- Լեո, Ստեփանոս Նագարեանց, հ. 1-2, Թ, 1902:
- Անանուն Դ., Ռուսահայերի հասարակական զարգացումը XIX դարում (1800-1870), հ 1, Բաքու, 1916:
- Մխիթարյան Մ., «Հյուսիսափայլ» ամսագիրը, Ե., 1958:
- Կարապետյան Ռ., Ատեփանոս Նագարյանց: Փիլիսոփայական հայացքները, Ե., 1976:
- Նանումյան Ռ., Ստեփանոս Նազարյան, Ե., 1978:
- Հուշեր և հոդվածներ Ստեփանոս Նազարյանի մասին, Ե., 1996:
- ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Նազարյան Ստեփանոս:
- ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ ՄԻԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏԵՓԱՆՈՍ ՆԱԶԱՐՅԱՆԻ ԳՆԱՀԱՏՄԱՄԲ:
- Stepanos Nazaryan - The Free Dictionary Encyclopedia.
- Դավիթ Բալայան «Հյուսիսափայլ» – 12 / Давид Балаян.
- Биография ру.
- Великие люди России.