«Ագաթանգեղոս»–ի խմբագրումների տարբերություն
Hayazg-ից
(→Աշխատանքային գործունեություն) |
(→Տե՛ս նաև) |
||
| (4 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
{{Person | {{Person | ||
| − | |||
| name-am = Ագաթանգեղոս | | name-am = Ագաթանգեղոս | ||
| name-am-aliases = | | name-am-aliases = | ||
| Տող 6. | Տող 5. | ||
| name-ru-aliases = | | name-ru-aliases = | ||
| name-lat = | | name-lat = | ||
| − | | name-en = | + | | name-en = Agatangeghos |
| name-fr = | | name-fr = | ||
| image = Ագաթանգեղոս.PNG | | image = Ագաթանգեղոս.PNG | ||
| Տող 16. | Տող 15. | ||
}} | }} | ||
=Կենսագրություն= | =Կենսագրություն= | ||
| − | Հայ պատմագրության և եկեղեցական մատենագրության հնագույն | + | Հայ պատմագրության և եկեղեցական մատենագրության հնագույն երկի՝ ''«Պատմություն Հայոց»''-ի հեղինակ: |
| − | + | «Պատմություն Հայոց» աշխատության միայն առաջաբանից ենք իմանում,որոշ տեղեկություններ պատմիչի մասին: Նախ հեղինակը ներկայանում է որպես լատիներենի և հունարենի գիտակ հռոմեացի, որն Հայաստան է եկել արքունի քարտուղարի պաշտոնով և Տրդատ Գ-ի հրամանով գրել իր Պատմությունը: Ուսումնասիրողների նկատած հակասություններից է Ագաթանգեղոսի՝ իբրև հայ հանդես գալը: | |
| − | |||
| − | «Պատմություն Հայոց» աշխատության միայն առաջաբանից ենք իմանում,որոշ տեղեկություններ պատմիչի մասին | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== «Պատմություն Հայոց» աշխատությունը== | == «Պատմություն Հայոց» աշխատությունը== | ||
| + | Տարակարծություններ կան Ագաթանգեղոսի և նրա աշխատության ստեղծման շուրջ: Իշխող տեսակետի համաձայն՝ Ագաթանգեղոսը հայ պատմագիր է և իր պատմությունը գրել է V դ. առաջին կեսի ոսկեղենիկ հայերենով: | ||
| + | |||
| + | Ագաթանգեղոսի աշխատությունը ժամանակային առումով ընդգրկում է III դ. և IV դ. սկզբի դեպքերը՝ 226 թվականին Սասանյանների իշխանության գլուխ անցնելուց մինչև Հայոց Տրդատ Գ Սեծ թագավորի գահակալության վերջին տարիները: | ||
Պատմությունը բաղկացած է առաջաբանից և երեք մասից: | Պատմությունը բաղկացած է առաջաբանից և երեք մասից: | ||
| − | ''Առաջաբանում'' շարադրված է երկի շարադրման շարժառիթներն ու նպատակները: | + | |
| + | ''Առաջաբանում'' շարադրված է երկի շարադրման շարժառիթներն ու նպատակները: | ||
| + | |||
*Առաջին մասում,որը վերնագրված է '''«Սուրբ Գրիգորի վարքը և պատմությունը»''' , պատմում է պարթև Արշակունիների տապալման և Իրանում գահակալած Սասանյանների, հայ Արշակունիների հանդեպ նրանց թշնամանքի, պարսիկների դեմ Խոսրով Ա Սեծի հերոսական կռիվների, 259թ.-ի նրա դավադրական սպանությունից հետո Հայաստանի նվաճման, այնուհետև մինչև III դ. վերջը Տրդատ Սեծի ու Գրիգոր Լուսավորչի գործունեության, վերջինիս չարչարանքների,Հռիփսիմյանց ու Գա- յանյանց կույսերի վկայաբանության մասին: | *Առաջին մասում,որը վերնագրված է '''«Սուրբ Գրիգորի վարքը և պատմությունը»''' , պատմում է պարթև Արշակունիների տապալման և Իրանում գահակալած Սասանյանների, հայ Արշակունիների հանդեպ նրանց թշնամանքի, պարսիկների դեմ Խոսրով Ա Սեծի հերոսական կռիվների, 259թ.-ի նրա դավադրական սպանությունից հետո Հայաստանի նվաճման, այնուհետև մինչև III դ. վերջը Տրդատ Սեծի ու Գրիգոր Լուսավորչի գործունեության, վերջինիս չարչարանքների,Հռիփսիմյանց ու Գա- յանյանց կույսերի վկայաբանության մասին: | ||
*Երկրորդում ՝ '''«Վարդապետություն Սուրբ Գրիգորի»''', ամենաընդարձակն է և ի տարբերություն մյուսների, մեզ է հասել միայն հայերեն բնագրով: Այն ընդգրկում է Հին և Նոր կտակարանների ողջ բովանդակությունը, որը ներկայացված է հիմնական դրվագներով, աստվածաբանական հարցերում՝ ներհյուսված հեղինակի գաղափարներով ու դատողություններով: Համեմատաբար հանգամանորեն է արծարծված Սուրբ Երրորդության և Արարչագործության, Մարդեղության, առաքելական քարոզչության,մեռյալների հարության թեմաները: | *Երկրորդում ՝ '''«Վարդապետություն Սուրբ Գրիգորի»''', ամենաընդարձակն է և ի տարբերություն մյուսների, մեզ է հասել միայն հայերեն բնագրով: Այն ընդգրկում է Հին և Նոր կտակարանների ողջ բովանդակությունը, որը ներկայացված է հիմնական դրվագներով, աստվածաբանական հարցերում՝ ներհյուսված հեղինակի գաղափարներով ու դատողություններով: Համեմատաբար հանգամանորեն է արծարծված Սուրբ Երրորդության և Արարչագործության, Մարդեղության, առաքելական քարոզչության,մեռյալների հարության թեմաները: | ||
*Գրքի երրորդ՝ '''«Հայաստան աշխարհիս փրկության դարձը»''' մասում Ագաթանգեղոսը հանգամանորեն պատմում է հին հայկական,հեթանոսական տաճարների ու աստվածների անդրիների կործանման, քրմերի կալվածքների ու հարստությունների բռնագրավման, հայ վերնախավի ու ժողովրդի մկրտության, եկեղեցիների ու վկայարանների հիմնադրման, քրիստոնեության հաստատման, հոգևորականների կարգման և այլ իրադարձությունների մասին: | *Գրքի երրորդ՝ '''«Հայաստան աշխարհիս փրկության դարձը»''' մասում Ագաթանգեղոսը հանգամանորեն պատմում է հին հայկական,հեթանոսական տաճարների ու աստվածների անդրիների կործանման, քրմերի կալվածքների ու հարստությունների բռնագրավման, հայ վերնախավի ու ժողովրդի մկրտության, եկեղեցիների ու վկայարանների հիմնադրման, քրիստոնեության հաստատման, հոգևորականների կարգման և այլ իրադարձությունների մասին: | ||
| + | |||
Պատմիչն իր Պատմությունը երկասիրել է քրիստոնեական դավանանքի ու եկեղեցու ջատագովության դիրքերից՝ ձգտելով հիմնավորել Հայ եկեղեցու ազգային ինքնուրույնությունը, առաքելական ծագումը և գերապատիվ արժանիքը: | Պատմիչն իր Պատմությունը երկասիրել է քրիստոնեական դավանանքի ու եկեղեցու ջատագովության դիրքերից՝ ձգտելով հիմնավորել Հայ եկեղեցու ազգային ինքնուրույնությունը, առաքելական ծագումը և գերապատիվ արժանիքը: | ||
| + | |||
Աշխատությունն իր տեսակում միակն է, որ տալիս է Հայաստանի դարձը: | Աշխատությունն իր տեսակում միակն է, որ տալիս է Հայաստանի դարձը: | ||
| + | |||
Ագաթանգեղոսը արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդում Հայաստանի պատմության, աշխարհագրության, արքունիքի, պետական գործակալությունների, զինված ուժերի, նախարարական կարգի, հայոց հեթանոս կրոնի, երկրի ներքին կյանքին վերաբերող այլ հարցերի մասին: | Ագաթանգեղոսը արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդում Հայաստանի պատմության, աշխարհագրության, արքունիքի, պետական գործակալությունների, զինված ուժերի, նախարարական կարգի, հայոց հեթանոս կրոնի, երկրի ներքին կյանքին վերաբերող այլ հարցերի մասին: | ||
| + | |||
«Պատմություն Հայոցը» միջնադարում թարգմանվել է հունարեն, արաբերեն, վրացերեն, հաբեշերեն, լատիներեն և ունեցել շուրջ երկու տասնյակ խմբագրություններ՝ միջնադարի 9 լեզուներով: | «Պատմություն Հայոցը» միջնադարում թարգմանվել է հունարեն, արաբերեն, վրացերեն, հաբեշերեն, լատիներեն և ունեցել շուրջ երկու տասնյակ խմբագրություններ՝ միջնադարի 9 լեզուներով: | ||
| + | |||
Ամենակարևորը հունական թարգմանությունն է (VI դ.), որն ամբողջությամբ հայտնի է միայն մեկ ձեռագրում և գտնվում է Ֆլորենցիայի Լավրենտյան մատենադարանում (Laurentianus VII,25): | Ամենակարևորը հունական թարգմանությունն է (VI դ.), որն ամբողջությամբ հայտնի է միայն մեկ ձեռագրում և գտնվում է Ֆլորենցիայի Լավրենտյան մատենադարանում (Laurentianus VII,25): | ||
| + | |||
Աշխատությունը ներկայումս թարգմանվել և հրատարակվել է իտալերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն և անգլերեն: | Աշխատությունը ներկայումս թարգմանվել և հրատարակվել է իտալերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն և անգլերեն: | ||
| + | |||
«Պատմություն Հայոց»-ի գիտական արժեք ունեցող առաջին հրատարակությունը լույս է տեսել Վենետիկում 1835-ին, իսկ քննական հրատարակությունը Թիֆլիսում՝ 1909-ին (աշխատասիր. Գ. Տեր-Մկրտչյանի և Ա. Կանայանի), աշխարհաբար լիակատար թարգմանությամբ (Ա. Տեր-Ղևոնդյան) տպագրվել է 1983-ին Երևանում: | «Պատմություն Հայոց»-ի գիտական արժեք ունեցող առաջին հրատարակությունը լույս է տեսել Վենետիկում 1835-ին, իսկ քննական հրատարակությունը Թիֆլիսում՝ 1909-ին (աշխատասիր. Գ. Տեր-Մկրտչյանի և Ա. Կանայանի), աշխարհաբար լիակատար թարգմանությամբ (Ա. Տեր-Ղևոնդյան) տպագրվել է 1983-ին Երևանում: | ||
=Մատենագիտություն= | =Մատենագիտություն= | ||
*[http://hpj.asj-oa.am/3596/1/2005-2(144).pdf Ագաթանգեղոսի «Պատմության» Վիեննայի կրկնագիր ձեռագիրը:] | *[http://hpj.asj-oa.am/3596/1/2005-2(144).pdf Ագաթանգեղոսի «Պատմության» Վիեննայի կրկնագիր ձեռագիրը:] | ||
| − | |||
=Տե՛ս նաև= | =Տե՛ս նաև= | ||
| − | * | + | *Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան,2005: |
*«Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ.խմբ.Հովհ. Այվազյան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2002, էջ 11-13: | *«Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ.խմբ.Հովհ. Այվազյան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2002, էջ 11-13: | ||
*Պատմութիւն Հայոց, աշխատասիր. Գ. ՏերՄկրտչյանի և Ս. Կանայանի, Տփղիս, 1909: | *Պատմութիւն Հայոց, աշխատասիր. Գ. ՏերՄկրտչյանի և Ս. Կանայանի, Տփղիս, 1909: | ||
*Հայոց պատմություն, Ե., 1983: | *Հայոց պատմություն, Ե., 1983: | ||
| − | *Սարգիսյան Բ., Ագաթանգեղոս եւ իւր բազմադարեան գաղտնիքն, Վնտ., 1890 | + | *Սարգիսյան Բ., Ագաթանգեղոս եւ իւր բազմադարեան գաղտնիքն, Վնտ., 1890: |
| − | *Տաշյան Հ.,Ագաթանգեղոս առ Գէորգայ Ասորի եպիսկոպոսին եւ ուսումնասիրութիւն Ագաթանգեղայ գրոց, Վնն.,1891 | + | *Տաշյան Հ.,Ագաթանգեղոս առ Գէորգայ Ասորի եպիսկոպոսին եւ ուսումնասիրութիւն Ագաթանգեղայ գրոց, Վնն.,1891: |
| − | *Զարբհանալյան Գ., Հայկական հին դպրութեան պատմութիւն, Վնտ.,1897 | + | *Զարբհանալյան Գ., Հայկական հին դպրութեան պատմութիւն, Վնտ.,1897: |
| − | *Մառ Ն., Մկրտութիւն հայոց, վրաց, ափխազաց և ալանաց ի սրբոյն Գրիգորէ, | + | *Մառ Ն., Մկրտութիւն հայոց, վրաց, ափխազաց և ալանաց ի սրբոյն Գրիգորէ, Վաղարշապատ, 1911: |
| − | *Անասյան Հ., Հայկական մատենագիտություն, հ. 1, Ե., 1959, էջ 161–213 | + | *Անասյան Հ., Հայկական մատենագիտություն, հ. 1, Ե., 1959, էջ 161–213: |
| − | *Մելիք - Օհանջանյան Կ., Ագաթանգեղոսի Պատմությունն ու նրա ժողովրդական բանավոր սկզբնաղբյուրները, <<Մառը և հայագիտության հարցերը>>,[ժող.], Ե., 1968 | + | *Մելիք - Օհանջանյան Կ., Ագաթանգեղոսի Պատմությունն ու նրա ժողովրդական բանավոր սկզբնաղբյուրները, <<Մառը և հայագիտության հարցերը>>,[ժող.], Ե., 1968: |
| − | *Տեր - Ղեվոնդյան Ա., Ագաթանգեղոսի արաբական նոր խմբագրությունը (արաբ.,բնագիր և ուսումնասիրություն), Ե., 1968 | + | *Տեր - Ղեվոնդյան Ա., Ագաթանգեղոսի արաբական նոր խմբագրությունը (արաբ.,բնագիր և ուսումնասիրություն), Ե., 1968: |
| − | *Մուրադյան Պ., Ագաթանգեղոսի հին վրացերեն խմբագրությունները, Ե., 1982 | + | *Մուրադյան Պ., Ագաթանգեղոսի հին վրացերեն խմբագրությունները, Ե., 1982 : |
| − | *Տեր - Պետրոսյան Լ.,Դասեր հայ եկեղեցական մատենագրությունից (Եդար), Սոչի, 1993 | + | *Տեր - Պետրոսյան Լ.,Դասեր հայ եկեղեցական մատենագրությունից (Եդար), Սոչի, 1993: |
| − | *Gutshmid A., Agathangelos, Lpz., 1877 | + | *Gutshmid A., Agathangelos, Lpz., 1877 : |
*Thomson R.W., The Teaching of Saint Gregory. An Early Armenian Catechism. Translation and Commentary, Camb., Massachusetts, 1970. | *Thomson R.W., The Teaching of Saint Gregory. An Early Armenian Catechism. Translation and Commentary, Camb., Massachusetts, 1970. | ||
| − | * | + | *[http://www.armenianreligion.am/am/Encyclopedia_agatangeghos ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Ագաթանգողոս:] |
| + | |||
[[Category:Պատմիչներ]] | [[Category:Պատմիչներ]] | ||
Ընթացիկ տարբերակը 11:08, 30 Մայիսի 2018-ի դրությամբ
| Ագաթանգեղոս | |
| Агатангелос | |
| |
| Անգլերեն: | Agatangeghos |
| Հայերեն: | Ագաթանգեղոս |
| Համառոտ տվյալներ: Պատմիչ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Հայ պատմագրության և եկեղեցական մատենագրության հնագույն երկի՝ «Պատմություն Հայոց»-ի հեղինակ:
«Պատմություն Հայոց» աշխատության միայն առաջաբանից ենք իմանում,որոշ տեղեկություններ պատմիչի մասին: Նախ հեղինակը ներկայանում է որպես լատիներենի և հունարենի գիտակ հռոմեացի, որն Հայաստան է եկել արքունի քարտուղարի պաշտոնով և Տրդատ Գ-ի հրամանով գրել իր Պատմությունը: Ուսումնասիրողների նկատած հակասություններից է Ագաթանգեղոսի՝ իբրև հայ հանդես գալը:
«Պատմություն Հայոց» աշխատությունը
Տարակարծություններ կան Ագաթանգեղոսի և նրա աշխատության ստեղծման շուրջ: Իշխող տեսակետի համաձայն՝ Ագաթանգեղոսը հայ պատմագիր է և իր պատմությունը գրել է V դ. առաջին կեսի ոսկեղենիկ հայերենով:
Ագաթանգեղոսի աշխատությունը ժամանակային առումով ընդգրկում է III դ. և IV դ. սկզբի դեպքերը՝ 226 թվականին Սասանյանների իշխանության գլուխ անցնելուց մինչև Հայոց Տրդատ Գ Սեծ թագավորի գահակալության վերջին տարիները: Պատմությունը բաղկացած է առաջաբանից և երեք մասից:
Առաջաբանում շարադրված է երկի շարադրման շարժառիթներն ու նպատակները:
- Առաջին մասում,որը վերնագրված է «Սուրբ Գրիգորի վարքը և պատմությունը» , պատմում է պարթև Արշակունիների տապալման և Իրանում գահակալած Սասանյանների, հայ Արշակունիների հանդեպ նրանց թշնամանքի, պարսիկների դեմ Խոսրով Ա Սեծի հերոսական կռիվների, 259թ.-ի նրա դավադրական սպանությունից հետո Հայաստանի նվաճման, այնուհետև մինչև III դ. վերջը Տրդատ Սեծի ու Գրիգոր Լուսավորչի գործունեության, վերջինիս չարչարանքների,Հռիփսիմյանց ու Գա- յանյանց կույսերի վկայաբանության մասին:
- Երկրորդում ՝ «Վարդապետություն Սուրբ Գրիգորի», ամենաընդարձակն է և ի տարբերություն մյուսների, մեզ է հասել միայն հայերեն բնագրով: Այն ընդգրկում է Հին և Նոր կտակարանների ողջ բովանդակությունը, որը ներկայացված է հիմնական դրվագներով, աստվածաբանական հարցերում՝ ներհյուսված հեղինակի գաղափարներով ու դատողություններով: Համեմատաբար հանգամանորեն է արծարծված Սուրբ Երրորդության և Արարչագործության, Մարդեղության, առաքելական քարոզչության,մեռյալների հարության թեմաները:
- Գրքի երրորդ՝ «Հայաստան աշխարհիս փրկության դարձը» մասում Ագաթանգեղոսը հանգամանորեն պատմում է հին հայկական,հեթանոսական տաճարների ու աստվածների անդրիների կործանման, քրմերի կալվածքների ու հարստությունների բռնագրավման, հայ վերնախավի ու ժողովրդի մկրտության, եկեղեցիների ու վկայարանների հիմնադրման, քրիստոնեության հաստատման, հոգևորականների կարգման և այլ իրադարձությունների մասին:
Պատմիչն իր Պատմությունը երկասիրել է քրիստոնեական դավանանքի ու եկեղեցու ջատագովության դիրքերից՝ ձգտելով հիմնավորել Հայ եկեղեցու ազգային ինքնուրույնությունը, առաքելական ծագումը և գերապատիվ արժանիքը:
Աշխատությունն իր տեսակում միակն է, որ տալիս է Հայաստանի դարձը:
Ագաթանգեղոսը արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդում Հայաստանի պատմության, աշխարհագրության, արքունիքի, պետական գործակալությունների, զինված ուժերի, նախարարական կարգի, հայոց հեթանոս կրոնի, երկրի ներքին կյանքին վերաբերող այլ հարցերի մասին:
«Պատմություն Հայոցը» միջնադարում թարգմանվել է հունարեն, արաբերեն, վրացերեն, հաբեշերեն, լատիներեն և ունեցել շուրջ երկու տասնյակ խմբագրություններ՝ միջնադարի 9 լեզուներով:
Ամենակարևորը հունական թարգմանությունն է (VI դ.), որն ամբողջությամբ հայտնի է միայն մեկ ձեռագրում և գտնվում է Ֆլորենցիայի Լավրենտյան մատենադարանում (Laurentianus VII,25):
Աշխատությունը ներկայումս թարգմանվել և հրատարակվել է իտալերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն և անգլերեն:
«Պատմություն Հայոց»-ի գիտական արժեք ունեցող առաջին հրատարակությունը լույս է տեսել Վենետիկում 1835-ին, իսկ քննական հրատարակությունը Թիֆլիսում՝ 1909-ին (աշխատասիր. Գ. Տեր-Մկրտչյանի և Ա. Կանայանի), աշխարհաբար լիակատար թարգմանությամբ (Ա. Տեր-Ղևոնդյան) տպագրվել է 1983-ին Երևանում:
Մատենագիտություն
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
- «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ.խմբ.Հովհ. Այվազյան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2002, էջ 11-13:
- Պատմութիւն Հայոց, աշխատասիր. Գ. ՏերՄկրտչյանի և Ս. Կանայանի, Տփղիս, 1909:
- Հայոց պատմություն, Ե., 1983:
- Սարգիսյան Բ., Ագաթանգեղոս եւ իւր բազմադարեան գաղտնիքն, Վնտ., 1890:
- Տաշյան Հ.,Ագաթանգեղոս առ Գէորգայ Ասորի եպիսկոպոսին եւ ուսումնասիրութիւն Ագաթանգեղայ գրոց, Վնն.,1891:
- Զարբհանալյան Գ., Հայկական հին դպրութեան պատմութիւն, Վնտ.,1897:
- Մառ Ն., Մկրտութիւն հայոց, վրաց, ափխազաց և ալանաց ի սրբոյն Գրիգորէ, Վաղարշապատ, 1911:
- Անասյան Հ., Հայկական մատենագիտություն, հ. 1, Ե., 1959, էջ 161–213:
- Մելիք - Օհանջանյան Կ., Ագաթանգեղոսի Պատմությունն ու նրա ժողովրդական բանավոր սկզբնաղբյուրները, <<Մառը և հայագիտության հարցերը>>,[ժող.], Ե., 1968:
- Տեր - Ղեվոնդյան Ա., Ագաթանգեղոսի արաբական նոր խմբագրությունը (արաբ.,բնագիր և ուսումնասիրություն), Ե., 1968:
- Մուրադյան Պ., Ագաթանգեղոսի հին վրացերեն խմբագրությունները, Ե., 1982 :
- Տեր - Պետրոսյան Լ.,Դասեր հայ եկեղեցական մատենագրությունից (Եդար), Սոչի, 1993:
- Gutshmid A., Agathangelos, Lpz., 1877 :
- Thomson R.W., The Teaching of Saint Gregory. An Early Armenian Catechism. Translation and Commentary, Camb., Massachusetts, 1970.
- ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Ագաթանգողոս:
