Աղայան Ծատուր Պավելի

Աղայան Ծատուր Պավելի
Агаян Цатур Павлович
Անգլերեն:	Aghayan Tsatur
Հայերեն:	Աղայան Ծատուր Պավելի
Ծննդյան տարեթիվը:	12.01.1912
Ծննդավայրը:	Թիփ, Ադրբեջան
Մահվան տարեթիվը:	03.12.1982
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Պատմաբան:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1912թ. հունվարի 12-ին Արդրբեջանի Թիփ գյուղում (այժմ՝ Զագլիկ՝ Ադրբեջանի Դաշքեսանի շրջանում):

Մահացել է 1982թ. դեկտեմբերի 3-ին Հայաստանի Խորհրդային Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում:

Կրթություն

• 1936թ. ավարտել է Երևանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտը (էքստեռն):
• 1938թ. ավարտել է Մոսկվայի Ն. Չեռնիշևսկու անվան պատմափիլիսոփայական ինստիտուտը:
• 1938-1941թթ. սովորել է Մոսկվայի Լոմոնոսովի անվան համալսարանի պատմության ֆակուլտետի ասպիրանտուրայում:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1941-1948թթ. դասախոսել է Բաքվի մանկավարժական ինստիտուտում և ադրբեջանական պետական համալարանում:
• Եղել է Ադրբեջանի ԳԱ պատմության ինստիտուտի ավագ գիտշախատող և գիտքարտուղար:
• 1949-1952 և 1969-1973թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ հասարակական գիտական «Տեղեկագրի» (1966թ.-ից՝ «Լրաբեր») խմբագիր:
• 1951-1954թթ.՝ ՀԿԿ կենտկոմի գիտության և մշակույթի բաժնի վարիչ:
• 1954-1961 և 1977-1979թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ Պատմության ինստիտուտի նոր պատմության բաժնի վարիչ:
• 1961-1968թթ.՝ ԽՄԿԿ կենտկոմին առընթեր ՄԼԻ հայկական մասնաճյուղի տնօրեն:
• 1963-1971թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԽ պատգամավոր:
• 1968-1977թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ հասարակական գիտական բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար:
• 1979-1982թթ.՝ ԵՊՀ ԽՄԿԿ պատմության ամբիոնի վարիչ:

Ձեռքբերումներ

• 1948թ.՝ պատմական գիտությունների դոկտոր:
• Պրոֆեսոր:
• 1950թ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ:
• 1955թ.՝ «Պատվո նշան» շքանշան:
• 1955թ.՝ «Աշխատանքային արիության համար» մեդալ:
• 1968թ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս:
• 1971թ.՝ Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան:
• 1972թ.՝ ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի պատվոգիր:
• 1974թ.՝ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
• 1981թ.՝ Բուլղարիայի Կիրիլ-Մեֆոդիի մեդալ:
• 1985թ.՝ ՀԽՍՀ Պետական մրցանակ (հետմահու):

Այլ

• Պ.Ծ. Աղայանի հայրն է:
• Աղայանի աշխատությունները հիմնականում վերաբերում են Անդրկովկասում և Հայաստանում հեղափոխական շարժմանը, հայ-ռուսական հարաբերություններին, Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատմանը:

«Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի պատմությունից» (1976) մենագրության մեջ տրված է հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական շարժման պատմությունը 19-րդ դարի 70-ական թվականներից մինչև 1920-ը, առանձին գլուխներ նվիրված են 1877-1878թթ. ռուս-թուրքական պատերազմից հետո Հայկական հարցի սկզբնավորման պատմությանը, Բեռլինի կոնգրեսից (1878) հետո ազգային ազատագրական պայքարի վերելքին, 1915թ. հայերի ցեղասպանությանը, 1919-1921թթ. Կիլիկիայի դեպքերին, Ժողովրդական հերոս Անդրանիկի գործունեությանը և այլն:

• «Հոկտեմբերը և հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը» (1982) աշխատության մեջ այլ հարցերի շարքում քննարկվել է 1918-1920թթ. հայ ժողովրդի դիմադրությունը թուրք զավթիչներին Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի, Ղարաքիլիսայի ճակատամարտերում, դրանց նշանակությունը, լուսաբանել Խորհրդային Ռուսաստանի և Հայաստանի Հանրապետության փոխհարաբերությունները և այլն:
• Հայ ժողովրդի ազգային ազատագրական պայքարի, խորհրդա-հայկական, խորհրդա-թուրքական հարցերն Աղայանը արծածել է ըստ հայ խորհրդային պատմագրության մեջ մինչև 1980-ական թթ. կեսը իշխող տեսակետի. բացասական գնահատական է տվել 1920թ. Սևրի հաշտության պայմանագրին, անտեսել 1918թ. հայկական պետականության` հանձինս Հայաստանի Հանրապետության վերականգնման նշանակությունը և այլն:
• Մասնակցել է «Հայ ժողովրդի պատմություն» ակադեմիական բազմահատորյակի մի շարք կոլեկտիվ աշխատությունների, դասագրքերի ստեղծմանը:
• Մասնակցել է պատմաբանների, բալկանագետների և բուլղարագետների 12-16-րդ միջազգային կոնգրեսի աշխատանքներին:
• Հեղինակ է ավելի քան 400 գիտական հոդվածների և մուրջ 40 մենագրության:
• Աղայանի ղեկավարությամբ և խորհրդատվությամբ պաշտպանվել է թեկնածուական 40 և դոկտորական 10 ատենախոսություն:

Մատենագիտություն

• Աղայան Ծ.Պ., Ռևոլյուցիոն շարժումները Հայաստանում 1905-1907 թվականներին, 1955:
• Աղայան Ծ.Պ., Մեծ Հոկտեմբերը և Հայաստանի աշխատավորների պայքարը սովետական իշխանության հաղթանակի համար (ռուսերեն), 1962:
• Աղայան Ծ.Պ., Արշավիր Մելիքյան, Ե., 1969։
• Աղայան Ծ.Պ., Բալկանները և Օսմանյան կայսրության ճնշված ժողովուրդների ազգային-ազատագրական պայքարի միասնությունը, Ե., 1970:
• Աղայան Ծ.Պ., Գեհենից վերածնունդ, Ե., 1975:
• Աղայան Ծ.Պ., Վ.Ի. Լենինը և Անդրկովկասի և սովետական հանրապետությունների ստեղծումը (ռուսերեն), 1976:
• Աղայան Ծ.Պ., Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի պատմությունից, 1976:
• Աղայան Ծ.Պ., Ռուսաստանի դերը հայ ժողովրդի պատմական ճակատագրում, Ե., 1981։
• Աղայան Ծ.Պ., Հոկտեմբերը և հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը, Ե, 1982:
• Աղայան Ծ.Պ., Հայերը Թուրքիայում, Ե., 1994:
• Агаян Ц.П., Вековая дружба народов Закавказья, ч.1-4, Е., 1970-80.

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Ծատուր Աղայան [կենսամատենագիտություն], Ե., 1983:
• Академия Наук Армянской ССР: Персональный состав 1943-1983. Ер., 1984.
• Армянский вопрос / Под ред. К.С. Худавердяна. Ер., 1991.
• Большая советская энциклопедия. 3-е издание. М., 1970-77.
• Саркисян С. Т. Энциклопедия Арцах-Карабаха. Спб., 2005. - 312 с.
• Ծատուր Աղայան, ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ:
• Ծատուր Աղայան, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
• Ծատուր Աղայան, «Տիգրան Հայրապետյան» գրադարան:
• Ծատուր Աղայանի կյանքի և գործունեության հիմնական տարեթվերը:
• Ծատուր Աղայանի գիտական, գիտակազմակերպական և մանկավարժական գործունեության համառոտ ակնարկ:
• Ծատուր Աղայանի երկրեի ընդհանուր մատենագիտություն:
• Ծատուր Աղայանի կյանքի և գործունեության մասին գրականության ցանկ:
• Ծատուր Աղայան, ՀՀ ԳԱԱ:
• Ծատուր Աղայան, ՀՀ ԳԱԱ: