| Համբարձումյան Վիկտոր Համազասպի | |
| Амбарцумян Виктор Амазаспович | |
| 200px | |
| Անգլերեն: | Hambartsumyan Viktor |
| Հայերեն: | Համբարձումյան Վիկտոր Համազասպի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 5(18).09.1908 |
| Ծննդավայրը: | Թիֆլիս, Վրաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 12.08.1996 |
| Մահվան վայրը: | Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն |
| Համառոտ տվյալներ: Աստղաֆիզիկոս, տեսական աստղաֆիզիկայի խորհրդային դպրոցի հիմնադիր: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1908թ. սեպտեմբերի 5(18)-ին Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսում:
Մահացել է 1996թ. օգոստոսի 12-ին Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում:
Կրթություն
- 1928թ. ավարտել է Լենինգրադի պետական համալսարանը:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1931-1943թթ. աշխատել է Լենինգրադի պետական համալսարանում:
- 1939թ.՝ ստղաֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ:
- 1939թ.՝ աստղադիտարանի տնօրեն:
- 1941թ.՝ ուսումնական մասի պրոռեկտոր:
- 1943թ.-ից՝ ՀՀ ԳԱԱ հիմնադիրներից և առաջին փոխնախագահը:
- 1947-1994թթ.՝ ՀՀ ԳԱԱ նախագահ:
- 1994-1996թթ՝ պատվավոր նախագահ:
- 1946-1988թթ.՝ Բյուրականի աստղադիտարանի հիմնադիր-տնօրեն:
- 1988-1996թթ.՝ պատվավոր տնօրեն:
- 1955-1991թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ նախագահության անդամ:
- 1994-1996թթ.՝ ՌԳԱ խորհրդական:
Ձեռքբերումներ
- 1934թ.՝ պրոֆեսոր:
- 1935թ.՝ ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր:
- 1940թ.՝ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
- 1943թ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս:
- 1946թ.՝ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ:
- 1950թ.՝ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ:
- 1953թ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս:
- 1968թ.՝ ՎԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
- 1968, 1978թթ.՝ Սոցիալական աշխատանքի կրկնակի հերոս:
- 1994թ.՝ ՀՀ ազգային հերոս:
- 1995թ.՝ ՌԴ Պետական մրցանակ:
Այլ
- Հ.Ա. Համբարձումյանի որդին է, Գ.Հ. Համբարձումյանի եղբայրը, Ռաֆայել և Ռուբեն Հաբարձումյանների հայրը:
- Մեծ ավանդ ունի ՀՀ-ում ֆիզմաթ գիտությունների զարգացման, բնական և տեխնիկական գիտությունների բնագավառում հետազոտությունների մակարդակի բարձրացման, նոր և ժամանակակից գիտական ուղղությունների ստեղծման, բարձրորակ կադրերի պատրաստման գործում:
- Աշխատանքները վերաբերում են տեսական աստղաֆիզիկայի, աստղերի և միգամածությունների ֆիզիկայի, աստղային դինամիկայի, արտագալակտիկական աստղագիտության, աստղերի և գալակտիկայի էվոլյուցիայի հարցերին:
- Ստեղծել է գազային միգամածությունների լուսարձակման քանակական տեսությունը, որը հիմք է դարձել այդ բնագավառում կատարված հետագա հետազոտությունների համար:
- Մշակել է նոր աստղերից արտանետվող և անկայուն աստղերի մակերևույթներից արտահոսող գազային զանգվածների գնահատման մեթոդ, որի հիման վրա գտել է աստղերի վիճակների փոփոխությունների առաջին նշանները:
- Մշակել է աստղային համակարգերի վիճակագրական մեխանիկայի հիմունքնները:
- Ցույց է տվել, որ աստղակույտերն աստիճանաբար քայքայվում են և քայքայման արագությունից ելնելով՝ կարելի է գնահատել դրանց տարիքը: Կրկնակի աստղերի նկատմամբ նոր մեթոդներ կիրառելով՝ հիմնավորել է գալակտիկայի տարիքի կարճ (1011 տարի) սանդղակը:
- Ցույց է տվել, որ գալակտիկայում լույսի միջաստղային կլանումը հարուցվում է ոչ թե անընդհատ միջավայրով (ինչպես ընդունված էր նախկինում), այլ համաչափության հարթության շուրջը կենտրոնացած բազմաթիվ մութ, փոշային միգամածությունների կլանողամպերի առկայությամբ: Այդ ամպերի ուսումնասիրության համար Վ. Համբարձումյանը մշակել է ֆլուկտուացիաների տեսությունը:
- Ստեղծել է պղտոր միջավայրմում լույսի յուրօրինակ ցրման տեսություն, որը հիմնված է իր իսկ առաջադրած ինվարիանտության սկզբունքների վրա և տալիս է հիմնախնդրի ճշգրիտ լուծումը (ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ):
- Վ. Համբարձումյանի ինվարանիանտության սկզբունքը դարձավ աստղաֆիզիկայի, ֆիզիկայի և երկրաֆիզիկայի մի շարք խնդիրների լուծման հզոր միջոց: Այդ սկզբունքի հիման վրա նա ստացել է նաև լույսի ցրման ոչ գծային տեսության որոշ խնդիրների լուծումը:
- 1947թ. հայտնագործել է նոր տիպի աստղային համակարգեր (ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ Բ. Մարգարյանի հետ), որոնց անվանել է աստղասփյուռներ:
- Հաստատել է աստղասփյուռների երիտասարդ լինելը, որն աստղային տիեզերածնության մի շարք սկզբունքային հիմնախնդիրների լուծման հիմք է ծառայել:
- Ապացուցել է, որ գալակտիակայում աստղառաջացումը ներկայումս շարունակվում է և ունի խմբակային բնույթ:
- Բացահայտել է T Ցուլի տիպի և բռնկվող աստղերի տեղն աստղային էվոլյուցիայի ընդհանուր շղթայում՝ որպես զարգացման ամնեավաղ փուլերի ներկայացուցիչների:
- 1950-ական թթ. Վ. Համբարձումյանը հայտնագործել է Գալակտիկայի կենտրոնական խտացումների՝ գալակտիկաների կորիզների ակտիվությունը:
- Մշակել է նախաստղերի վարկածը, որը հիմնվել է Տիեզերքում նյութի առայժմ անհայտ վիճակների գոյության ենթադրության վրա: Ըստ այդ վարկածի՝ նախաստղերը փոքր չափսերի մարմիններ են՝ օժտված մեծ խտությամբ, որոնք տրոհվելով սկիզբ են դնում աստղերին և աստղային համակարգերին:
- Նախաստղերի վարկածի կապակցությամբ Վ. Համբարձումյանը տվել է գերխիտ գոյաձևերի տեսության հիմունքները:
- Կարևոր արդյունք է ստացել ֆիզիկայում և աստղագիտության մեջ հակադարձ խնդաիրների լուծմամբ:
- Ս. Պետերբուրգում և Բյուրականում ստեղծել է գիտական դպրոցներ, որոնք մեծ ազդեցություն են թողել աստղագիտության շատ բաժինների զարգացման վրա:
- Թաղված է Բյուրականում:
Նկարներ
նկարի նկարագրության տեքստ
Տեսանյութեր
Հրապարակումներ մամուլում
Մատենագիտություն
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
- Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45: