15:01, 11 Նոյեմբերի 2014-ի տարբերակ

Հայկ
Гайк
Այլ անուններ:	Հայկ Աղեղնավոր, Հայկ Նահապետ
Անգլերեն:	Hayk
Հայերեն:	Հայկ
Համառոտ տվյալներ: Հայ ժողովրդի անվանադիր նախնին և ռազմի գերագույն աստվածը՝ ըստ հին հայոց ծննդաբանական դիցավեպի:

Այլ

• Համաձայն Աստվածաշնչի՝ Հայկը Հաբեթի սերունդներից էր և այդ պատճառով երբեմն անվանվում է Հաբեթոսթյան Հայկ։
• Հայկը հաղթանդամ և վայելչակազմ ռազմիկ–առաջնորդ էր։ Նրա զենքերը՝ թուրը, նետ ու աղեղը օժտված էին գերբնական հատկություններով։
• Ասորի պատմագիր Մար Աբաս Կատինայի պատմությունից բանաքաղությամբ այդ մասին ավանդել է Մովսես Խորենացին և Սեբեոսը:
• Առանձին պատառիկներ պահպանվել են Անանիա Շիրակացու, Ջիվանշիրի, Վանական Վարդապետի և այլոց երկերում, ինչպես նաև ժողովրդական զրույցներում:
• Ըստ դիցավեպի՝ քաջ աղեղնավոր և դյուցազն Հայկը եղել է Արարադ (Արարատ) երկրի տիրակալը, այդ երկրի արյունակից իշխանների գերագույն հայրը, նրանց անկախության ու ազատության հովանին:
• Բաբելոնից Արարադի երկիրը Հայկի գաղթելու ավանդությունը, որը չի միահյուսվում բուն դիցավեպի էությանը, հորինվել է Հայաստանում քրիստոնեության հաստատումից հետո՝ Աստվածաշնչի Բաբելոնյան աշտարակաշինության և մարդկային ցեղերի աշխարհասփռման ատասպելին հարմարեցնելու ազդեցությամբ:
• Ջիվանշիր պատմիչի մոտ պահպանված ավանդազրույցի համաձայն՝ Կովկասյան լեռնաշղթյի, Պոնտոս (Սև) և Կասպից ծովերի միջև տարածվող երկիրը Հայկին ժառանգություն է թողել հայրը՝ Թորգոմը: Հայկը, որը նախապես հարկատու էր աշշուրա-բաբելոնյան բռնապետ աստված Բելին (Նեբրովթ), ապստամբել ու թոթափել է օտար բռնակալի գերիշխանությունը:
• Հայկին պատժելու և նրա երկիրը նվաճելու նպատակով՝ Բելը մեծ զորաբանակով ներխուժել է նրա բնակության սահմանները:
• Կադմոս թոռան միջոցով տեղեկանալով թշնամու ներխուժման մասին՝ Հայկը զորք ՝ հավաքել և Հայք գավառից հասել Վանա լճի ափը: Վճռական ճակատամարտում Բելին սպանելուց հետո Հայկը վերադարձել է իր բնակատեղին՝ Հայք:
• Ի պատիվ հաղթանակի՝ Հայկը ճակատամարտի տեղում կառուցել է Հայք դաստակերտը, որի անունով շրջակա գավառը կոչվել է Հայոց ձոր, իսկ այն բլուրը, որտեղ նետահարվել է Բելը, Հայկը անվանել է Գերեզմանք:
• Այնուհետև երկիրը և նրա բնակիչները Հայկի անունով կոչվել են Հայք ու հայեր:
• Հայկի և Բելի դիցավեպն ակներևորեն վերաբերում է Ուրարտու-Արարատյան և աշշուրա-բաբելոնյան տերությունների ժամանակներին (մ. Թ. ա. 9-7-րդ դդ.):
• Հայկն անձնավորել է Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերի համախմբման և հայ ժողովրդի ինքնահաստատման գաղափարը: Այստեղից էլ՝ Հայկից հայ ժողովրդի սերելու դիցավեպը:
• Հայ ժողովուրդը Հայկի անունով է կոչել երկնքի ամենապայծառ աստեղատունը՝ նույնացնելով աղեղնավոր որսորդ Օրիոնին (Աստվածաշնչի հայ թարգմանիչներն Օրիոն աստղանունը թարգմանել են Հայկ):
• Հայկը երբեմն նույնացվել է Հրահատ (Մարս) մոլորակին:
• Անանիա Շիրակացու և Վանական Վարդապետի մոտ պահպանված ժողովրդական ավանդություններում Հայկ համարվանում է նաև հայոց առաջին տոմարադիրը (հայկական տոմարի սկիզբը կապվում է Հայկի Բելի դեմ կռվում տարած հաղթանակի հետ՝ մ. թ. ա. 2492), ժամանակի, տարվա չափ ու շրջան որոշողը, իսկ տարվա ամիսներն իբր կոչվել են Հայկի ուստրերի և դուստրերի անուններով:
• Երևանում կանգնեցվել է «Հայկ Նահապետ» հուշարձանը (1970, քանդակող՝ Կ. Նուրիջանյան):
• Ըստ որոշ հեղինակների, չնայած որոշ առասպելական դրվագների, Հայկի մասին պատմությունը հիմնված է իրական պատմական իրադարձությունների վրա և արտացոլում է վաղ, դեռևս նահապետական հայկական ցեղախմբերի պատերազմները հյուսիսային Միջագետքից Հայկական լեռնաշխարհ ներխուժող ցեղերի դեմ։ Բացի այդ, Հայկի անունը և առասպելացված արարքները հիշատակվում են նաև արևմտաիրանական ցեղերի մոտ և գտել են իրենց արտացոլումը Ավեստայում Հայոշյանգ (Հուշանգ) անվան տակ։

Դիցավեպ

• Բաբելոնյան աշտարակաշինության խառնաշփոթի ընթացքում Տիտանյան Բելը ինքն իրեն հռչակում է աշխարհակալ և պարտադրում այլոց պաշտել իրեն։ Սակայն Հայկը չի ճանաչում Բելի ինքնակոչ իշխանությունը իր հարազատների և ցեղակիցների վրա։ Ըստ Մովսես Խորենացու՝ Բաբելոնում իր անդրանիկ զավակի՝ Արամանյակի (Արմեն) ծնվելուց հետո Հայկը երեք հարյուր այլ ցեղակից ընտանիքների հետ միասին վերադառնում է Հայք։ Հայրենիք ժամանելուն պես, Հայկը բնակություն է հաստատում Տուրուբերանի Հարք գավառում։ Հարք անունը մեկնաբանվում է որպես «հայրեր», «հայրենիք»։ Այդ ընթացքում Բելը, դառնալով Ասորեստանի տիրակալ, մեծ բանակով ներխուժում է Հայք։ Հայկի թոռ Կադմոսը, որը բնակություն էր հաստատել Հայկական լեռնաշխարհի հարավում՝ Կորճայքում, Արարադ լեռան ստորոտում, զգուշացնում է Հայկին Բելի արշավանքի վերաբերյալ։ Հայկը իր բազմաթիվ զավակներով և թոռներով Հայկաշենից մեկնում է (Վանա լճի հյուսիսային ափի եզրով) դեպի այժմյան Վան քաղաքը։ Վանից հարավ ընկած Հայոց Ձոր կոչվող գետի հովիտում Հայկը և Բելը իրենց բանակներով դուրս են գալիս միմիանց դեմ։ Հայկն իր բանակը դասավորում է եռանկյունաձև գետի հյուսիսային (աջ) ափին, աջից և ձախից տեղադրելով իր ավագ որդուն և թոռանը՝ Արամանյակին և Կադմոսին։ Սակայն Բելը, տեսնելով իր զորքի ակնհայտ քանակական առավելությունը, Հայկի փոքրաթիվ ռազմիկների համեմատ, հրամայում է իր զինվորներին ամբոխով անցնել գետը և հարձակվել Հայկի և իր զորախմբի վրա։ Ինքը Բելը խուսափում է մարտից, փոխարենը բարձրանալով մի բլրի վրա, որտեղից հետևում է մարտին։

Ճակատամարտի ամենաթեժ պահին, Հայկը նկատում է Բելին բլրի վրա, անցնում է գետը և եռաթև նետով նետահարում է նրան։ Քանի որ Հայկի նետը երկաթե ծայր ուներ, իսկ Բելի լաթերը պղնձե էին, Հայկի արձակած նետը անցնում է Բելի լաթերի միջով և մեխում նրան գետնին։ Տեսնելով Բելի մահը՝ նրա զորքը սարսափահար փախուստի է դիմում։

Ժառանգներ

• Ըստ Մովսես Խորենացու և այլ հայ պատմագիրների, Հայկից է սերում Հայկազունի արքայատոհմը։ Այդ ազնվական հարստության վերջին ներկայացուցիչը՝ Վահե արքան զոհվեց Գավգամելում, Հայքն Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքից պաշտպանելիս։ Մի շարք այլ հայոց ազնվական տոհմեր իրենց ակունքների սկիզբ են համարում Հայկ Նահապետին։ Դրանցից են Բզնունիները, Խորխոռունիները, Մանդակունիները, Վահևունիները, Վարաժնունիները, Առանշահիկները և այլն։ Ժամանակակից գիտնականների մի մասը այլևս հրաժարվում է դիտարկել Հայկին որպես զուտ առասպելական անձ և հակված է ներկայացնել նրան որպես հայոց հերթական թագավոր, ով մեծ ավանդ է ունեցել հայկական արժեհամակարգի պահպանման և տարածման գործում:

Նկարներ

Տեսանյութեր

• Hayk Nahapet, The Man who Stood Up & Defeated babylon in 2492 B.C. :
• ՀԱՅԿ ՆԱՀԱՊԵՏ ՄԱՍ_2:
• Հայերը - Հայկ - Մաս 1:
• Հայկ նահապետի հետքերով:

Հրապարակումներ մամուլում

• Օգոստոսի 11-ը Հայկ Նահապետի՝ Բելի դեմ տարած փառահեղ հաղթանակի օրն է:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
• Հայկական հանրագիտարան:
• Հայկական բլոգ հայերի համար:
• ՀԱՅԿ ՆԱՀԱՊԵՏ: Մ.թ.ա. 25-րդ դար:
• ՀԱՅԿ ՆԱՀԱՊԵՏ. հայ ժողովուրդը նրան աստվածների դասը կարգեց: