Նալբանդյան Միքայել Ղազարի

Նալբանդյան Միքայել Ղազարի
Налбандян Микаэл Лазаревич
Անգլերեն:	Nalbandyan Miqayel41
Հայերեն:	Նալբանդյան Միքայել Ղազարի
Ծննդյան տարեթիվը:	02.11.1829
Ծննդավայրը:	Նոր Նախիջևան, Ռուսաստան
Մահվան տարեթիվը:	31.03.1866
Մահվան վայրը:	Կամիշին, Ռուսաստան
Համառոտ տվյալներ: Գրող հրապարակախոս, փիլիսոփա, գրաքննադատ:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1829թ. նոյեմբերի 02(14)-ին Ռուսաստանի Նոր Նախիջևան (այժմ՝ Դոնի Ռոստով քաղաքի շրջագծում) քաղաքում:

Մահացել է 1866թ. մարտի 31-ին (ապրիլի 12-ին) Ռուսաստանի Կամիշին (այժմ՝ Վոլգոգրադի մարզում) քաղաքում:

Կրթություն

• 1837-1845թթ սովորել է Նոր Նախիջևանի Գ. Պատկանյանի երկլեզվյան դպրոցում:
• 1853թ. Ս. Պետերբուրգի համալսարանում հանձնել է քննություններ, ստացել հայոց լեզվի ուսուցչի որակավորում:
• 1854-1858թթ.՝ ՄՊՀ բժշկական ֆակուլտետի ազատ ունկնդիր:
• 1860թ. ամռանը Ս. Պետերբուրգի համալսարանում պաշտպանել է գիտական թեզ՝ ստանալով արևելյան բանասիրության թեկնածուի գիտական աստիճան:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1848-1853թթ.՝ Նոր Նախիջևանի և Բեսարաբիայի թեմական առաջնորդարանի (Քիշնև) քարտուղար:
• 1853թ. աշխատել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում:
• Մասնակցել է Ս. Ե. Նազարյանի «Հյուսիսափայլ» ամսագրի ստեղծմանը:

Ձեռքբերումներ

• Բանասիրական գիտությունների թեկնածու:

Այլ

• Հետապնդվելով տեղական իշխանությունների և հոգևորականների կողմից՝ ստիպված թողել է պաշտոնը և մեկնել Մոսկվա:
• 1859թ. գարնանը մեկնել է արտասահման (Վարշավա, Բեռլին, Փարիզ, Լոնդոն), կապեր հաստատել հայ և արևմտաեվրոպական քաղաքական շրջանակների հետ:
• 1860թ., իբրև Նոր Նախիջևանի հայ հասարակայնության պատվիրակ, մեկնել է Հնդկաստան (Կալկաթա)՝ քաղաքի կրթական կենտրոնների համար հնդկահայ վաճառական Մասեհ Բաբաջանի կտակած ժառանգությունը ստանալու: Ճանապարհին կանգ է առել Թիֆլիսում, Վաղարշապատում, շփվել հայ հասարակական-քաղաքական և մշակույթի գործիչների հետ:
• Կոստանդնուպոլսում Հ. Սվաճյանի հետ ստեղծել է «Երիտասարդների ընկերություն» ժողովրդավարական կազմակերպությունը, գործուն մասնակցություն ունեցել Ազգային սահմանադրությունն իրականացնելու և արևմտահայության վիճակը բարելավելու համար ազգային գործիչների մղած պայքարին: Հնդկաստանում հաջողությամբ կատարելով ստանձնած առաքելությունը՝ 1862թ. մայիսին վերադարձել է Ռուսաստան:
• 1862թ. հուլիսի 14-ին ձերբակալվել է Լոնդոնի ռուս հեղափոխականների՝ ժողովրդավարներ Ա. Գերցենի, Ն. Օգարյովի և սիբիրյան աքսորավայրից փախած Մ. Բակունինի հետ համագործակցելու մեղադրանքով:
• 1865թ. նոյեմբերին թոքախտով ծանր հիվանդ Նալբանդյանն աքսորվել է Կամիշին, որտեղ և մահացել է:
• Թաղված է Նոր Նախիջևանի Ս. Խաչ վանքի բակում:
• Հրապարակախոսական երկերում («Երկու տող», «Երկրագործութիւնը որպես ուղիղ ճանապարհ», «Հեգելը եւ նորա ժամանակը») Նալբանդյանը ընդլայնել է հայ հրապարակախոսության ոլորտներն ու բովանդակությունը՝ վերլուծելով ժամանակի ազգային, հասարակական կյանքի երևույթները, անդրադառնալով տնտեսական, քաղաքական, մշակութային և փիլիսոփայական հարցերի: Տեղական, մասնավոր բնույթի նշանակություն ունեցող հարցերին տվել է համազգային հնչողություն: Արևելահայ և արևմտահայ հատվածների հասարակական կյանքի երևույթները վերլուծել է համազգային շահերի և հեռանկարների դիտակետից:
• Քննադատելով հոգևոր դասի գործունեությունը՝ Նալբանդյանը չի ժխտել եկեղեցու և նրա դրական դերը հայոց պատմության մեջ: «Երկրագործությունը որպես ուղիղ ճանապարհ» աշխատության մեջ վերլուծել է մարդկության պայքարը սոցիալական ու ազգային ազատագրության համար:
• Նալբանդյանը լուսավորությունը համարել է ժողովրդի բարոյական վերածննդի և ազգային կյանքի վերաշինության հիմքերից մեկը: Կրթության և ուսուցման գործում բացառիկ տեղ է հատկացրել մայրենի լեզվին: Շարունակելով Խ. Ա. Աբովյանի ավանդույթները՝ Ս. Նազարյանի հետ պայքարել է աշխարհաբարի հաստատման համար, բանավիճել Մխիթարյանների հետ («Յաղագս հայկական մատենագիտության ճառ», «Մխիթար Սեբաստացի եւ Մխիթարեանք»): Կարևորել է կնոջ դերը կրթության և դաստիարակության գործում:
• Հայ իրականության մեջ առաջինն է բարձրացրել գրականության զարգացման համար քննադատության դերի և նշանակության ըմբռնումը («Կրիտիկա «Սոս եւ Վարդիթերի»):
• Նալբանդյանը հայ գրականության մեջ իրապաշտության հիմնադիրներից է («Մինին խօսք, միւսին հարսն», «Մեռելահարցուկ»): Նալբանդյանն առաջինն է հայ գրականության մեջ մտցրել ֆելիետոնի և պամֆլետի ժանրերը: Ստեղծել է քնարական բանաստեղծություններ («Լուսին», «Վազող ջրին», «Կյանք», «Մտածություն»): Ազատագրական պայքարի, հայրենասիրության գաղափարներն են արտացոլված «Ազատութիւն», «Մանկութեան օրեր», «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծութ-յուններում:
• «Իտալացի աղջկա երգը» Հայաստանի առաջին Հանրապետության օրհներգն էր, որը, որոշ փոփոխություններով, կրկին դարձել է նորանկախ ՀՀ օրհներգը:

Նկարներ

• 

  նկարի նկարագրության տեքստ

Տեսանյութեր

• Տեսանյութի նկարագրության տեքստ:

Հրապարակումներ մամուլում

• Մամուլի նյութի նկարագրության տեքստ:

Մատենագիտություն

• Նալբանդյան Մ. Ղ., Երկու տող, 1861:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Երկրագործութիւնը որպես ուղիղ ճանապարհ, 1862:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Հեգելը եւ նորա ժամանակը, 1863, հրտ.՝ 1902:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Երկրագործությունը որպես ուղիղ ճանապարհ:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Յաղագս հայկական մատենագիտության ճառ, 1854-1955:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Մխիթար Սեբաստացի եւ Մխիթարեանք, 1854:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Կրիտիկա «Սոս եւ Վարդիթերի», 1863-1864, հրտ.՝ 1935:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Մինին խօսք, միւսին հարսն, 1857:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Մեռելահարցուկ, 1859:

Բանաստեղծություններ

• Նալբանդյան Մ. Ղ., Լուսին:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Վազող ջրին:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Կյանք:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Մտածություն:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Ազատութիւն, 1859:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Մանկութեան օրեր, 1860:
• Նալբանդյան Մ. Ղ., Իտալացի աղջկա երգը (փոխադրություն, 1861):

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.2, Ճաղարյան-Ֆրիկ, 2007:
• Ավետիսյան Ս., Երևան, 1979:
• Ինճիկյան Ա., Միքայել Նալբանդյան, Երևան, 1954, 175 էջ:
• Ինճիկյան Ա., Միքայել Նալբանդյանի կյանքի և գործունեության տարեգրությունը, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1954, 400 էջ:
• Ինճիկյան Ա., Միքայել Նալբանդյանի կյանքի և գործունեության տարեգրությունը, 2-րդ հրատարակություն Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1979, 400 էջ:
• Մակարյան Ա., Մ. Նալբանդյանը և արևմտահայ դեմոկրատիան, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1946, 170 էջ:
• Մակարյան Ա., Միքայել Նալբանդյանը իբրև բանաստեղծ, Երևան, Երևանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտի հրատարակություն, 1957, 43 էջ:
• Մակարյան Ա., Մ. Նալբանդյանի պոեզիան, 1957, 50 էջ:
• Մակարյան Ա., Մ. Նալբանդյանը գրող, Երևան, Երևանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտի հրատարակություն, 1968, 104 էջ:
• Մուրադյան Ն., Միքայել Նալբանդյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1954, 148 էջ:
• Մուրադյան Ն., Նալբանդյան, կյանքը և գործը, Երևան, «Գիտելիք», 1980, 40 էջ:
• Սարգսյան Խ., Նալբանդյանի գրական ստեղծագործությունը, Երևան, 1959, 214 էջ:
• Մխիթարյան Մ., Նալբանդյանագիտության հարցեր, ԵՊՀ հրատ., Երևան, 2008:
• Նալբանդյան Մ., Երկեր, «Սովետական գրող» հրատ., Երևան, 1985:
• Շահազիզ Ե., Միքայէլ Լազարեան Նալբանդեանց, Մ., 1897:
• Հովհաննիսյան Ա., Նալբանդյանը և նրա ժամանակը, հ. 1,2, Երևան, 1955, 1956:
• Սարգսյան Խ., Նալբանդյանի գրական ստեղծագործությունը, Երևան, 1959:
• Դարոնյան Ս., Միքայել Նալբանդյան, Երևան, 1979:
• Ինճիկյան Ա., Միքայել Նալբանդյանի կյանքի և գործունեության տարեգրությունը, 2 հրտ., Երևան, 1980:
• Թելունց Մ. Մ, Միքայել Նալբանդյան (հասարակական-իրավաքաղաքական հայացքները: Նալբանդյանը և նրա ժամանակը), Երևան, 2006:
• Տերտերյան Ա., Միքայել Նալբանդյան։ Ազգության հրապարակախոսը, Ալեքսանդրապոլ, տպարան Ղասապյանցի, 1910 (շապիկի վրա՝ 1911), 193 էջ:
• ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Նալբանդյան Միքայել:
• ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հիմնարար գիտական գրադարան: