Ընթացիկ տարբերակը 15:49, 2 Հոկտեմբերի 2014-ի դրությամբ

Նազարյան Ստեփանոս Եսայու
Назарян Степанос Есаевич
Այլ անուններ:	Նազարյանց
Անգլերեն:	Nazaryan Stepanos
Հայերեն:	Նազարյան Ստեփանոս Եսայու
Ծննդյան տարեթիվը:	15(27).05.1812
Ծննդավայրը:	Թիֆլիս, Վրաստան
Մահվան տարեթիվը:	27.04(09.05).1879
Մահվան վայրը:	Մոսկվա, Ռուսաստան
Համառոտ տվյալներ: Հրապարակախոս, լուսավորիչ, մանկավարժ, փիլիսոփա, արևելագետ, գրականագետ:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1812թ. մայիսի 15(27)-ին Վրաստանի Թիֆլիս քաղաքում:

Մահացել է 1879թ. ապրիլի(մայիսի) 27.(09)-ին Ռուսաստանի Մոսկվա քաղաքում:

Կրթություն

• 1824-1829թթ. սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում:
• 1833-1834թթ. սովորել է Դորպատի (այժմ՝ Տարտու) գիմնազիայում:
• 1835-1836թթ.՝ Դորպատի համալսարանի բժշկագիտական ֆակուլտետ:
• 1836-1840թթ.՝ Դորպատի համալսարանի փիլիսոփայական ֆակուլտետ:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1842-1849թթ.՝ Կազանի համալսարանի հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչ:
• 1850-1879թթ.՝ Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանի պարսկերեն լեզվի ու գրականության պրոֆեսոր:
• 1869-1871թթ.՝ Ներսիսյան դպրոցի տեսուչ:
• 1858թ. Մոսկվայում Մ. Ղ. Նալբանդյանի աջակցությամբ հիմնադրել ու խմբագրել է «Հյուսիսափայլ» ամսագիրը:

Ձեռքբերումներ

• Փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու:

Այլ

• Ուսումնառության ընթացքում Նազարյանը ոգեշնչվում է դպրոցի տեսուչ, ականավոր գրող և մանկավարժ Հարություն Ալամդարյանի գաղափարներով։ Դպրոցի տարիներին ընկերանում է Խաչատուր Աբովյանի հետ, որի հետ ընկերական կապը պահպանում են մինչև վերջ:
• Տեղափոխվով Պետերբուրգ՝ զբաղվել է արևելյան լեզուների ուսումնասիրությամբ:
• 1869թ. նա գալիս է Անդրկովկաս և ավելի մոտիկից է ծանոթանում հայերի կյանքին ու ապրելակերպին։ Որոշ ժամանակ մնում է Թիֆլիսում, իսկ 1870թ. վերադառնում է Մոսկվա, որտեղ ապրում է մինչև իր կյանքի վերջը:
• Նազարյանը լուսավորականության դիրքերից գլխավորել է XIX դ. 50-60-ական թթ. հայ ժողովրդի հակաավատատիրական գաղափարախոսությունը, պաշտպանել ժողովրդի ազատագրության գաղափարը, արծարծել ազգային վերամիավորման հարցեր, եվրոպական մշակույթը յուրացնելու ձգտումներ: *Ազգային առաջադիմության գործում վճռական դեր է հատկացրել լուսավորությանը՝ այն առնչելով մայրենի լեզվի զարգացման հետ: Պաշտպանել է աշխարհաբարը, պայքարել աշխարհիկ կրթության զարգացման համար: Ըստ Նազարյանի՝ դաստիարակության մեթոդները պետք է համապատասխանեն երեխաների տարիքային առանձնահատկություններին ու անհատական բնավորությանը:
• Փորձել է հաշտեցնել կրոնը գիտության, հավատը՝ բանականության հետ, մերժել է կրոնական անհանդուրժողականությունը: Ընդունել է հոգու անմահության և հանդերձյալ աշխարհի գաղափարները: Պաշտպանել է հոգու և մարմնի փոխներգործության դուալիստական գաղափարը՝ հանգելով աշխարհի միասնության ըմբռնմանը: Իմացաբանական հարցերը լուծել է մատերիալիստական սենսուալիզմի դիրքերից: Նազարյանը անճանաչելի է համարել միայն Աստծուն ու մարդկային հոգին:
• Ազատ մրցակցությունը համարել է արտադրության և հասարակական հարստության բազմապատկման կարևոր գործոն: Նազարյանի կարծիքով՝ երկրի առևտուրը պետք է կապված լինի ազգային արդյունաբերության հետ: Ժխտել է դասակարգային պայքարի գաղափարը: Մարդկային առաջադիմությունը Նազարյանին առավելապես ներկայացել է որպես հոգևոր զարգացում, մտքի նվաճումների անընդհատ ընթացք: Պատմությունը դիտել է որպես իրադարձությունների անհրաժեշտ հաջորդական շղթա: Հանդես է եկել պատմության կրոնական ըմբռնման դեմ, մարդուն համարել իր պատմության ու ճակատագրի տերը: Առաջարկել է հայ ժողովրդի պատմության նոր պարբերացում:
• Նազարյանը ժողովրդի գոյության հիմքը համարել է հոգևոր-բարոյական գործոնը, հատկապես լեզուն: Առաջ է քաշել թուրքական բռնակալության դեմ պայքարի և ինքնուրույն պետության ստեղծման գաղափարը:
• Բարոյականության հարցերում հիմնվել է կրոնի վրա: Կրոնը համարել է բարոյաբանություն, իսկ բարոյականությունը՝ գործնական կրոն: Քննարկել է կնոջ հասարակական դերի և ընտանիքի բարոյական հիմքերի հարցը:
• Գրականագիտական-գեղագիտական հարցերում Նազարյանը պատմականության սկզբունքի կողմնակից է. պաշտպանել է այն տեսակետը, որ արվեստը ժողովրդի կյանքի արտացոլումն է: Մեծ նշանակություն է տվել գրաքննադատությանը և Մ. Նալբանդյանի հետ մշակել դրա սկզբունքները:

Նկարներ

Մատենագիտություն

• Նազարյան Ս.Ե., Երկերի ժողովածու, Ե., 1996:
• Նազարյան Ս.Ե., Երկեր, հ. 1., Թ., 1913:
• Նազարյան Ս.Ե., Յաղագս փորձական հոգեբանութեան ճառ, Մ., 1851:
• Նազարյան Ս.Ե., Առաջին հոգեղեն կերակուր հայազգի երեխաների համար, Մ., 1853:
• Նազարյան Ս.Ե., Վարդապետարան կրօնի, Մ., 1853:
• Նազարյան Ս.Ե., Հանդես նոր հայախօսութեան, մաս 1-2, Մ., 1857:
• Նազարյան Ս.Ե., Տեսական եւ գործնական առաջնորդ ռուս լեգոփ ի պետս հայկազեան մանուկների, Թ., 1871:
• Նազարյան Ս.Ե., Նամականի, Ե., 1969:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.2, Ճաղարյան-Ֆրիկ, 2007:
• Լեո, Ստեփանոս Նագարեանց, հ. 1-2, Թ, 1902:
• Անանուն Դ., Ռուսահայերի հասարակական զարգացումը XIX դարում (1800-1870), հ 1, Բաքու, 1916:
• Մխիթարյան Մ., «Հյուսիսափայլ» ամսագիրը, Ե., 1958:
• Կարապետյան Ռ., Ատեփանոս Նագարյանց: Փիլիսոփայական հայացքները, Ե., 1976:
• Նանումյան Ռ., Ստեփանոս Նազարյան, Ե., 1978:
• Հուշեր և հոդվածներ Ստեփանոս Նազարյանի մասին, Ե., 1996:
• ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Նազարյան Ստեփանոս:
• ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ ՄԻԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՏԵՓԱՆՈՍ ՆԱԶԱՐՅԱՆԻ ԳՆԱՀԱՏՄԱՄԲ:
• Stepanos Nazaryan - The Free Dictionary Encyclopedia.
• Դավիթ Բալայան «Հյուսիսափայլ» – 12 / Давид Балаян.
• Биография ру.
• Великие люди России.