Ընթացիկ տարբերակը 07:43, 18 Նոյեմբերի 2015-ի դրությամբ

Մանանդյան Հակոբ Համազասպի
Манандян Якоб Амазаспович
Անգլերեն:	Manandyan Hakob
Հայերեն:	Մանանդյան Հակոբ Համազասպի
Ծննդյան տարեթիվը:	10.11.1873
Ծննդավայրը:	Ախալցխա, Վրաստան
Մահվան տարեթիվը:	04.02.1952
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Պատմաբան, բանասեր, աղբյուրագետ, ԵՊՀ ռեկտոր:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1873թ. նոյեմբերի 10(22)-ին Վրաստանի Ախալցխա քաղաքում:

Մահացել է 1952թ. փետրվարի 4-ին Հայաստանի Խորհրդային Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում:

Կրթություն

• 1880-1883թթ. ստացել է սկզբնական կրթություն Ախալցխայի Կարապետյան վարժարանում:
• 1883-1993թթ. սովորել է Թիֆլիսի I գիմնազիայում:
• 1893-1897թթ. սովորել է Ենայի, Լայպցիգի և Ստրասբուրգի համալսարաններում:
• 1898թ. ավարտել է Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի արևելյան լեզուների ֆակուլտետը:
• 1909թ. ավարտել է Դորպատի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1900-1905թթ. դասավանդել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում:
• 1905-1907թթ. դասավանդել է Թիֆլիսի առաջին և երկրորդ արական գիմնազիաներում:
• 1906-1907թթ. դասավանդել է Ներսիսյան դպրոցում:
• 1911-1913թթ. դասավանդել է Բաքվի ժողովրդական համալսարանում:
• 1915-1919թթ. դասավանդել է առևտրական դպրոցում:
• 1919թ. դեկտեմբերից՝ ԵՊՀ պատմալեզվագրական ֆակուլտետի դեկանի պաշտոնակատար:
• 1921-1922թթ.՝ ԵՊՀ ռեկտոր:
• 1921-1923թթ.՝ ԵՊՀ արևելագիտության և պատմագրական ֆակուլտետի դեկան:
• 1921-1925թթ.՝ ԵՊՀ հայ ժողովրդի պատմության ամբիոնի վարիչ:
  • 1925-1931թթ.՝ ամբիոնի պրոֆեսոր:

ԵՊՀ ռեկտոր

• 1920թ. դեկտեմբերի 17-ին հրապարակվեց ՀԽՍՀ լուսժողկոմ Աշոտ Հովհաննիսյանի՝ «Երևանի համալսարանի վերակազմության մասին» հրամանը, որի համաձայն՝ համալսարանը վերակազմվեց և կոչվեց Երևանի ժողովրդական համալսարան, նախկին ֆակուլտետները փակվեցին և հիմնվեց երկու բաժանմունք՝ բնագիտական և հասարակագիտական: Պրոֆեսորադասախոսական կազմն ամբողջությամբ արձակվեց, և լուսժողկոմատին կից ստեղծվեց համալսարանի վերակազմության հանձնաժողով՝ Կողբետլյանցի նախագահությամբ, որն էլ տնօրինելու էր համալսարանի հետագա ճակատագիրը: Ըստ այդմ՝ մերժվեց համալսարանի նախկին ծրագիրն ու կանոնադրությունը, և ստեղծվեց նորը, որը խստիվ համապատասխանում էր Ռուսաստանի համանման բուհերի համար կազմված ծրագրերին:
• 1921թ. հունվարի 2-ին, համալսարանի խորհրդի առաջին նիստում փակ (գաղտնի) քվեարկությամբ հասարակագիտական ֆակուլտետի դեկան ընտրվեց Սիտեկան Տիգրանյանը, իսկ բնագիտական ֆակուլտետի՝ Դավիթ Զավրյանը: Նույն նիստում ռեկտոր ընտրվեց Հակոբ Մանանդյանը:
• 1921թ. հունվարի 23-ին Ստ. Շահումյանի անվան բանվորական ակումբի դահլիճում տեղի ունեցավ ժողովրդական համալսարանի վերաբացման հանդիսավոր արարողությունը, ուր համալսարանականներից բացի ներկա էին նաև պաշտոնական անձինք, հյուրեր, հասարակայնության բազմաթիվ ներկայացուցիչներ: Նիստը բացում է Մանանդյանը: Այնուհետև խոսքը տրվում է լուսժողկոմ Աշ. Հովհաննիսյանին, որը, կարևորելով համալսարանի դերը հանրապետության կյանքում, շեշտը դնում է մասնավորապես ուսանողության գործնական ինքնուրույն աշխատանքների կազմակերպման վրա: Նիստի վերջում սրտագին շնորհակալություն հայտնելով հռետորներին բարեմաղթությունների համար՝ ռեկտորը միաժամանակ հույս է հայտնում, որ համալսարանի վերակառուցման լուրն ազդակ կհանդիսանա աշխարհասփյուռ հայ մտավորականության համար՝ վերադառնալու հայրենիք և ծառայելու հարազատ ժողովրդի գիտական պետքերին: Այնուհետև հասարակագիտական ֆակուլտետի դասախոս Գրիգոր Շուբարյանը ներկաների համար կարդում է իր առաջին դասախոսությունը՝ «Խորհրդային իրավունքը և Հայաստանի ժողովրդական համալսարանը» թեմայով:
• 1921թ. հունվարի 24-ից համալսարանում սկսվում են դասերը:
• Որոշ ժամանակ անց ֆակուլտետների թիվն ընդլայնվեց: Երկուսի փոխարեն սկսեցին գործել հինգը՝ արևելագիտության (դեկան՝ Հակոբ Մանանդյան), բնագիտական և տեխնիկական (դեկան՝ Դավիթ Զավրյան), մանկավարժական (դեկան՝ Գուրգեն Էդիլյան) և խորհրդային շինարարության (դեկան՝ Գևորգ Ղարանջյան):
• 1921թ. նոյեմբերին, ելնելով գյուղատնտեսական հզոր պոտենցիալ ստեղծելու անհրաժեշտությունից՝ բնագիտական ֆակուլտետի հիմքի վրա ստեղծվեց նաև գյուղատնտեսական ֆակուլտետը (դեկան՝ Պապա Քալանթարյան):
• Ռեկտորի պաշտոնում Մանանդյանը Յուրի Ղամբարյանի արժանավոր հաջորդն էր: Նրա համառ ու հետևողական ջանքերով կյանքի կոչվեցին համալսարանի բոլոր հիմնական ֆակուլտետները: Ահա ինչու ժողովրդական համալսարանի կայացումը կապվում է Մանանդյանի անվան հետ: Ռեկտորության մեկ տարուց էլ պակաս շրջանում Մանանդյանը դրսևորեց նաև գիտության կազմակերպչի իր մեծ տաղանդը: Նա ստիպված էր համալսարանը համալրել նոր մասնագիտություններին համապատասխան կադրերով, դասախոսներ հրավիրել Մոսկվայից, Պետերբուրգից, Թիֆլիսից և այլ վայրերից, հարստացնել գրադարանը, լուծել դասագրքերի հարցը, և որ ժամանակի հրամայականն էր՝ զբաղվել գիտական կոլեկտիվի և ուսանողության գաղափարական դաստիարակության հարցերով: Եվ երբ այդ ամենն արված էր, համալսարանն էր կազմակերպչորեն ամրապնդված, Մանանդյանն ազատվում է ռեկտորի պարտականություններից և մնում որպես արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան:

Ձեռքբերումներ

• 1925թ.՝ պրոֆեսոր:
• 1935թ.՝ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
• 1938թ.՝ պատմական գիտությունների դոկտոր:
• 1939թ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս:
• 1943թ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս:
• Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան:

Այլ

• ԵՊՀ-ում առաջինն է դասավանդել հայ ժողովրդի հին և միջնադարյան պատմություն:
• 1931 թվականին ընդհատել է մանկավարժական աշխատանքը և զբաղվել միայն գիտական գործունեությամբ:
• Հեղինակ է հայերեն, ռուսերեն և գերմաներեն ավելի քան 150 աշխատությունների՝ նվիրված հայոց հին և միջնադարյան պատմությանն ու բանասիրությանը, պատմական աշխարհագրությանը, չափագիտությանն ու մշակույթին:
• Զբաղվել է հունական իմաստասիրական երկերի հայերեն թարգմանությունների, հունաբան դպրոցի գործունեության, հատկապես Դավիթ Անհաղթի իմաստասիրական ժառանգության ուսումնասիրությամբ:
• Բացահայտել է հայոց գրերի պատմության հետ կապված մի շարք առեղծվածներ, եզրակացրել է, որ մաշտոցյան գրերը ստեղծվել են 392-393թթ. ընթացքում:
• Նորագույն շրջանի հայ պատմագիտության հիմնադիրներից է և առաջիններից, որ զբաղվել է Հայաստանի հասարակական-տնտեսական խնդիրների հետազոտությամբ:
• Հասարակական կյանքում Մանանդյանը ցուցաբերել է քաղաքացիական ակտիվություն և արիություն: Նա ճշմարիտ դեմոկրատ էր: Մամուլում հանդես էր գալիս ճնշված ազգերի կարծեցյալ բարեկամների դեմ՝ խրախուսելով ժողովրդավարական ուժերի համախմբումն ընդդեմ բռնության: Թերևս այդ էր պատճառը, որ բանասիրությունից և պատմությունից զատ՝ Մանանդյանին սկսեց հետաքրքրել նաև իրավագիտությունը: 1909թ. նա մեկնեց Տարտուի համալսարան, էքստեռն քննություններ հանձնեց և ստացավ երդվյալ հավատարմատարի առաջին կարգի դիպլոմ:
• Մանանդյան մանկավարժ-գիտնականի ու մարդու կերպարն ամբողջացնելուն օգնում են նրա ընտանեկան նամակներն ու ժամանակակիցների հուշերը, որոնցում նա ներկայանում է որպես սկզբունքային և անզիջում գիտնական և համեստ ու զուսպ, չափազանց բարեկիրթ մարդ, որը ձայնը երբեք չէր բարձրացնում, բայց ազդում էր բոլորի վրա իրա համոզիչ ու հեղինակավոր խոսքով: Նամակները լույս են սփռում նրա հոգեկան աշխարհի, նաև պաշտոնական գործունեության վրա: Հետաքրքիր է, որ այդ խոշոր գիտնականը մեզ ներկայանում է նաև որպես բանաստեղծական հոգու և խորունկ և նուրբ զգացմունքների տեր անձնավորություն:
• Մանանդյանը փայլուն հռետոր էր, խստապահանջ, բայց սրտացավ ու հոգատար մանկավարժ: Համալսարանում աշխատում էր հանրապետության համար շատ ծանր շրջանում: Եվ այդուհանդերձ, ընդհանուր առմամբ նա գոհ էր համալսարանի՝ մասնավորապես իս ֆակուլտետի ուսանողների առաջադիմությունից:
• Մանանդյանի կարծիքով՝ հայրենասիրությունը սկսվում է մայրենի լեզվի միացությունից: Ահա ինչու նա ուրախանում է, երբ հայերենը համալսարանի բոլոր ֆակուլտետների համար դառնում է պարտադիր:

Նկարներ

• 
• 

  Կնոջ հետ

• 

  Դստեր հետ

• 

  Կոմիտասի հետ

• 

  Հ. Մանանդյանի կիսանդրի պանթեոնում

Մատենագիտություն

• Մանանդյան Հ.Հ., Արարատ. - 1902. - № 3-4. - էջ 345-347: Կորելլի Մ. Մի մանկան հոգու պատմություն: (Վեպիկ ո׳չ մանուկների համար): Ռուս. թարգմ.՝ Տ.Վ. Վաղարշապատ. – 1902 . – Գրախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արարատ. - 1902. - № 1. - էջ 75-77: Հայկունի Ս. Ժողովրդական վեպ և հեքիաթ:Էմինյան ազգագրական ժողովածուում: Հ.Բ. Մոսկվա-Վաղարշապատ. - 1901. - էջ 3-447. – Գրախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արարատ. - 1902. - № 1. - էջ 72-75: Մելիք-Կարագեոզյան Գ. Գերմանական օգնության ընկերությունները Տաճկա-Հայաստանի համար: Թբիլիսի. - 1901. - 77 էջ. – Գրախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արարատ. - 1902. - № 3-4. - էջ 335-342: Անինսկի Ա. Հայ եկեղեցու պատմությունը (մինչև 19-րդ դարը): Քիշինև. - 1900. - 323 էջ. – Գրախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արարատ. - 1902. - № 1. - էջ 77-78: (Ստորագր.` Հ.Մ.): Թոփչյան Ե. Մեսրոպ Մաշտոց: Ալեքսանդրապոլ. - 1901. - 32 էջ. – Գրախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արարատ. - 1902. - № 1. - էջ 77-78: (Ստորագր.` Հ.Մ.): Թոփչյան Ե. Բյորնսոն: Ալեքսանդրապոլ. - 1901. - 42 էջ. – Գրախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արարատ. - 1902. - № 1. - էջ 77-78: (Ստորագր.` Հ.Մ.): Թոփչյան Ե. Մահմեդ: Ալեքսանդրապոլ. - 1901. - 35 էջ. – Գրախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայոց նոր վկաները: (Ժողովրդական հրատարակություն): Հ. 1-2: Վաղ-պատ. - 1902. - Հ.Ա . (1155-1485). - 211 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայոց նոր վկաները: (Ժողովրդական հրատարակություն): Հ. 1-2: Վաղ-պատ. - 1902. - Հ. Բ. (1486-1843). - 328 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Մի դիտողություն հայոց ներքին կյանքի ուսումնասիրության վրա: Արարատ. - 1902. - № 2. - էջ 167-171:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայոց նոր վկաները: (1155-1843): Գիտական հրատարակություն բազմաթիվ ձեռագրերի համեմատությամբ, ընդարձակ տեղեկություններով և ծանոթություններով և ձեռագրերի և նահատակների, հատուկ անունների ու օտար բառերի մանրամասն ցուցակներով և ցանկերով: Վաղարշապատ. - 1903. - 835 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ուսումնասիրություն Դավիթ Հարքացի փիլիսոփային վերագրված իմաստասիրական երկերի: Արարատ. - 1904. - № 2. - էջ 158-171; № 6. - էջ 564-577; № 7-8. - էջ 649-657:
• Մանանդյան Հ.Հ., Դավիթ Անհաղթի խնդիրը նոր լուսաբանությամբ: Մատենագրական հետազոտություն: Վաղարշապատ. - 1904. - 39 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Քաղվածքներ Եվսեբիոս Կեսարացու քրոնիկոնից մի հին ձեռագրում: Հանդես ամսօրյա. - 1905. - № 1. - էջ 15-19:
• Մանանդյան Հ.Հ., Քաղվածքներ Եվսեբիոս Կեսարացու քրոնիկոնից մի հին ձեռագրում: Վիեննա. - 1905. - 15 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ո՞րն է լավագույն դպրոցը: Արշալույս. - Թիֆլիս. - 1905, 15 սեպ. - № 13. - էջ 22, 17 սեպտ.; № 15. - էջ 2. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ազգային խնդիրների շուրջը: [Առաջնորդող]: Արշալույս. - 1906. - 11/III. - № 54. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Առաջադիմականների ընտրական հաղթանակը։ [Առաջնորդող]: Արշալույս. - 1906. - 30 մարտի. - № 69. - էջ 1։ (Ստորագր.` Հ. Մ.). – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Բավակա՜ն է վերջապես: [Առաջնորդող]: Արշալույս. - 1906. - 4 մարտի. - № 48. - էջ 1: (Ստորագր՝Հ.Մ.). – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Եվրոպական միջամտության խաբուսիկ հույսը: [Առաջնորդող]: Արշալույս. - 1906. - 31 հունվ. - № 22. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Եվրոպական քաղաքագետների կարծիքը: Արշալույս. - 1906. - 12 փետր. - № 32. - էջ 1: (Ստորագր՝Հ.Մ. ). – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Թույլերը թո'ղ զգուշանան: Արշալույս. - 1906. - 1 հունվ. - № 1. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ինչու՝են ճնշված ազգերը ազգային ուղղության հարում: [Առաջնորդող]: Արշալույս. - 1906. - 23 փետր. - № 40. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Մակեդոնական խնդիրը և ծովային ցույցը: Արշալույս. - 1906. - 13 հունվ. - № 7. - էջ 1. - Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Քարերն են բողոքում: Արշալույս. - 1906. - 25 հունվ. - № 17. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Օգտվենք մեր իրավունքներից: [Առաջնորդող]: Արշալույս. - 1906. - 16 մարտի. - № 58. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Մեկնութիւն ստորոգութեանցն Արիստոտելի, ընծայեալ Էլիասի Իմաստասիրի: Ի լույս էած Հ. Մանամդյան: Ս.-Պետերբուրգ. - 1911. - VIII, 175 էջ: (Biblioteca armeno-georgica). Собрание древнеармянских и древнегрузинских текстов, изд. Имп. Акад. наук. ПОд ред. акад. Н.Я. Марра. [Առաջաբանը ռուսերեն]:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ազգային ինքնորոշման խնդրի շուրջը: Գործ. - 1917. - № 4. - Մ. Բ. - էջ 139-145; № 9-10. - սեպտեմբեր-հոկտեմբեր. - Մ. Բ. -էջ 185-199. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ազգության գաղափարը: Գործ. - 1917. - № 1. - Մ. Բ. - էջ 1-18. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հ.Հ. Մանանդյանի եզրափակման խոսքը Երևանի ժողովրդական համալսարանի բացման առթիվ: Կոմունիստ. - Եր. - 1921. - 26 հունվ. - № 39. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի պատմությունը թուրք-թաթարական արշավանքների շրջանում: (Դասախոսություններ՝ Երևանի ժող. համալսարանում կարդացած): Ձեռագրի իրավունքով: Եր. - 1922. - 111 էջ: (Երևանի ժող. համալսարան, սերիա 5): [Ապակետիպ]:
• Մանանդյան Հ.Հ., Դիտողություններ Հին Հայաստանի շինականների դրության մասին մարզպանության շրջանում: Գիտական տեղեկագիր / ՀՍԽՀ Պետ. համալս. - 1925. - № 1. - էջ 3-45:
• Մանանդյան Հ.Հ., Դիտողություններ Հին Հայաստանի շինականների դրության մասին մարզպանության շրջանում: Գիտական տեղեկագիր / ՀՍԽՀ Պետ. համալս. - 1925. - № 1. - էջ 3-45:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հունաբան դպրոցը և նրա զարգացման շրջանները: Հանդես ամսօրեայ. - 1925. - № 5-6. - էջ 225-232; № 7-8. - էջ 347-354; № 11-12. - էջ 539-548:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի արքունի հարկերը մարզպանության շրջանում: (Նյութեր և դիտողություններ): Տեղեկագիր / ՀՍԽՀ Գիտության և արվեստի ին-տ. - 1926. - № 1. - էջ 3-44:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի արքունի հարկերը մարզպանության շրջանում: (Նյութեր և դիտողություններ): Երևան. - 1926. - էջ 44:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հունաբան դպրոցը և նրա զարգացման շրջանները: Հանդես ամսօրեայ. - 1926. - № 1-2. - էջ 15-23; № 3-4. - էջ 121-129; № 5-6. - էջ 209-216; № 7-8. - էջ 305-313; № 9-10. - էջ 437-445; № 11-12. - էջ 525-533:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հունաբան դպրոցը և նրա զարգացման շրջանները: Հանդես ամսօրեայ. - 1927. - № 3-4. - էջ 109-116; № 6. - էջ 289-301; № 8. - էջ 417-425; № 10. - էջ 559-569:
• Մանանդյան Հ.Հ., Նյութեր Հին Հայաստանի տնտեսական կյանքի պատմության: (I): Տեղեկագիր / ՀՍԽՀ Գիտության և արվեստի ին-տ. - 1927. - № 2. - էջ 29-42:
• Մանանդյան Հ.Հ., Նյութեր Հին Հայաստանի տնտեսական կյանքի պատմության: (I): Երևան. - 1927. - 14 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Էջմիածնի մատենադարանի իմաստասիրական հնագույն ձեռագիրները: Հանդես ամսօրեայ. - 1928. - № 3-4. - էջ 135-146; № 5-6. - էջ 214-223:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հունաբան դպրոցը և նրա զարգացման շրջանները: Հանդես ամսօրեայ. - 1928. - № 1-2. - էջ 25-30; № 3-4. - էջ 109-120; № 5-6. - էջ 205-213; № 7-8. - էջ 303-310; № 9-10. - էջ 401-407:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հունական դպրոցը և նրա զարգացման շրջանները: Քննական ուսումնասիրություն: Գրեց Հակոբ Մանանդյան, պրոֆ. Հայաստանի Պետական համալսարանի: Վիեննա. - 1928: 299 էջ: (Ազգային մատենադարան, 119):
• Մանանդյան Հ.Հ., Նյութեր Հին Հայաստանի տնտեսական կյանքի պատմության: (II): Գիտական տեղեկագիր / Եր. Պետ. համալս. - 1928. - № 4. - էջ 43-82:
• Մանանդյան Հ.Հ., Նյութեր Հին Հայաստանի տնտեսական կյանքի պատմության: (II): Եր. - 1928. - 40 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հ.Հ. Մանանդյանի ելույթը Ասքանազ Մռավյանի հիշատակին նվիրված սգո նիստում: Խորհրդային Հայաստան. - Եր. - 1929. - 26 հոկտ. - № 245. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Կշիռները և չափերը հնագույն հայ աղբյուրներում: (Կշիռները և տարողության ու երկարության չափերը որոշված են և վերածված այժմյան կիլոգրամների, լիտրերի ու մետրերի): Եր.: Մելքոնյան ֆոնդի հրատ. - 1930. - 141 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի հին ճանապարհները - Artaxata-Satala և Artaxata-Tigranocerta ըստ Պևտինգերյան քարտեզի: (Զեկուցված է Գիտության և արվեստի ին-տի պատմական-հասարակագիտական բաժնում 1930թ. փետր. 22-ին): Revue des etudes Armeniennes. - Paris. - 1930. - T. X, fascicule I. -P. 139-142.
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի հին ճանապարհները - Artaxata-Satala և Artaxata-Tigranocerta ըստ Պևտինգերյան քարտեզի: (Զեկուցված է Գիտության և արվեստի ին-տի պատմական-հասարակագիտական բաժնում 1930թ. փետր. 22-ին): Տեղեկագիր / ՀՍԽՀ Գիտության և արվեստի ին-տ. - 1931. - № 5. - էջ 65-89, 1թ. քարտեզ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի հին ճանապարհները - Artaxata-Satala և Artaxata-Tigranocerta ըստ Պևտինգերյան քարտեզի: (Զեկուցված է Գիտության և արվեստի ին-տի պատմական-հասարակագիտական բաժնում 1930թ. փետր. 22-ին): Եր. - 1931. - 24 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Մանր հետազոտություններ: 1. Պևտինգերյան քարտեզի Hariza կայարանը: 2. Նույնը գերմաներեն համառոտ Die Station Hariza der Peutinderschen Tafel. 3. Արաբական արշավանքները Հայաստանում: (Ժամանակագրական դիտողություններ): Եր.։ Մելքոնյան ֆոնդի հրատ. - 1932. - 76 էջ. - 1թ. քարտեզ: (ՀՍԽՀ Լուսժողկոմատ, Նյութական կուլտուրայի պատմ-ն ին-տ, № 1: Մենագրությունների մատենաշար):
• Մանանդյան Հ.Հ., Խորենցու առեղծվածի լուծումը: (Զեկուցված է Կուլտուրայի պատմ. ին-տի պատմական բաժնում 1933թ. հունվարի 21-ին): Զեկուցման հիմնական թեզիսները: Անահիտ. - Փարիզ. - Դ տարի. - նոյեմբեր 1932 - ապրիլ 1933. - № 3-6. - էջ 182-185:
• Մանանդյան Հ.Հ., Խորենացու առեղծվածի լուծումը: (Թեզիսներ կուլտուրայի պատմ. ին-տում կարդացված զեկուցման: Զեկուցման հիմնական թեզիսները հայերեն, ռուսերեն և գերմաներեն լեզուներով): Եր. - 1933. - 21 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Էրատոսթենեսի ստադիոնը և պարսից ասպարեզը: Das Etarosthenische stadion und der persische Asparêz: Եր.: Հրատ. Մելքոնյան ֆոնդի. - 1934. - 66 էջ: (ՀՍԽՀ Լուսժողկոմատ):
• Մանանդյան Հ.Հ., Խորենացու առեղծվածի լուծումը: 1. "Աշխարհացույցը" և Մովսես Խորենացին: 2. Խորենացու առեղծվածի լուծումը: 3. Հավելված. Խորեացու պատմության բառապաշարը: Եր.: Հայպետհրատ. - 1934. - 231 էջ: (ՀՍԽՀ Լուսժողկոմատ: Կուլտուրայի պատմ. ին-տ: Մենագրությունների մատենաշար, № 3):
• Մանանդյան Հ.Հ., Ֆեոդալիզմը հին Հայաստանում: (Արշակունիների ու մարզպանության շրջան): Եր.: Մելքոնյան ֆոնդի հրատ. - 1934. - 337 էջ: (ՀՍԽՀ Լուսժողկոմատ):
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի գլխավոր ճանապարհները ըստ Պևտինգերյան քարտեզի: Եր.։Մելիքյան ֆոնդի հրատ. - 1936. - 278 էջ. - 3 թ. իլ.:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ճառ հայկական ԽՍՀ խորհուրդների արտակարգ համագումարում: Խորհրդային Հայաստան. - 1937. - 23 մարտի. - № 67. - էջ 2. - Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Թեովնեայ յաղագս ճարտասանական կրթութեանց: (Հանդերձ յոյն բնագրաւ): Աշխատութեամբ պրոֆ. Հակոբ Մանանդյանի: Եր. - 1938. - 214 էջ: (ՀՍԽՀ Պատմության և գրականության ին-տ: Բնագրեր հին մատենագիտության, № 1): [Առաջաբանի համառոտ բովանդակությունը ռուս. և գերմ. լեզուներով]:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ժողովրդական ապստամբությունները Հայաստանում արաբական տիրապետության դեմ: (Դասախոսություն` կարդացված պետհամալսարանի լեկտորիումում 1939 թ. մարտի 18-ին, "Սասունցի Դավթի " հազարամյակի կապակցությամբ): Եր.: Պետհամալս. հրատ. - 1939. - 32 էջ: (ԵՊհ: Գիտա-պոպուլյար սերիա, № 1):
• Մանանդյան Հ.Հ., Հ.Հ. Մանանդյանի ելույթը "Սասունցի Դավիթ" հայկական ժողովրդական էպոսի 1000-ամյակին նվիրված հոբելյանական նիստի ժամանակ: Խորհրդային Հայաստան. - 1939. - 12 սեպտ. - № 213. - էջ 3. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ակադեմիկոս Հ.Հ. Մանանդյանի ելույթը ՍՍՌՄ գիտությունների ակադեմիայի Հայկական ֆիլիալի հոբելյանական գիտական սեսիայում: Սովետական Հայաստան. - 1940. - 20 նոյեմբ. - № 270.- էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ակադեմիկոս Ի.Ա. Ջավախիշվիլի: Մահախոսական։ [Ստորագրությունների թվում՝ Հ.Հ. Մանանդյան]: Սովետական Հայաստան. - 1940. - 21 նոյեմբ. - № 271. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Դեպուտատ Հ.Հ. Մանանդյանի ճառը աշխատավորների դեպուտատների Երևանի քաղաքային խորհրդի առաջին սեսիայում: Խորհրդային Հայաստան. - 1940. - 3 հունվ. - № 2. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի քաղաքները 10-11-րդ դարերում: Եր.: ԱրմՖԱՆի հրատ. - 1940. - 47 էջ: (ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիա, Հայկական ֆիլիալ: Պատմության և հնագիտության ին-տ):
• Մանանդյան Հ.Հ., Տիգրան Բ. և Հռոմը: Նոր լուսաբանությամբ ըստ սկզբնաղբյուրների: Ե.: ԱրմՖԱՆի հրատ - 1940. - 250 էջ. - 3 ներդիր թ. իլ.: (ԽՍՀՄ Գիտ. ակադ. Հայկական ֆիլիալ: Պատմության և հնագիտության ին-տ):
• Մանանդյան Հ.Հ., Ամբողջ ժողովրդի հետ ուս-ուսի տված: [Կոչ գերմանական հարձակման դեմ: Ստորագրությունների թվում՝ Հ.Հ. Մանանդյան]: Սովետական Հայաստան. - 1941. - 24 հուն. - № 148. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արտասահմանյան երկրների բոլոր հայերին: [Կոչ ի պաշտպանություն Սովետական Միության, ընդդեմ գերմանական ֆաշիզմի: Ստորագրությունների թվում՝ Հ.Հ. Մանանդյան]: Սովետական Հայաստան. - 1941. - 17 օգոստ. - № 195. - էջ 1. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արտասահմանյան երկրների բոլոր հայերին: [Կոչ ի պաշտպանություն Սովետական Միության, ընդդեմ գերմանական ֆաշիզմի: Ստորագրությունների թվում՝ Հ.Հ. Մանանդյան]: Սովետական գրականություն. - 1941. - № 8. - էջ 3-4. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Պատմության ձայնը: Մարտիկ. - 1942. - 29 նոյեմ. - № 9. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ակադեմիկոս Մանուկ Խաչատուրի Աբեղյան: [Մահախոսական: Ստորագրությունների թվում՝ Հ.Հ. Մանանդյան]: Սովետական Հայաստան. - 1944. - 27 սեպտ. - № 193. - էջ 2. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հին Հայաստանի և Անդրկովկասի պատմության մի քանի պրոբլեմների մասին: Եր.: Հայպետհրատ. - 1944. - 72 էջ. - 1թ. նեոդիր քարտեզ: (Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների ակադեմիա: Պատմության ին-տ):
• Մանանդյան Հ.Հ., Ակադեմիկոս Վ.Լ. Կոմարով: [Մահախոսական.: Ստորագ. թվում՝ Հ.Հ. Մանանդյան]: Սովետական Հայաստան. - 1945. - 8 դեկտ. - № 263. - էջ 3. – Հրապարակախոսություն:
• Մանանդյան Հ.Հ., Պատմական-աշխարհագրական մանր հետազոտություններ: 1. Որտե՞ղ էր գտնվում Դարեհ Ա-ի դեմ ապստամբած Արմինան: 2. Զարասպ լեռը՝ Իբրև Հայաստանի հարավ-արևելյան սահման: 3. Զինթա ամրոցի տեղագրության խնդիրը: 4. "Նոր-Շիրական երկիրը" և "Նոր-Շիրական բդեշխը": 5. Մահկերտուն, Նիհորական, Դասն և "ամուր աշխարհն Մարաց": Եր.: Հայպետհրատ. - 1945. - 59 էջ., 1թ. քարտեզ: Գրակ.՝ պրոֆ. Հակոբ Մանանդյանի գիտական աշխատությունները, էջ 56-59:
• Մանանդյան Հ.Հ., Քննական տեսություն հայ ժողովրդի պատմության: Եր.: Հայպետհրատ. - [1945]. - Հ Ա. Սկզբից մինչև Արշակունիների հաստատումը Հայաստանում (66 թ. մ.թ.ա.). - 444 էջ իլ., 14 թ. ներդիր իլ.:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արմավիրի հունարեն արձանագրությունները նոր լուսաբանությամբ: Եր.: Պետ. համալս. հրատ. - 1946. - 58 էջ, իլ. (ԵՊՀ):
• Մանանդյան Հ.Հ., Գառնիի հունարեն արձանագրությունը և Գառնիի հեթանոսական տաճարի կառուցման ժամանակը: Եր.: Պետ. համալս. հրատ. - 1946. - 59 էջ: (ԵՊՀ):
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայ գրերի գյուտի տարեթվի հարցի շուրջը: Տեղեկագիր / ՀՍՍՌ ԳԱ Հաս. գիտ. - 1952. - № 7. - էջ 41-57:
• Մանանդյան Հ.Հ., Քննական տեսություն հայ ժողովրդի պատմության: Հ. Գ. XI դարից մինչև XV դարի սկիզբը: Ե.: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1952. - 455 էջ իլ., 14 թ. ներդիր իլ.:
• Մանանդյան Հ.Հ., Միջօրեագծի և երկրի մակերեսի աստիճանական չափումները ըստ հին հայկական աղբյուրների: Տեղեկագիր / ՀՍՍՌ ԳԱ հաս. գիտ. - 1953. - № 6. - էջ 3-31:
• Մանանդյան Հ.Հ., Նոր դիտողություններ Խորենացու պատմության բառապաշարի մասին: Էջմիածին. - 1955. - № 5. - էջ 29-35; № 6. - էջ 20-26:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հերմեայ Եռամեծի առ Ասկղեպիոս Սահմանք: Բանբեր Մատենադարանի. - 1956. - № 3. - էջ 287-314:
• Մանանդյան Հ.Հ., Համառոտ տեսություն հին Հայաստանի պատմության: Էջմիածին. - 1957. - № 1. - էջ 51-56:
• Մանանդյան Հ.Հ., Քննական տեսություն հայ ժողովրդի պատմության: Հ. 2: Մաս 1. Արշակունիների հաստատումից Հայաստանում մինչև մարզպանության շրջանը (1-5-րդ դդ.): Եր.: Հայպետհրատ . - 1957. - 462 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Քննական տեսություն հայ ժողովրդի պատմության: Հ. 2. - Մաս 2. Հայաստանում Մարզպանության հաստատումից մինչև Բագրատունյաց թագավորության անկումը: Եր.: Հայպետհրատ. - 1960. - 425 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ասույթներ Մեսրոպ Մաշտոցի մասին: Սովետական գրականություն. - 1962. - № 5. - էջ 3:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ասույթներ Մեսրոպ Մաշտոցի մասին: Սովետական Հայաստան (ամսագիր). -1962. - № 5. - էջ 18:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայ գրերի գյուտի տարեթվի հարցի շուրջը: Մեսրոպ Մաշտոց: Հոդվածների ժողովածու. - Եր. - 1962. - էջ 85-116:
• Մանանդյան Հ.Հ., Մեսրոպ Մաշտոցը և հայ ժողովրդի պայքարը մշակույթային ինքնուրույնության համար: Մեսրոպ Մաշտոց: Հոդվածների ժողովածու. - Եր. - 1962. - էջ 25-84:
• Մանանդյան Հ.Հ., Նամակներ Երևանի համալսարանի վերաբերյալ / Հրատ. պատրաստեց Վ. Հակոբյանը: Բանբեր Երևանի համալսարանի. - 1972. - № 3. - էջ 153-162:
• Մանանդյան Հ.Հ., Շեքսպիրի մասին: [Հեղինակի "Անգլիական գրականության պատմություն" ձեռագիր աշխատության հիման վրա տեքստը պատրաստել է Մուշեղ Նարյանը]: Բանբեր համալսարանի արխիվների. - 1972. - № 3. - էջ 115-128:
• Մանանդյան Հ.Հ., Տիգրան Երկրորդը և Հռոմը: Նոր լուսաբանությամբ՝ըստ սկզբնաղբյուրների: Եր.: Եր. համալսարանի հրատ. - 1972. - 259 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Երկեր: Հ. 1. Քննական տեսություն հայ ժողովրդի պատմության սկզբից մինչև Արշակունիների հաստատումը Հայաստանում/ Հատորը հրատ. պատրաստեց Գ.Խ. Սարգսյանը: Եր.: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1977. - 635 էջ. - 1թ. նկ.:
• Մանանդյան Հ.Հ., Երկեր: Հ. 3. Սելջուկյան շրջանից մինչև Սեֆյանների հաստատումը Իրանում (XI-XVդդ.) / Հատորը հրատարակության պատրաստեց Լ.Հ. Բաբայանը: Եր.: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1977. - 504 էջ. - 7 թ. նկ.:
• Մանանդյան Հ.Հ., Երկեր: Հ. 2. Արշակունիների թագավորության ժամանակաշրջանի պատմությունը սկզբից (66 թ.մ.թ.) մինչև նրա անկումը (428թ.) / Հատորը հրատարակության պատրաստեց Լ.Հ. Բաբայանը: Եր.: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1978. - 447 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Երկեր: Հ. 4. Աշխատություններ՝ նվիրված Հայաստանում ֆեոդալիզմի դարաշրջանի սոցիա-տնտեսական պրոբլեմներին / Հատորը հրատ. պատրաստեց Լ.Հ. Բաբայանը: Եր.: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1981. - 517 էջ:
• Մանանդյան Հ.Հ., Երկեր: Հ. 5. Աշխատություններ՝ նվիրված Ուրարտուի և Հայաստանի պատմական աշխարհագրության և չափագիտական հարցերի լուսաբանմանը / Հատորը հրատարակության պատրաստեց Լ.Հ. Բաբայանը, Ռ.Ի. Մաթևոսյանը: Եր.: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1984. - 615 էջ, 3թ. նկ.:
• Մանանդյան Հ.Հ., Երկեր: Հ. 6. Աշխատություններ՝ նվիրված հին և միջնադարյան Հայաստանի (Vդ. մ.թ.ա.-XVդ. մ.թ.) քաղաքներին, միջազգային տարանցիկ առևտրին, ճանապարհներին / Հատորը հրատարակության պատրաստեցին Լ.Հ. Բաբայանը, Ռ.Ի. Մաթևոսյանը: Եր.: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. - 1985. - 385 էջ: Քարտեզ:
• Манандян Я.А., Արարատ. - Վաղարշապատ. - 1900. - № 2. - էջ 85-86: (Ստորագր. Հ.Մ.): Аннинский А. Древние армянские историки, как исторические источники. Одесса. - 1899. - 133 с. – Գրախոսություն:
• Манандян Я.А., Արարատ. - 1902. - № 2. - էջ 171-172: (Ստորագր.` Հ.Մ.): С.Т. К вопросу о порядке производства брачных дел в армяно-григорианской церкви. Вестник права. - 1901. - декабрь. – Գրախոսություն:
• Манандян Я.А., О торговле и городах Армении в связи с мировой торговлей древних времен. (Vв. до н. эры - XV в. н. эры): Эривань: Госиздат. - 1930. - 240 с., 1л. карт.
• Манандян Я.А., Заметки о феоде и феодальной войске Парфии и Аршакидской Армении. Труды историко-экономического сектора. Секция феодальной формации: Тифлис: Изд. науч.-исслед. ин-та кавказоведения. - 1932. - 19 с.
• Манандян Я.А., Армения: МСЭ. - Изд. 2-е. - М. - 1933. - С. 503-506.
• Манандян Я.А., Средневековый интинерарий в армянской рукописи Х столетия: Акадмику Н.Я. Марру. Академия наук СССР, ХLV. - M.-Л. - 1935. - С. 723-728.
• Манандян Я.А., Великое празднование. (К празднованию 1000-летия армянского народного эпоса "Сасунци Давид"): Коммунист. - 1938. - 4 октяб. - № 229. - С. 3. - Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Возрожденная Армения. [Исторический очерк]: М.: Совет. наука. - 1939. - № 12. - С. 141-145.
• Манандян Я.А., Круговой путь Помпея в Закавказье. (66-64 гг. до н. э.): Вестник древней истории. - М. - 1939. - № 4. - С. 70-82, с илл.
• Манандян Я.А., Народные восстания в Армении против арабского владычества: Ер.: Изд-во Гос. ун-та. - 1939. - 32 с.
• Манандян Я.А., Растить молодые кадры. (Говорят вновь избранные академики): Известия. - 1939. - 30 янв. - № 24. - С. 3. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Речь академика Я.А. Манандяна. (На заседании Ученого Совета Арм. ФАНа по случаю его избрания в действительные члены АН СССР): Коммунист. - 1939. - 6 февр. - № 30. - С. 3. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Актуальные вопросы историографии древней Армении: Историк-марксист. - 1940. - Kн. 6. - C. 3-6.
• Манандян Я.А., Выдающийся ученый. (Академик И.А. Джавахишвили). [Некролог. Среди подписей: Я.А. Манандян]: "Коммунист. - 1940. - 21 ноябр. - № 271. - С. 4. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Маршруты понтийского похода Помпея и путь отступления Митридата в Колхиду: Вестник древней истории. - 1940. - № 3-4. - C. 89-100.
• Манандян Я.А., Предисловие к исследованию "Тигран Второй и Рим": Коммунист. - 1940. - 14 февр. - № 36. - C. 3.
• Манандян Я.А., Речь депутата А.А. Манандяна. [Первая сессия Ереванского городского Совета депутатов трудящихся]: Коммунист. - 1940. - 3 янв. - № 2. - С.1. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Месроп Маштоц и борьба армянского народа за культурную самобытность. (Доклад прочит. 19 ноября 1940 г. на юбилейной научной сесии Арм. филиала Академии наук СССР, посвященной 20-летию установления Советской власти в Армении ): Ер: Изд-во АрмФАНа СССР. - 1941. - 48 с. (Акад. наук. СССР. Арм. филиал. Ин-т истории и матер. культуры).
• Манандян Я.А., Всем армянам зарубежных стран. [Обращение к объединению всех сил для разгрома германского фашизма. Среди подписей: Я.А. Манандян]: Известия Арм. ФАНа СССР. - 1941. - № 7. - С. 3-6. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Всем армянам зарубежных стран. [Обращение к объединению всех сил для разгрома германского фашизма. Среди подписей: Я.А. Манандян]: Коммунист. - 1941. - 17 авг. - № 194. - С. 1. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Всем армянам зарубежных стран. [Обращение к объединению всех сил для разгрома германского фашизма. Среди подписей: Я.А. Манандян]: Правда. - 1941. - 17 августа. - № 227. - С. 3. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Краткий обзор истории древней Армении: М.-Л.: Изд-во АН СССР. - 1943. - 55 с. (Акад. наук СССР).
• Манандян Я.А., Новые данные о времени разрушения Ганджи монголами: Известия / Азер. фил. АН СССР. - 1943. - № 7. - С. 79-80.
• Манандян Я.А., Тигран Второй и Рим. В новом освещении по первоисточникам. [Пер. с арм. А.А. Паповяна]: Ер: Изд-во АрмФАНа. - 1943. - 240 с., с илл (Армянский филиал Акад. наук СССР. Ин-т истории).
• Манандян Я.А., Академик Манук Хачатурович Абегян. [Некролог. Среди подписей: Я.А. Манандян]: Коммунист. - 1944. - 27 сентб. - № 192. - С. 2. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Академик В.Л. Комаров. [Некролог. Среди подписей: Я.А. Манандян]: Коммунист. - 1945. - 8 декаб. - № 263. - С. 3. – Հրապարակախոսություն:
• Манандян Я.А., Проблема общественного строя доаршакидской Армении: Исторические записки. - Т. 15. - 1945. - С. 3-28.
• Манандян Я.А., Цель и направление подготовлявшегося Нероном кавказского похода: Вопросы истории. - 1946. - № 7. - С. 66-74.
• Манандян Я.А., Когда и кем была составлена "Армянская география", приписываемая Моисею Хоренскому: Византийский временник . - М. - Т. I (26). - 1947. - С. 127-143.
• Манандян Я.А., Градусные измерения земли по древнеармянским источникам. (Тезисы "Совместная научная сессия отделений общ. наук в Тбилиси и Ереване 22-30 мая, 1948г."): Тбилиси-Ереван. - 1948. - С. 27-29.
• Манандян Я.А., Маршруты персидских походов императора Ираклия. [Краткое содержание доклада]: Вестник / АН ССС. - 1948. - № 3. - С. 94.
• Манандян Я.А., О местонахождении Caspia Via и Caspiae Portae: Исторические записки. - Т. 25. - 1948. - С. 59-70., 1 л. карт.
• Манандян Я.А., Римско-византийские хлебные меры и основанные на них индексы хлебных цен: Византийский временник. - Т. 2(27). - М.-Л. - 1949. - С. 60-73.
• Манандян Я.А., Маршруты персидских походов императора Ираклия: Византийский временник. - Т. 3. - М.-Л. - 1950. - С. 133-153 с илл.
• Манандян Я.А., О градусных измерениях меридиана и земной поверхности по древнеармянским источникам: Вестник древней истории. - 1950. - № 2(32). - С. 202-219.
• Манандян Я.А., Новые заметки о греческой надписи на языческом храме Гарни. [Доклад, прочит. 30 октября 1950г. на сессии Отд-ния истории и философии АН СССР и отд-ния общеcт. наук АН Арм ССР, посвященной XXX годовщине установления Советской власти в Армении]: Известия / АН АрмССP, общест. науки. - 1951. - № 4. - С. 9-35.
• Манандян Я.А., Новеллы Юстиниана о порядке наследования у армян: Известия / АН АрмССР, общест. науки. - 1952. - № 5. - С. 61-71.
• Манандян Я.А., О торговле и городах Армении в связи с мировой торговлей древних времен (V в. до н.э. - XV в. н.э.): Изд. 2-е, перераб. и доп. - Е.: Изд-во ереванкого ун-та. - 1954. -347 с., с карт. (ЕГУ).
• Манандян Я.А., "Начальная история Армении" Мар-Абаса. (К вопросу об источниках Себеоса, Моисеа Хоренского и Прокопия Кесарийского): Палестинский сборник. - М.-Л. - 1956. - С. 69-86.
• Манандян Я.А., О некоторых спорных проблемах истории и географии древней Армении. 1. О местонахождении древных стран Армянского Нагорья Уруатри и Наири. 2. Маршруты походов Салманасара III и Саргона II против Урарту. 3. Сообщения хеттских , ассирийский, урартийских и армянских источников о Хаяаса-Аззи: Ер.: Айпетрат. - 1956. - 157 с., с карт. [На облож.: О некоторых спорных проблемах истории древней Армении].
• Manandyan H.H., Beiträge zur albanischen Geschichte. Inaugural Dissertation zur Erlangung der philosophischen Doctorwürde bei der Hohen philosophischen facultät der universität Jena eingereicht von Agop Manandian (aus Achalzich): Leipzig.: Druck von breitkopf und härtel. - 1897. - 48 s.
• Manandyan H.H., Die Scholien zu fünf Reden des Gregor von Nazians: Zeitschrift für armenische philologie. - Marburg. - 1902. - Band I., Heft 3. - S. 220-272, Heft 4. - S. 273-306.
• Manandyan H.H., Die Scholien zu fünf Reden des Gregor von Nazianz. Herausgegeben von Agop Manandian: Zeitschrift für armenische philologie. - Marburg Hessen. - 1903. - 81 s.
• Manandyan H.H., Die Scholien zu fünf Reden des Gregor von Nazianz, Hrsgg. von A. Manandian: Zeitschrift für armenische philologie. - Marburg. - 1903. -Bd. 1, Heft 3. - S. 220-272; Heft 4, - S. 273-306.
• Manandyan H.H., Die neue Numerierung der in Kareneans Katalog verzeichneten Handschriften zusammengestellt von Agop Manandian: Zeitschrift für armenische philologie. - Marburg. - 1903. - Bd. 2, Heft 1. - S. 29-40.
• Manandyan H.H., Les anciens Itineraires ďArmenie. Artaxata-Satala et Artaxata-Tigranoserta, ďapres la carte de Peutinger. Traduit par F. Macler: Revue des etudes Armeniennes. - Paris. - 1930. - T. X, fasciule I. - P. 143-145.
• Manandyan H.H., Das Itinerar Artaxata-Satala und Artaxata-Tigranocerta der Peutingerschen Tafel-REArm: Revue des etudes Armeniennes. - Paris. - 1930. - T. X, fasciule I. - S. 145-147.
• Manandyan H.H., "Les invasions arabes" en Arménie. (notes chronologiques). Traduit de ľArménian par H. Berbérian: Byzantion. - Bruxelles. - 1946-1948. - T. 18. - P. 163-195.
• Manandyan H.H., Tigrane II et Rome. Nouveaux éclaircissements á la lumiére des sources originales. Trad. par H. Thorossian: Imprense Nacional. - Lisabonne. - 1963. - 224 p.
• Manandyan H.H., The trade and cities of Armenia in relation to ancient world trade / Transl. .N.G. Garsoian: Livraria Bertrand. - Lisbon. - 1965. - 248 p.
• Manandyan H.H., Les poids et les mesures dans les plus anciennes sources arméniennes: Revue des etudes Arméniennes. - Paris. - 1966. - T. 3. - P. 315-345.
• Manandyan H.H., Les mesures attribuées à Anania Sirakac'i converties en poids et mesures actuels: Revue des etudes Arméniennes. - Paris. - 1968. - T. 5. - P. 369-419.
• Manandyan H.H., A Brief Survey of the history of ancient Armenia: New York: Diiocese of the Armenian church of America. - 1975. -56 p., 1 map.

Էլեկտրոնային մատենագիտություն

• Մանանդյան Հ.Հ., Մեկնութիւն ստորոգութեանցն Արիստոտելի, Տպարան գիտութեանց ճեմարանի կայսերականի։ Ս.-Պետերբուրգ 1911:
• Մանանդյան Հ.Հ., Յունաբան դպրոցը եւ նրա զարգացման շրջանները: Քննական ուսումնասիրութիւն, Վիեննա: Մխիթարեան տպարան, 1928 (Ազգային մատենադարան, ՃԺԹ):
• Մանանդյան Հ.Հ., Նյութեր Հին Հայաստանի տնտեսական կյանքի պատմության, Հտ. 1, Արտատպ. ՀՍԽՀ Գիտության և արվեստի ինստիտուտի Տեղեկագրի №2-ից։ Երևան 1927:
• Մանանդյան Հ.Հ., Նյութեր Հին Հայաստանի տնտեսական կյանքի պատմության, Հտ. 2, Արտատպ. ՀՍԽՀ Գիտության և արվեստի ինստիտուտի Տեղեկագրի №4-ից ։ Երևան 1927:
• Մանանդյան Հ.Հ., Ֆեոդալիզմը Հին Հայաստանում։ Հրատարակություն Մելքոնյան ֆոնդի։ Երևան 1934:
• Մանանդյան Հ.Հ., Կշիռները և չափերը հնագույն հայ աղբյուրներում, Հրատարակություն Մելքոնյան ֆոնդի, Երևան 1930:
• Մանանդյան Հ.Հ., Երատոսթենեսի ստադիոնը և պարսից ասպարեսը, Հրատարակություն Մելքոնյան ֆոնդի, Երևան 1934:
• Մանանդյան Հ.Հ., Հայաստանի գլխավոր ճանապարհները ըստ Պևտինգերյան քարտեզի, Գիտհրատի տպարան։ Երևան 1936:
• Մանանդյան Հ.Հ., Տիգրան Բ և Հռոմը, ԱՐՄՖԱՆ–ի հրատարակչություն, Երևան 1940:
• Մանանդյան Հ.Հ., Տիգրան Երկրորդը և Հռոմը, Երևանի Պետական Համալսարանի հրատարակչություն։ Երևան, 1972:
• Մանանդյան Հ.Հ., Արմավիրի հունարեն արձանագրությունները նոր լուսաբանությամբ, Պետհամալսարանի Հրատարակչություն, Երևան 1946։:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Երևանի պետական համալսարանի ռեկտորները, կազմող՝ Լ.Պ. Ղարիբջանյան, Երևանի համալս. հրատ., 1999, 152էջ:
• Հովհաննիսյան Պ., Հայաստանում ֆեոդալիզմի ծագման պրոբլեմի ուսումնասիրությունը ակադեմիկոս Հ.Մանանդյանի աշխատություններում.- ԵԳԱ, 1975, N 1, էջ 37-45:
• Մանանդյան Հակոբ Համազասպի.- ՀՍՀ, հատ.7, Երևան, 1981, էջ 212-213:
• Հովհաննիսյան Պ., Հ.Մանանդյանի նորահայտ հոդվածը բուդդայականության մասին.- ԲԵՀ, 1990, N 2, էջ 115-120:
• Հակոբ Մանանդյան, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
• ԵՊՀ ռեկտորները, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
• Հայկական հանրագիտարան:
• AV Production.
• Armenian on Web.
• Ակադեմիկոս Հակոբ Մանանդյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ:
• Հովհաննիսյան Պ., Ակադեմիկոս Հ. Մանանդյանի նամականիից.- ԼՀԳ, 1989, N 8, էջ 80-89: