50
edits
Changes
Առանց խմբագրման ամփոփման
=Դատաստանագիրք=
Մխիթար Գոշի <<Գիրք դատաստանինՆ>> միջնադարյան իրավունքի հայկական հուշարձան է: Կազմվել է 1184-ին: Բաղկացած է նախադրությունից (10 գլուխ) և 151 հոդվածներից: Աղբյուրներն են Աստվածաշունչը (Մովսեսական օրենքներ),հայոց կանոնները, սովորութային իրավունքները: Կիրառվել է բուն Հայաստանում և հայկական գաղթավայրերում՝ Լեհաստանում, Աստրախանում, Վրաստանում, Սուդանում (առ այսօր) ևն: Առաջին անգամ հրատարակել է Վ. Բաստամյանը՝ 1880-ին: Թարգմանվել է լատիներեն, ղփչաղերեն, վրացերեն, ռուսերեն: Ընդգրկում է իրավունքի բոլոր ճյուղերն ու ինստիտուտները, հասարակական հարաբերությունների բազմազան բնագավառները՝ քրեական, քաղաքացիական, ամուսնաընտանեկան, դատական և պետության իրավունքները: Գիրքն արժանավոր տեղեկություններ է հաղորդում նաև հայ ժողովրդի կյանքի ու կենցաղի մասին: Դատաստանագրքի շուրջ 40 ձեռագիր, այդ թվում ՝ հնագույնը պահվում է Մատենադարանում: Հայտնի են Դատաստանագրքի Ա, Բ, Գ, խմբագրությունները: Ա խմբագրությունը բաղկացած է նախադրությունից և բուն Դատաստանագրքից (251 հոդված): Բ խմբագրությունը բաժանվում է աշխարհական (130 հոդված) և եկեղեցական մասերի (124 հոդված): Գ խմբագրությունը նույնանում է Ա-ի հետ, սակայն համառոտ է և պարունակում է գործնական իրավանորմեր: Ենթադրվում է, որ գորշաշվել և կիրառվել է առավելապես Գ խմբագրությունը: Դատաստանագիրքը գրվել է հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական ոգի բարձրացնելու, հայոց պետականության վերաստեղծման, ապագա թագավորության պետարիավական հիմունքները սահմանելու, հայ հասարակությունում Հայ առաքելական եկեղեցու դիրքերն ամրապնդելու, օտարների դեմ պայքարում ազգային ինքնությունը պահպանելու նպատակով: Հայոց թագավորության վերականնումը իրական և գործնական հիմքերի վրա դնելու համար Գոշը ձգտել է ստեղծել ազգային օրենսգիրք, բավարարել հայ հասարակության բոլոր խավերի իրավական պահանջմունքները, կանոնակարգել նրանց իրավահարաբերությունները,, և ամենակարևորը, պաշտպանել ընդհանուր համազգային շահերը, ժողովրդի ինքնությունն ու քաղաքական պայքարը: Այդ պատճառով Դատաստանագիրքը հոգևոր մեծ արժեք լինելուց բացի դարձել էր ամենօրյա կիրառության ուղեցույց և իրավաքաղաքական ծրագիր:
Իր Դատաստանագրքով Գոշն ազդեցիկ զենք է տվել հայ իշխաններին և ավատատերերին՝ իրենց քաղաքական դիրքերն ամրապնդելու, սեփական իշխանությունը հաստատելու, Հայ եկեղեցուն՝ կրոնադավանական պայքարում (բուն Հայաստանում Հույն և Վրաց եկեղեցիների, Կիլիկիան Հայաստանում՝ Հույն և Կաթոլիկ եկեղեցիների հետ միություն կազմելու փորձերի դեմ) իր ինքնուրույնությունը պահպանելու, նվիրապետությունը սրբագործելու, հոգևորականությանը՝ իր արտոնությունները պահպանելու, ինչպես նաև շիանակններին՝ ավատական կամայականություններից, կեղեքումներից, պաշտոնական չարաշահումներից պաշտպանելու համար:: Գոշն իր Դատաստանագրքով ջանացել է ապահովել երկրի ներսում արդարությունն ու խաղաղությունը, կայունացնել հասարակության ներքին անդորրը, որպեսզի երկրի բոլոր ուժերըկարողանան հարմար պահին հզոր պոռթկումով, հոգևոր և ֆիզիկական ուժերի կենտրոնացումով պայքարել անկախության համար և վերականգնել թագավորությունը:Դատաստանագիրքը գրելու պատճառը ոչ միայն բարքերի անկումն էր, խախտված իրավահարաբերությունները, այլև գրավոր դատաստանագիրք չունենալու հայերին ուղղված մեղադրանքները և հայերի գործերը մահմեդական դատարաններում չքննելու մտահոգությունը:Դատաստանագրքի երևան գալու նախադրյալներ էին նաև քաղաքների աճը, քաղաքային կյանքի աշխոիժացումը, առևտրի, վաշխառության, արհեստների զարգացումը և դրանց հետ կապված՝ իրավահարաբերությունների կարգավորման անհրաժեշտությունը:Գոշի Դատաստանագիրքը կազմել է իր պետաիրավական տեսության հիման վրա, որը նրա ընդհանուր քաղաքական տեսության մասն էր կազմում:Անցյալի փորձի և իր ժամանակի կյանքի դիտարկումների ընդհանրացմամբ Գոշը հանգել է այն եզրակացության, որ օետությունն ու եկեղեցին այն երկու հիմնական սյուններն են, որոնք
=Առակներ=
Եթե հասարակական կյանքում տեղի ունեցած փոփոխությունները,մարդկային-ընկերային նոր հարաբերությունները Մխիթար Գոշը Դատաստանագրքում աշխատել է կարգավորել օրենսդիր միջոցներով,
