Գրիգոր Տաթևացի
Hayazg-ից
| Գրիգոր Տաթևացի | |
| Григор Татеваци | |
| |
| Անգլերեն: | Grigor Tatevatsi |
| Հայերեն: | Գրիգոր Տաթևացի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 1346 |
| Ծննդավայրը: | Թմուկ, Մեծ Հայք |
| Մահվան տարեթիվը: | 27.12.1409 |
| Մահվան վայրը: | Տաթև, Հայաստան |
| Համառոտ տվյալներ: Աստվածաբան, փիլիսոփա, րաբունապետ, մանրանկարիչ, եկեղեցական գործիչ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1346թ. Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Ջավախք գավառի Թմուկ ամրոցում:
Մահացել է 1409թ. դեկտեմբերի 27-ին Հայաստանի Տաթևի վանքում:
Կրթություն
- Սովորել է Տաթևի համալսարանում:
- Աշակերտել է Հովհան Որոտնեցուն:
Աշխատանքային գործունեություն
- Հովհան Որոտնեցու կողմից ձեռնադրվել է ծանրագույն վարդապետ:
- 1386թ.՝ ուսուսցչի մահից հետո, գլխավորել է Ապրակունյաց դպրոցը:
- 1930թ.-ից մինչև մահ գլխավորել է Տաթևի համալսարանը:
Այլ
- Գրիգոր Տաթևացին ուսուցանել է ավելի քան 300 աշակերտի, որոնցից են Թովմա Մեծոփեցին, Առաքել Սյունեցին, Մատթեոս Ջուղայեցին և ուրիշներ:
- Օտար նվաճողներից խույս տալով՝ աշակերտների հետ դեգերել է Հայաստանով մեկ (Մեծոփավանք, Երևան, Սաղմոսավանք):
- Անհաշտ պայքար է մղել ունիթորության դեմ, պաշտպանել հայ եկեղեցու ինքնուրույնությունը:
- Առավել հայտնի են նրա «Գիրք հարցմանց» (հանրագիտական բնույթի երկ է, որտեղ հարց ու պատասխանի ձևով արծարծված են փիլիսոփայական, կրոնաստվածաբանական, բնագիտական, մանկավարժական, սոցիալ-տնտեսական բազմաթիվ խնդիրներ), «Գիրք քարոզութեան...», «Ոսկեփորիկ», «Համառօտ լուծումն Պորփիւրի Ներածութեան», «Լուծումն համառօտ ի տեսութիւնն Դաւթի Անյաղթի» երկերը, մի շարք փիլիսոփայական և աստվածաբանական մեկնություններ:
- Փիլիսոփայության հիմնական առարկան, ըստ Գրիգոր Տաթևացու, բնությունն է:Նա պաշտպանել է «երկակի ճշմարտության» սկզբունքը, սահմանազատել հավատի և գիտության, աստվածաբանության և փիլիսոփայության բնագավառները, դրան համապատասխան՝ ընդունել ճանաչողության «շնորհական» (աստվածային էության ճանաչում) և բնական (բնության ճանաչում) ձևերը: Փիլիսոփայության հիմնական հարցը լուծել է իդեալիզմի դիրքերից, ընդունել աստվածային արարչագործությունը: Որոշ գոյերի ոնչնչացումը ուրիշ գոյերի առաջացման սկիզբն է, և այս շրջապտույտի շնորհիվ հավերժ գոյություն ունեն Աստծո ստեղծած չորս տարրերը (հուր, օդ, ջուր, հող):
- Իմացաբանության և տրամաբանության հարցերում Գրիգոր Տաթևացին մերժել է բնածին գաղափարների և առաքինությունների ուսմունքը, ընդունել մտածողության ածանվածությունը բնությունից: Ճանաչողության սկզբնական և անհրաժեշտ աստիճանն զգայությունն է, բարձրագույն աստիճանը՝ բանականությունը, որը հենվում է զգայության վրա և ճանաչում իրի էությունը: Գրիգոր Տաթևացին ընդհանուր հասկացությունների բնույթի հարցը լուծել է նոմինալիզմի դիրքերից՝ հօգուտ եզակի իրերի առաջնության՝ ընդհանուր հասկացությունները համարելով լոկ իրերի անուններ: Հոգին և մարմինը առաջանում են միաժամանակ և զարգանում փոխկապակցված:
- Գրիգոր Տաթևացի դաստիարակության գործում որոշիչ տեղ է հատկացրել ուսուցչին, խորհուրդ տվել մտավոր և բարոյական դաստիարակությունը զուգորդել ֆիզիկական դաստիարակության հետ:
- Հասարակությունը, ըստ Գրիգոր Տաթևացու, մի օրգանիզմ է, որի յուրաքանչյուր անդամ կատարում է միայն իրեն հատուկ և նախապես սահմանված գործողությունը: Հասարակական ներդաշնակությունը խախտում են աղանդավորական շարժումները, իշխող խավի ագահությունը: Համաժողովրդական հարցերը պետք է լուծի ժողովրդի մեծամասնությունը՝ ընդհանուր համաձայնությամբ:
- Հայկական պետականության կործանման պատճառը համարել է իշխանների եսամոլությունն ու արատավոր քաղաքականությունը:
- Գրիգոր Տաթևացին մեծ տեղ է հատկացրել աշխատանքի, արժեքի, գնի, շահույթի և այլ լատեգորիաների ուսումնասիրությանը: Մարդկանց բնական հավասարության սկզբունքի խախտումը, ըստ նրա, առնչություն չունի Աստծո սահմանած կարգի հետ, այն մարդու չար կամքի դրսևորումն է:
- Գրիգոր Տաթևացին հայտնի է եղել նաև որպես մանրանկարիչ: Պահպանվել է խորաններով ու լուսանցազարդերով մի Ավետարան (Մատենադարան, ձեռ. N 7482)՝ գրված 1297թ., որը 1387թ. լրացվել է Գրիգոր Տաթևացու մանրանկարներով («Ավետում», «Ծնունդ», «Մարիամը մանկան հետ», «Մուտք Երուսաղեմ», «Խաչելություն»):
- Գրիգոր Տաթևացին շոշափել է նաև (հատկապես «Գիրք հարցմանցում») երաժշտածիսական, տեսական ու գեղագիտական խնդիրներ, և ինչպես տեղեկացնում է պատմիչը (հավանաբար Դավիթ Բաղիշեցին), իր համալսարանում «...ուսուցաներ զնախկին երգիչ վարդապետաց զերաժշտութիւնս քաղցրալուր ձայնի եղանակաւ»:
Նկարներ
«Սուրբ Գրիգոր Տաթևացին» (մանրանկար 1449թ. Կաֆայում (այժմ` Թեոդոսիա` Ղրիմ) պատկերազարդված Ժողովածուից, Մատենադարան, ձեռագիր N 1203)
Գրիգոր Տաթևցի, մանրանկարիչ՝ Հովնաթան Հովնաթանյան
Հովհան Որոտնեցի և Գրիգոր Տաթևացի
Գրիգոր Տաթևացու մանրանկար
Գրիգոր Տաթևացի, խորաքանդակ Մոսկվայի Սուրբ Խաչ մայր տաճարի պատին
Արձանը` Մատենադարանի առջև (1967 թ., քանդակագործ` Ադիբեկ Գրիգորյան)
Տեսանյութեր
- Մեր մեծերը - Գրիգոր Տաթևացի:
- Հովհան Որոտնեցի և Գրիգոր Տաթևացի վարդապետների հիշատակության օր:
- Քարոզ մահվան մասին. Սբ. Գրիգոր Տաթևացի:
- Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի. Քարոզ Եկեղեցու մասին:
- Քարոզ Խոստովանության մասին. Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի:
- Հավատքի մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Քարոզ Խաչի (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Նեղության մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Փորձությունների մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Փորձությունների մասին 2 (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Մարտիրոսների մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Սուրբ Ամուսնության մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Որկրամոլության մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Սուրբ Խաչի մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Զղջման մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Խոստովանության մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Ներելի մեղքի մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Ագահության մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Մեռելների հարության մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Մահվան մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- 12 Առաքյալների մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Իմաստության մասին (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Դատավորի կիրակի (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Եկեղեցու նորակերտ դռան քարոզ (Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի):
- Ճառեր (Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ):
- Տեսանյութի նկարագրության տեքստ:
Մատենագիտություն
- Գրիգոր Տաթևացի, Գիրք հարցմանց, 1397, հրտ.՝ 1729:
- Գրիգոր Տաթևացի, Գիրք քարոզութեան..., Ձմերան հատոր, հրտ.՝ 1740, Ամարան հատոր, հրտ.՝ 1741:
- Գրիգոր Տաթևացի, Համառօտ լուծումն Պորփիւրի Ներածութեան, հրտ.՝ 1793:
- Գրիգոր Տաթևացի, Լուծումն համառօտ ի տեսութիւնն Դաւթի Անյաղթի, Մատենադարան, ձեռ. N 5674:
- Գրիգոր Տաթևացի և Անանուն Սյունեցի, ալբոմ, Ե., 1987:
- Գրիգոր Տաթևացի, Ոսկեփորիկ (աշխարհաբար թարգմ. և ծանոթագր. Հ. Քյոսեյանի), Ե., 1995:
- Գրիգոր Տաթևացի, Հայկական մանրանկարչություն: Սողոմոնի մեկնություն (քնն. բնագիր, աշխարհաբար թրգմ. Խ. Գրիգորյանի), Ե., 2000:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Թովմասյան Ն.Ռ., Գրիգոր Տաթևացու սոցիալ-տնտեսական հայացքները, Ե., 1966:
- Թահմիզյան Ն., Քննական տեսություն հայոց հին և միջնադարյան երաժշտության պատմության, ԼՀԳ, N 5, 1971:
- Հակոբյան Հ., Գրիգոր Տաթևացին արվեստի մասին, ՊԲՀ, N 4, 1973:
- Аревшатян С.С., Философские взгляды Григора Татеваци, Е., 1957.
- Մաթևոսյան Ա. Ս., Գրիգոր Տաթևացին և Մեծոփավանքի դպրոցի հիմնադրումը.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1969, № 2, էջ 146-154:
- Գրիգոր Տաթևացի, Հայկական հանրագիտարան:
- Ս. Գրիգոր Տաթևացի:
- Գրիգոր Տաթևացի, «Գիրք հարցմանց», բեռնել, Տիգրան Հայրապետյան գրադարան:
