| Գարագաշյան Անտոն Գրիգորի | |
| Гарагашян Антон Григоревич | |
| |
| Այլ անուններ: | Մատաթիա |
| Անգլերեն: | Garagashyan Anton |
| Հայերեն: | Գարագաշյան Անտոն Գրիգորի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 11.02.1818 |
| Ծննդավայրը: | Կոստանդնուպոլիս, Թուրքիա |
| Մահվան տարեթիվը: | 19.11.1903 |
| Մահվան վայրը: | Կոստանդնուպոլիս, Թուրքիա |
| Համառոտ տվյալներ: Պատմաբան, փիլիսոփա, լեզվաբան: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1818թ. փետրվարի 11-ին Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում:
Մահացել է 1903թ. նոյեմբերի 19-ին Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում:
Կրթություն
- Նախնական կրթություն ստացել է Կոստանդնուպլոսում:
- Ուսանել է Վիեննայի Մխիթարյանների մոտ:
- Սովորել է Վիեննայի համալսարանում:
Գործունեություն
- Մի քանի տարի պաշտոնավարել է Իզմիրում:
- 1856թ. հրաժարվել է ծառայել կրոնի և առաջինը հայ իրականության մեջ իրեն հայտարարել մատերիալիստ:
- «Բաբլ Հաուզ» ընկերությունում աշխատել է որպես թարգմանությունների վեստուգիչ:
- Հայկական դպրոցներում պաշտոնավարել է որպես գրաբարի դասատու:
- 1887թ. Հակոբ Գուրգենի հետ լույս է ընծայել «Ճաշակ ոսկեղեն դպրության» պարբերականը 5-րդ դարի գրաբարով:
- 1890-ական թթ. սկզբներից պաշտոնավարել է Կոստանդնուպոլսի Կենտրոնական վարժարանում՝ որպես գրաբարի դասատու:
Ձեռքբերումներ
- 1836թ.՝ Մխիթարյան միաբանության անդամ:
- 1940թ.՝ քահանա:
Այլ
- Փիլիսոփայության պատմությունը դիտել է որպես մատերիալիզմի և իդեալզմի պայքարի պատմություն, տրամաբանությունը՝ իբրև գիտություն (հայտնաբերում է օբյեկտիվ օրենքներ) և արվեստ (այդ օրենքներից ելնելով՝ մշակում է գործնական կանոններ):
- Քննադատելով կրոնի հասարակական դերը՝ միաժամանակ հաշտ վերաբերմունք է դրսևորել Հայ եկեղեցու նկատմամբ:
- Հայ քննական պատմագրության հիմնադիրն է:
- Գարագաշյանի «Քննական մատմութիւն հայոց» աշխատությունն ընդգրկում է հայ ժողովրդի ծագումից մինչև V դարի ազատագրական շարժումների ավարտն (484թ.) ընկած ժամանակաշրջանը: Թերագնահատել է Մովսես Խորենացու «Պատմություն հայոցը», մերժել հայ ժողովրդի ծագումն ըստ Աստվածաշնչի մեկնաբանվող իր նախորդների տեսակետները, ցույց տվել, որ հայերը հնդեվրոպական ժողովուրդների մի առանձին ճյուղ են: Հայաստանի պատմությունը շարադրել է համաշխարհային պատմության ընդհանուր հենքի վրա, անտեսել է ժողովրդի գործուն մասնակցությունը V դարի ազատագրական պատերազմներին:
- Բոսուետից թարգմանած «Խօսք վասն տիեզերական պատմութեան» աշխատության մեջ գրաբարը բաժանել է դասական և հետդասական շրջանների:
- «Նկարագիր ուսմանց»-ում անդրադարձել է նաև առաջին թարգմանությունների և պատմիչների լեզվին:
- Գրել է աշխարհագրության, հայ քերականության դասագրքեր, կազմել ընթերցարաններ, թարգմանել Լաֆոնտենի առակները:
Մատենագիտություն
- Գարագաշյան Ա.Գ., Գաթըրճյան Հ., Հովնանյան Ղ., Խօսք վասն տիեզերական պատմութեան, թարգմանություն Բոսուետից, 1841:
- Գարագաշյան Ա.Գ., Արուեստ ճարտարախօսութեան, Վնն., 1844:
- Գարագաշյան Ա.Գ., Նկարագիր ուսմանց..., 1845:
- Գարագաշյան Ա.Գ., Սկզբունք տրամաբանութեան, ԿՊ, 1864:
- Գարագաշյան Ա.Գ., Սկզբունք քերականական եւ տրամաբանական վերլուծութեան ի պէտս դպրոցաց, ԿՊ, 1868։
- Գարագաշյան Ա.Գ., Համառոտ պատմութւն փիլիսոփայութեան, ԿՊ, 1868:
- Գարագաշյան Ա.Գ., Քննական պատմութիւն հայոց, մաս 1-4, Թիֆլիս, 1880-1895:
- Գարագաշյան Ա.Գ., Գործնական քերականութիւն հայ լեզուի, ԿՊ, 1887:
- Գարագաշյան Ա.Գ., Գաղղիերէն քերականութիւն ըստ Օլէնտօրֆի, ԿՊ, 1882:
- Գարագաշյան Ա.Գ., Աշխարհաբար քերականութիւն կամ քերականութիւն արդի հայերէնի, 3 հրտ., ԿՊ, 1891:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Ակինյան Ն., Գարագաշյան Մատաթիա, «ՀԱ», 1932, N1-2:
- Շաքարյան Հ., Ա.Մ. Գարագաշյանի աշխարհահայացքը, Ե., 1962:
- Թևոսյան Ա.Մ., Ա.Մ. Գարագաշյանի փիլիսոփայական և տրամաբանական հայացքները, Ե., 1962:
- Փաշայան Ասատուր, Մատաթիա Գարագաշյանը և իր «Նկարագիր ուսմանց» աշխատությունը:
- Անտոն Գարագաշյան, Արմենլուր:
- Էջ մը հայ գրականութիւնէն - Մատաթիա Անտոն Գարագաշեան, Վատիկանի ձայնասփիւռ:
- Մատաթիա Գարագաշյան, Dasaran.am: