«Թումանյան Հովհաննես Թադևոսի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Hayazg-ից
(→‎Տե՛ս նաև)
Տող 146. Տող 146.
 
=Տե՛ս նաև=
 
=Տե՛ս նաև=
 
*Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
 
*Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
 +
*Անուշավան Աբովյան, Լևոնի հեքիաթը, Թիֆլիս, տպ.՝ Ն. Աղայանի, 1916, 221 էջ։
 +
*Հովհաննես Այվազյան, Զորավար Անդրանիկ և Հովհաննես Թումանյան, Երևան, 2004։
 +
*Զավեն Ավետիսյան, Թումանյանի ստեղծագործական լաբարատորիան, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1973, 211 էջ։
 +
*Նորայր Դաբաղյան, Հայ և վրաց ժողովուրդների դարավոր բարեկամությունը և Հովհաննես Թումանյանը, Երևան, Հայպետհրատ, 1954, 63 էջ։
 +
*Նվարդ Թումանյան, Թումանյանի մանկությունն ու պատանեկությունը, Երևան, Պետհրատ, 1938, 65 էջ։
 +
*Նվարդ Թումանյան, Հովհաննես Թումանյան (ծննդյան 70-ամյակի կապակցությամբ), Երևան, 1939, 159 էջ։
 +
*Նվարդ Թումանյան, Թումանյանը քննադատ, Երևան, Պետհրատ, 1939, 470 էջ։
 +
*Նվարդ Թումանյան, Հովհ. Թումանյան. մանկություն և պատանեկություն, Երևան, Հայպետհրատ, 1955, 152 էջ։
 +
*Նվարդ Թումանյան, Հովհաննես Թումանյանը և ռուս գրականությունը, Երևան, 1956, 149 էջ։
 +
*Նվարդ Թումանյան, Հուշեր և զրույցներ, Երևան, «Լույս», 1969, 335 էջ։
 +
*Նվարդ Թումանյան, Թումանյանի մանկությունը, Երևան, «Սովետական գրող», 1983, 84 էջ։
 +
*Արամ Ինճիկյան, Հովհաննես Թումանյան (կյանքի և ստեղծագործության պատմությունը. 1869-1899), Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1969, 596 էջ։
 +
*Սարգիս Մանուկյան, Հովհ. Թումանյանի Անուշը (բանասիրական և գեղարվեստական վերլուծություն), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1931, 52 էջ։
 +
*Մկրտիչ Մկրյան, Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործությունը, Երևան, «Սովետական գրող», 1981, 374 էջ։
 +
*Մնացական Նահապետյան, Հովհաննես Թումանյանը ժողովուրդների բարեկամության ու խաղաղության երգիչ, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1954, 32 էջ։
 +
*Արսեն Տերտերյան, Հովհաննես Թումանյան։ Հայրենի եզերքի քնարերգություն, Վաղարշապատ, 1911, 84 էջ։
 +
*Արսեն Տերտերյան, Հայոց նոր գրականության պատմություն։ 19-20-րդ դդ. (սղագրված դասախոսություններ ձեռագրի իրավունքով), պրակ 3, Հ. Թումանյան, Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1938, 94 էջ։
 +
*Արսեն Տերտերյան, Հայ հայրենասեր գրողներ (երկու դիմագիծ։ 1. Հ. Թումանյանի հայրենասիրական պոեզիան։ 2. Ղ. Աղայանը և ժողովրդական հերոսությունը), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1942, 140 էջ։
 
*[http://www.armenianlanguage.am/am/Encyclopedia_tumanyan_hovhannes ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Հովհաննես Թումանյան:]
 
*[http://www.armenianlanguage.am/am/Encyclopedia_tumanyan_hovhannes ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Հովհաննես Թումանյան:]
 
*[http://www.example.org Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի  վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ  2, էջ 41-45:]
 
*[http://www.example.org Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի  վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ  2, էջ 41-45:]
  
 
[[Category:Բանաստեղծներ]]  [[Category:Արձակագիրներ]] [[Category:Ազգային գործիչներ]] [[Category:Հասարակական գործիչներ]]
 
[[Category:Բանաստեղծներ]]  [[Category:Արձակագիրներ]] [[Category:Ազգային գործիչներ]] [[Category:Հասարակական գործիչներ]]

12:44, 10 Նոյեմբերի 2014-ի տարբերակ

Թումանյան Հովհաննես Թադևոսի
Фамилия Имя Отчество
Boy.jpg
Անգլերեն: Surname Name
Հայերեն: Թումանյան Հովհաննես Թադևոսի
Ծննդյան տարեթիվը: 07(19).02.1869
Ծննդավայրը: Դսեղ, Հայաստան
Մահվան տարեթիվը: 23.03.1923
Մահվան վայրը: Մոսկվա, Ռուսաստան
Համառոտ տվյալներ:
Բանաստեղծ, արձակագիր, գրական, ազգային և հասարակական գործիչ:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1869թ. փետրվարի 7(19)-ին Հայաստանի Դսեղ (այժմ՝ ՀՀ Լոռու մարզում) գյուղում:

Մահացել է 1923թ. մարտի 23-ին Ռուսաստանի Մոսկվա քաղաքում:

Կրթություն

  • 1877-1879թթ.՝ Դսեղի ծխական դպրոց:
  • 1879-1883թթ.՝ Ջալալօղլու (այժմ Ստեփանավան) նորաբաց երկսեռ դպրոց:
  • 1883-1887թթ. սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում:

Աշխատանքային գործունեություն

  • 1887թ. կիսատ թողնելով ուսումը՝ աշխատել է Թիֆլիսի հայ եկեղեցական դատարանում:
  • Աշխատել է Հայ Հրատարակչական միության գրասենյակում (մինչև 1893թ.)։
  • 1893թ.-ից աշխատակցել է «Աղբյուր», «Մուրճ», «Հասկեր», «Հորիզոն» պարբերականներին:
  • Զբաղվել է գրական և հասարակական գործունեությամբ:
  • 1899թ. նրա նախաձեռնությամբ Թիֆլիսում ստեղծվել է «Վերնատուն» գրական խմբակը:
  • 1912-1921թթ.՝ Հայ գրողների կովկասյան ընկերության նախագահ:
  • 1918թ.՝ Հայոց հայրենակցական միությունների միության (ՀՀՄՄ) նախագահ:
  • 1921-1922թթ.՝ Հայաստանի օգնության կոմիտեի նախագահ:
  • Մասնակցել է «Լուսաբեր» դասագրքի և «Հայ գրողներ» քրեստոմատիայի ստեղծմանը:

Հասարակական գործունեություն

  • 1905-1907թթ. մեծ ջանքեր է գործադրել ցարական իշխանությունների հրահրած հայ-թաթարական ընդհարումներին վերջ տալու համար: Այդ պատճառով երկու անգամ ձերբակալվել է (1908-1909, 1911-1912):
  • 1918թ.՝ հայ-վրացական պատերազմի ժամանակ, խստագույնս քննադատել է 2 հավատակից ժողովուրդների թշնամությունը հրահրողներին:
  • Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին սերտորեն համագործակցել է զորավար Անդրանիկի հետ, երկու անգամ եղել Արևմտյան Հայաստանում, անձամբ (դստեր հետ) մասնակցել Էջմիածնում հավաքված արևմտահայ գաղթականության և հատկապես որբ երեխաների խնամքի կազմակերպմանը:
  • 1914թ. Թումանյանը միանում է «Պատերազմից վնասվածներին օգնող կոմիտե»-ին, որ հետագայում օգնում է մազապուրծ եղած հայ գաղթականներին Էջմիածնում հաստատվել:

Ստեղծագործական գործունեություն

  • Գրել է բանաստեղծություններ, պոեմներ, քառյակներ, բալլադներ, պատմվածքներ ու հեքիաթներ, ակնարկներ, քննադատական ու հրապարակախոսական հոդվածներ:
  • «Հառաչանք», «Լոռեցի Սաքո», «Մարո», «Անուշ» (համանուն օպերա՝ 1912, կինոնկար՝ 1983) պոեմներում պատկերված է հայ նահապետ, գյուղն իր սովորույթներով, պատկերացումներով, սոցիալ-կենցաղային հակասություններով:
  • «Դեպի Անհունը» պոեմում բանաստեղծն անդրադառնում է կեցության հավերժական գաղտնիքներին, կյանքի ու մահվան առեղծվածին:
  • «Պոետն ու Մուսան» պոեմում ծաղրել է անտարբեր ու գռեհիկ վերաբերմունքը ստեղծագործական աշխատանքի, գրողի և հասարակության փոխհարաբերության նկատմամբ:
  • Իրական կյանքի պատկերն ու սոցիալական անարդարության դեմ խտացված բողոքն են արտահայտված «Գութանի երգը», «Խրճիթում» և այլ բանաստեղծություններում:
  • «Հայոց լեռներում» բանաստեղծության մեջ, խոսելով հայ ժողովրդի դարավոր պատմության, մաքառումների և տանջալից ուղու մասին, հավատով է պատկերել հայրենիքի անպարտելի ու ստեղծագործ ոգին:
  • «Հայրենիքիս հետ» բանաստեղծությունը Թումանյանը գրել է Մեծ Եղեռնի օրերին. նրա յուրաքանչյուր տունը մեր պատմության ու գոյափիլիսոփայության յուրօրինակ խտացում է։ Առաջին 2 քառատողերում «Զարկված ու զրկված, ողբի ու որբի հայրենիքի» պատկերներն են, իսկ երրորդը և չորրորդն ավարտվում են «Լույսի և հույսի, նոր ու հզոր հայրենիք» արտահայտություններով:
  • XXդ. սկզբին Թումանյանը մշակել է երկու տասնյակից ավելի հայկական ժողովրդական հեքիաթներ, փոխադրել Գրիմ եղբայրների, ռուսական, հնդկական, ճապոնական, իտալական և այլ ժողովրդական հեքիաթներ:
  • Իր հոդվածներում արծարծել է հասարակական կյանքի, գրականության, բանահյուսության, հայոց լեզվի ու բարբառների զարգացման հարցեր, գրել է ուսումնասիրություններ Նահապետ Քուչակի, Նաղաշ Հովնաթանի, Խաչատուր Աբովյանի և նրա «Վերք Հայաստանի» վեպի, Սայաթ-Նովայի, հայ հերոսական էպոսի պատմական արմատների մասին:
  • Թարգմանել է Ալեքսանդր Պուշկինի, Ջորջ Բայրոնի, Միխայիլ Լերմոնտովի, Հենրի Լոնգֆելլոյի և ուրիշների գործերից:

Ձեռքբերումներ

  • Ամենայն հայոց բանաստեղծ:

Այլ

  • 1883թ.-ից բնակվել է Թիֆլիսում:
  • 1888թ., տասնինը տարեկան հասակում, Թումանյանն ամուսնանում է տասնյոթամյա Օլգա Մաճկալյանի հետ: Նրանք ունեցել են 10 երեխա:
  • Թումանյանի նախաձեռնությամբ Թիֆլիսում ստեղծված «Վերնատուն» գրական խմբակի անդամներն էին Ավետիք Իսահակյանը, Դերենիկ Դեմիրճյանը, Լևոն Շանթը, Ղազարոս Աղայանը, Պերճ Պռոշյանը, Նիկոլ Աղբալյանը և ուրիշներ: Որոշ ընդիջումներով այն գոյատևել է մինչև 1908թ.:
  • Առաջին աշխարհամարտի ավարտից հետո ՀՀՄՄ շրջանակներում Թումանյանի գլխավորությամբ ստեղծվել է Քննիչ հանձնաժողով՝ Փարիզում հրավիրվելիք վեհաժողովին պատերազմում հայերի կրած վնասների մասին փաստաթուղթ պատրաստելու համար:
  • Թումանյանը սկսել է ստեղծագործել 1880-ական թթ. կեսից: Որպես բանաստեղծ հայտնի է դարձել 1890-ական թթ.՝ «Բանաստեղծություններ» հավաքածուի (1-2 հատոր) լույս տեսնելուց հետո:
  • Թումանյանն իր ստեղծագործություններով հեղաշրջում է կատարել հայ բազմադարյան գրականության մեջ: Նրա լեզուն և մտածողությունը պարզ են, ժողովրդական։ Նա խորությամբ է արտացոլել հայ ժողովրդի հոգեբանությունը, մտքերն ու ձգտումները: Թումանյանն իր քնարերգության մեջ արծարծել է հայրենասիրական, սոցիալական, քաղաքական, փիլիսոփայական, սիրային թեմաներ:
  • 1921թ. աշնանը Թումանյանը մեկնում է Կոստանդնուպոլիս՝ հայ գաղթականների համար օգնություն գտնելու նպատակով: Մի քանի ամիս մնալով այնտեղ նա վերադառնում է հիվանդացած: 1922թ. տարած վիրահատությունից հետո Թումանյանի ինքնազգացողությունը լավանում է, սակայն սեպտեմբերին հիվանդությունը դարձյալ իրեն զգացնել է տալիս: Թումանյանին տեղափոխում են Մոսկվայի հիվանդանոցներից մեկը, սակայն 1923թ. մարտի 23-ին, 54 տարեկան հասակում Հովհաննես Թումանյանը վախճանվում է:
  • Թաղված է Թբիլիսիի Խոջիվանքի պանթեոնում:
  • Թումանյանի բազմաթիվ երկեր թարգմանվել են ռուսերեն, ուկրաիներեն, բելառուսերեն, վրացերեն, տաջիկերեն, ուզբեկերեն, լիտվերեն, անգլերեն, պարսկերեն, իտալերեն, իսպաներեն, հունարեն, արաբերեն, ճապոներեն, շվեդերեն, չինարեն, ղազախերեն և այլ լեզուներով:
  • 1980թ. սահմանվել է Հայաստանի գրողների միության Թումանյանի անվան ամենամյա մրցանակը:
  • 1957թ. օպերայի և բալետի թատրոնի շենքի առջև՝ Թատերական հրապարակում, կանգնեցվել է նրա հուշարձանը:
  • Հայաստանում կա Թումանյանի երկու թանգարան՝ տուն-թանգարանը ծննդավայր Դսեղում և Երևանում: Վերջինս բացվել է 1953թ.:
  • ՀՀ 5-հազարանոց թղթադրամի վրա պատկերված է Թումանյանի դիմանկարը:
  • Ի պատիվ Հովհաննես Թումանյանի են անվանվել փողոցներ, գյուղեր, Վանաձորի պետական մանկավարժական ինստիտուտը, Երևանի տիկնիկային թատրոնը և այլն: Կա Թումանյանի հրապարակ (Площадь Туманяна) Մոսկվայի Հյուսիսային Վարչական շրջանում:

Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործությունների հիման վրա նկարահանված ֆիլմեր

  • Անուշ, Ի. Պերեստիանի, համր կինո (1930):
  • Գիքոր, Ա. Մարտիրոսյան, համր կինո (1934):
  • Տերն ու ծառան, Դ. Քեոսեյան, Հայֆիլմ (1962):
  • Ախթամար, Ե. Մարտիրոսյան, Հայֆիլմ (1969):
  • Աղքատի պատիվը, Բ. Հովհաննիսյան, Ա. Սամվելյան, Հայֆիլմ (1969):
  • Չախչախ թագավորը, Դ. Քեոսեյան;, Հայֆիլմ (1969):
  • Սուտլիկ որսկանը, Արամայիս Սարգսյան, Հայֆիլմ (1969):
  • Սովի ժամանակից, Է. Մարտիրոսյան, Հայֆիլմ (1974):
  • Գիքոր, Ս. Իսրաելյան, Հայֆիլմ (1982):
  • Капля меда, Հենրիխ Մալյան, ռուսերեն, Հայֆիլմ (1982):

Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործությունների հիման վրա նկարահանված մուլֆիլմեր

  • Մի կաթիլ մեղրը, Վ. Պոդպոմոգով (1968):
  • Փարվանա, Վ. Պոդպոմոգով (1968):
  • Սուտլիկ որսկանը, Է. Բադալյան (1969):
  • Ձախորդ Փանոսը, Ս. Գալստյան (1980):
  • Կիկոսի մահը, Ռոբերտ Սահակյանց (1986):
  • Քաջ Նազարը, Ռոբերտ Սահակյանց (1986):

Նկարներ

  • նկարի նկարագրության տեքստ

Տեսանյութեր

Հրապարակումներ մամուլում

Մատենագիտություն

Բանաստեղծություններ

  • Թումանյան Հ., Բանաստեղծություններ, հատոր 1-2, 1890-1992:
  • Թումանյան Հ., Գութանի երգը:
  • Թումանյան Հ., Խրճիթում:
  • Թումանյան Հ., Հին օրհնություն:
  • Թումանյան Հ., Հայոց լեռներում:
  • Թումանյան Հ., Հայրենիքիս հետ:

Պոեմներ

  • Թումանյան Հ., Հառաչանք:
  • Թումանյան Հ., Լոռեցի Սաքո:
  • Թումանյան Հ., Մարո:
  • Թումանյան Հ., Անուշ:
  • Թումանյան Հ., Դեպի Անհունը, 1894:
  • Թումանյան Հ., Պոետն ու Մուսան:
  • Թումանյան Հ., Սասունցի Դավիթ, 1902:

Պատմվածքներ

  • Թումանյան Հ., Գիքոր, 1895 (հրտ.՝ 1907, համանուն կինոնկար՝ 1934, 1982):

Հեքիաթներ

  • Թումանյան Հ., Տերն ու ծառան, 1908:
  • Թումանյան Հ., Ոսկու կարասը, 1908:
  • Թումանյան Հ., Քաջ Նազար, 1912:
  • Թումանյան Հ., Ձախորդ Փանոսը:
  • Թումանյան Հ., Անբան Հուռին:

Բալլադներ

  • Թումանյան Հ., Ախթամար, 1892:
  • Թումանյան Հ., Փարվանա, 1903:
  • Թումանյան Հ., Թմկաբերդի առումը, 1902:
  • Թումանյան Հ., Հսկան, 1908:
  • Թումանյան Հ., Մի կաթիլ մեղր, 1909:
  • Թումանյան Հ., Աղավնու վանքը, 1913:
  • Թումանյան Հ., Թագավորն ու չարչին, 1917:

Լեգենդներ

  • Թումանյան Հ., Շունն ու կատուն:
  • Թումանյան Հ., Անբախտ վաճառականները:

Տե՛ս նաև

  • Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
  • Անուշավան Աբովյան, Լևոնի հեքիաթը, Թիֆլիս, տպ.՝ Ն. Աղայանի, 1916, 221 էջ։
  • Հովհաննես Այվազյան, Զորավար Անդրանիկ և Հովհաննես Թումանյան, Երևան, 2004։
  • Զավեն Ավետիսյան, Թումանյանի ստեղծագործական լաբարատորիան, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1973, 211 էջ։
  • Նորայր Դաբաղյան, Հայ և վրաց ժողովուրդների դարավոր բարեկամությունը և Հովհաննես Թումանյանը, Երևան, Հայպետհրատ, 1954, 63 էջ։
  • Նվարդ Թումանյան, Թումանյանի մանկությունն ու պատանեկությունը, Երևան, Պետհրատ, 1938, 65 էջ։
  • Նվարդ Թումանյան, Հովհաննես Թումանյան (ծննդյան 70-ամյակի կապակցությամբ), Երևան, 1939, 159 էջ։
  • Նվարդ Թումանյան, Թումանյանը քննադատ, Երևան, Պետհրատ, 1939, 470 էջ։
  • Նվարդ Թումանյան, Հովհ. Թումանյան. մանկություն և պատանեկություն, Երևան, Հայպետհրատ, 1955, 152 էջ։
  • Նվարդ Թումանյան, Հովհաննես Թումանյանը և ռուս գրականությունը, Երևան, 1956, 149 էջ։
  • Նվարդ Թումանյան, Հուշեր և զրույցներ, Երևան, «Լույս», 1969, 335 էջ։
  • Նվարդ Թումանյան, Թումանյանի մանկությունը, Երևան, «Սովետական գրող», 1983, 84 էջ։
  • Արամ Ինճիկյան, Հովհաննես Թումանյան (կյանքի և ստեղծագործության պատմությունը. 1869-1899), Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1969, 596 էջ։
  • Սարգիս Մանուկյան, Հովհ. Թումանյանի Անուշը (բանասիրական և գեղարվեստական վերլուծություն), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1931, 52 էջ։
  • Մկրտիչ Մկրյան, Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործությունը, Երևան, «Սովետական գրող», 1981, 374 էջ։
  • Մնացական Նահապետյան, Հովհաննես Թումանյանը ժողովուրդների բարեկամության ու խաղաղության երգիչ, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1954, 32 էջ։
  • Արսեն Տերտերյան, Հովհաննես Թումանյան։ Հայրենի եզերքի քնարերգություն, Վաղարշապատ, 1911, 84 էջ։
  • Արսեն Տերտերյան, Հայոց նոր գրականության պատմություն։ 19-20-րդ դդ. (սղագրված դասախոսություններ ձեռագրի իրավունքով), պրակ 3, Հ. Թումանյան, Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1938, 94 էջ։
  • Արսեն Տերտերյան, Հայ հայրենասեր գրողներ (երկու դիմագիծ։ 1. Հ. Թումանյանի հայրենասիրական պոեզիան։ 2. Ղ. Աղայանը և ժողովրդական հերոսությունը), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1942, 140 էջ։
  • ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Հովհաննես Թումանյան:
  • Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:
Ստացված է «https://am.hayazg.info/index.php?title=Թումանյան_Հովհաննես_Թադևոսի&oldid=18080» էջից