Ալազան Վահրամ Մարտիրոսի
Hayazg-ից
| Ալազան Վահրամ Մարտիրոսի | |
| Алазан Ваграм Мартиросович | |
| |
| Այլ անուններ: | Գուբազյան Վահրամ |
| Անգլերեն: | Alazan Vahram |
| Հայերեն: | Ալազան Վահրամ Մարտիրոսի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 06.05.1903 |
| Ծննդավայրը: | Վան, Արևմտյան Հայաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 17.05.1966 |
| Մահվան վայրը: | Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն |
| Համառոտ տվյալներ: Գրող, հասարակական գործիչ, բանաստեղծ-արձակագիր: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1903թ. մայիսի 6(19)-ին Արևմտյան Հայաստանի Վան քաղաքում:
Կրթություն
- Սկզբնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրի Արարք թաղամասի ծխական դպրոցում:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1918թ.՝ «Ուրարտու» տպարանի գրաշար-բանվոր:
- 1921թ.՝ «Խորհրդային Հայաստան» օրաթերթի գրաշար:
- 1922թ. եղել է «Ավանգարդ» թերթի հիմնադիրներից մեկը:
- 1922-1930թթ.՝ «Տպագրական բանվոր» բազմատիրաժ լրագրի խմբագիր:
- 1923-1932թթ.՝ Հայաստանի պրոլետգրողների ընկերակցության նախագահ:
- 1933-1936թթ.՝ ՀԳՄ վարչության առաջին քարտուղար:
- 1932-1936թթ.՝ «Գրական թերթի» խմբագիր։
Ձեռքբերումներ
- 1934թ.-ից՝ ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ:
- 1923-1936թթ.՝ Հայաստանի և Անդրֆեդերացիայի կենտգործկոմների անդամ:
Այլ
- 1914թ. հայրենադարձել է:
- Անձամբ տեսել է հայոց ցեղասպանության ողբերգությունը, տեղահանության սարսափները, գաղթի ճանապարհին կորցրել է ծնողներին, մի կերպ հասել Երևան և ապաստան գտել որբանոցում:
- Ուսմանը զուգընթաց, մասնագիտացել է գրաշարության մեջ:
- Վ.Գաբուզյան ստորագրությամբ տպագրվել է նրա առաջին բանաստեղծությունը` «Կարմիր հաղթանակը»: Այնուհետև մամուլում լույս են տեսել նրա բանաստեղծությունները, պոեմները, պատմվածքներն ու ակնարկները, այս անգամ արդեն «Ալազան» ստորագրությամբ:
- Գրական գործունեության առաջին տարիներին ստորագրել է Հորձանք և Վ. Անողոք ծածկանուններով: Հետո հարմար գրական անուն որոնելիս` մտաբերել է տարիներ առաջ ընթերցած Գևորգ Բաշինջաղյանի «Ալազանի դաշտավայրում» խորագրով հոդվածը: Նրան դուր է եկել Ալազան անունը, որը դարձել է նրա գրական անունը:
- 1922թ. հրատարակվում է գրողի անդրանիկ գիրքը՝ «Տարիների խաղը» պոեմը։ Այս տարիներին Ալազանն ակտիվորեն մասնակցում է գրական ու քաղաքական կյանքին:
- Ալազանի «Երգեր կառուցման և հաղթանակի» ու «Մաքառումներ» բանաստեղծությունների ժողովածուները նոր ձևավորվող խորհրդային գրականության ուղագրավծ երևույթներից են:
- Մի շարք երկերում պատկերել է կյանքը հեռավոր Սիբիրում՝ Հայրենական պատերազմի տարիներին:
- Ալազանը հետևելով Եղիշե Չարենցի հայտնի պատգամին՝ «թե ուզում ես երգըդ լսեն, ժամանակի շունչը դարձիր», արձագանքում է ժամանակի ոգուն, ժողովրդի կյանքին, օրվա հուզող ու հրատապ հարցերին: Տարբեր տարիների իր բազմաժանր ստեղծագործություններում Ալազանն անդրադարձել է ժամանակի ամենահիմնական երևույթներին՝ սկսած ազատության համար պայքարի հերոսական դրվագներից, նոր մշակույթ ստեղծելու ծրագրային խնդիրներից մինչև Հայրենական մեծ պատերազմը և ետպատերազմյան խաղաղ շինարարությունը:
- Խոհական բնույթ ունեն «Հորիզոններ» ժողովածու բանաստեղծությունները:
- Վ. Ալազանը հեղինակ է նաև բազմաթիվ քաղաքական-հրապարակախոսական, գրաքննադատական արժեքավոր հոդվածների։ Նա Վ. Նորենցի հետ կազմել, խմբագրել, հրատարակել է Մ. Մեծարենցի երկերի լիակատար ժողովածուն, «Արևմտահայ բանաստեղծներ» հատընտիրը, Պետրոս Դուրյանի «Տաղերը»։
- Վահրամ Ալազանին բախտ է վիճակվել մասնակցելու 1935 թվականին Փարիզում տեղի ունեցած մշակույթի պաշտպանության միջազգային առաջին կոնգրեսին։
- 1936թ. տրոցկիստ, նացիոնալիստ, հակահեղափոխական, Բերիայի դեմ մահափորձ կազմակերպող խմբի անդամ և նմանատիպ այլ անհիմն մեղադրանքների հիման վրա դատապարտվել է 10 տարվա ազատազրկման։ 1946թ. պատժաչափը Սովետական Միության մոտ տասնյակ բանտերում կրելուց հետո վերադառնում է հայրենիք։ Սակայն որպես նախկին քաղաքական բանտարկյալ, նրան թույլ չեն տալիս ապրել Երևանում և աքսորում են Աշտարակ։ Այստեղ Ալազանը, անկախ իր կարգավիճակի ու անտանելի պայմաններից, կարողանում է հիմնել Պերճ Պրոշյանի տուն-թանգարանը։ 1949թ. վերոնշյալ անհիմն մեղադրանքներով, այս անգամ արդեն ցմահ, աքսորում են Սիբիր։ 1954 թ. լիովին արդարացվելուց հետո վերադարձել է հայրենիք, սակայն բանտերում և աքսորներում կրած տառապանքներն անհետևանք չեն մնում։ 10 տարի (1956-1966) մինչև մահ կաթվածահար գամված է եղել անկողնուն։ Ծանր հիվանդության տարիներին նա իր մեջ կարողացել է ուժ գտնել և իր կյանքի տառապալից ուղին թելադրել թղթին ու հանձնել պատմությանը։
- Հետմահու, 1990թ. տպագրվել է «Տառապանքի ուղիներում» գիրքը, որտեղ հեղինակը ներկայացրել է ստալինյան բռնաճնշումների ժամանակաշրջանի դաժան մթնոլորտը։ Գիրքը հարուստ է 1930-1940-ական թթ. բանտային ռեժիմի մասին եղած փաստագրական առատ նյութով։
- Թաղված է քաղաքային պանթեոնում։
Մեջբերումներ Ալազանի մասին
- «Վահրամ Ալազանը պատկանում է այն գրողների թվին, որոնք չեն մոռացվում և որպես մարդ և որպես ստեղծագործող ապրում են բոլորի հետ:» Սիլվա Կապուտիկյան
- «...Ալազանը մոտենում է ինձ, ձեռքս սեղմում, հավանության խոսքեր ասում... Աստված իմ, ինչ երջանկություն էր դա... Իմ արդեն բավական երկար գրական ճանապարհին ես հավանության շատ խոսքեր ու արտահայտություններ եմ լսել ու տեսել, սակայն երևի ոչ մի անգամ այդպիսի հրճվանքի և երանության պահեր չեմ ունեցել, ինչպես այդ օրը: Ընկերուհիներիս հետ փողոցներով անցնելիս երազում էի, որ հանդիպի Ալազանը, բարևի ինձ, և ընկերուհիներս տեսնեն, որ ես ծանոթ եմ նրան, որ նա ինձ գիտե, ճանաչում է...։» Սիլվա Կապուտիկյան
- «Վահրամ Ալազանի բանաստեղծություններից շատերը վերածվել են երգերի, որոնք տարածվել են ժողովրդի մեջ և մասսայականություն են վայելում։» Հրաչյա Թամրազյան
- «Անձնական մեծ հմայքի և ազնվության տեր այս մարդը կուլտուրայի անխոնջ մշակ էր, նաև գրական գործիչ, փայլուն ժուռնալիստ...: Աշխույժ ու բովանդակալից էր նրա ղեկավարած գրական աշխարհը: Հավաքույթներ, բանավեճեր, առանձին գործերի քննարկումներ, գրական մեծ ասուլիս: Ու միշտ լեփ-լեցուն դահլիճ, ուր շքեղ ու վեհափառ շողշողում էին...ժամանակի բոլոր մեծերն ու լուսամիտները...» Աղավնի
Նկարներ
Աջից` Վահրամ Ալազան, Ավետիք Իսահակյան, Թամար Ամատունի, Նաիրի Զարյան, Մարտիրոս Սարյան, Սարիկ Սարյան, Միքայել Քայլախչյան, Մոսկվա, 1941
Տեսանյութեր
Մատենագիտություն
- Ալազան Վ., Տարիների խաղը, Երևան, 1922, 16 էջ:
- Ալազան Վ., Հրաբխապոեզիա. Ժայթքում առաջին, Երևան, 1923, 31 էջ:
- Ալազան Վ., Աշխատանքային, Երևան, 1924, 85 էջ:
- Ալազան Վ., Գյուղի գիշերը, Երևան, 1925, 22 էջ:
- Ալազան Վ., Օրիորդ Օլգա, Երևան, 1925, 16 էջ:
- Ալազան Վ., Պոեմ գյուղի մասին, Թիֆլիս, 1926, 35 էջ:
- Ալազան Վ., Դասալիքը (պատմվածք), Երևան, 1927, 120 էջ:
- Ալազան Վ., Քսանվեցը, Երևան, Պետհրատ, 1928, 63 էջ:
- Ալազան Վ., Ճանապարհին (վեպ), Երևան, Պետհրատ, 1929, 114 էջ:
- Ալազան Վ., Պատմվածքներ, Վաղարշապատ, 1929, 54 էջ:
- Ալազան Վ., Երգեր կառուցման և հաղթանակի, Երևան, Պետհրատ, 1930:
- Ալազան Վ., Պոեմ պատերազմի, խաղաղության և հնգամյա պլանի մասին, Երևան, Պետհրատ, 1931, 40 էջ:
- Ալազան Վ., Եռագույնի ու մահի երկրում, Երևան, Պետհրատ, 1931, 74 էջ:
- Ալազան Վ., Հայ ֆաշիստները գրական անդաստանում (հոդվածներ), Երևան, Պետհրատ, 1932, 87 էջ:
- Ալազան Վ., Խորհուրդների համար (ըստ Օսիպ Կոլչիկի), Երևան, Պետհրատ, 1932, 21 էջ:
- Ալազան Վ., Թղթի և արճիճի հերոսները, Երևան, Պետհրատ, 1933, 13 էջ:
- Ալազան Վ., Մաքառումներ (բանաստեղծություններ), Երևան, Պետհրատ, 1933, 236 էջ:
- Ալազան Վ., Տասներկու տարի (Սովետական Հայաստանի 1920-32-ի մշակութային կյանքի նոթագրություն, հեղինակակից Վաղարշակ Նորենց), Երևան, Պետորատ, 1933, 198 էջ:
- Ալազան Վ., Վաթսուներորդ հորիզոնում (վեպ), Երևան, Պետհրատ, 1934, 568 էջ:
- Ալազան Վ., Դասալիքը, Երևան, Պետրատ, 1934, 96 էջ:
- Ալազան Վ., Կուլտուրայի պաշտպանության միջազգային կոնգրեսի արդյունքներ, Երևան, Պետհրատ, 1935, 64 էջ:
- Ալազան Վ., Դարը, դարի դեմ, Երևան, Պետհրատ, 1936, 12 էջ:
- Ալազան Վ. Բանաստեղծի սիրտը։ Չափածո.- Ե.։ Հայպետհրատ, 1954.- 335 էջ։
- Ալազան Վ. Ժողովրդի կամքը։ (Փոքրիկ պոեմ մեծ աղջկա մասին).- Ե.։ Հայպետհրատ, 1955.- 15 էջ։
- Ալազան Վ. Հյուսիսային աստղ։ Վեպ.- Ե.։ Հայպետհրատ, 1956.- 486 էջ։
- Ալազան Վ. Հորիզոններ։ Չափածո.- Ե.: Հայպետհրատ, 1957.- 387 էջ։
- Ալազան Վ. Հյուսիսային աստղ, Երևան, Հայպետհրատ, 1958, 503 էջ:
- Ալազան Վ., Հուշեր, Երևան, Հայպետհրատ, 1960, 270 էջ:
- Ալազան Վ. Լուսեղենն ու կարոտը։ Հեքիաթ պոեմ. Ե.; Հայպետհրատ, 1962.- 47 էջ։
- Ալազան Վ. Հուշեր.- Ե.: Հայաստան, 1967.- 374 էջ։
- Ալազան Վ. Անտիպ երգեր։ Չափածո.- Ե.։ Հայաստան, 1972.- 85 էջ։
- Ալազան Վ. Տառապանքի ուղիներով։ (Հուշեր).Ե.։ Խորհրդային գրող, 1990.- 238 էջ։
- Ալազան Վ., Դիրքերում, Երևան, գրքում տպագրման թվականը չկա, 8 էջ:
Թարգմանությունները (ռուսերենից)
- Պիեսների ժողովածու (մի մասը թարգմանել է Վ. Ալազանը), Երևան, 1952, 154 էջ:
- Իոսեբ Գրիշաշվիլի, Բանաստեղծություններ (ժողովածուի մի մասը թարգմանել է Վ. Ալազանը), Երևան, Հայպետհրատ, 1956, 112 էջ:
- Յան Ռայնիս, Ընտիր երկեր (մի մասը թարգմանել է Վ. Ալազանը), Երևան, Հայպետհրատ, 1957, 672 էջ:
- Վրաց գրականության ընտիր էջեր (մի մասը թարգմանել է Վ. Ալազանը), Երևան, Հայպետհրատ, 1961, 648 էջ:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Աղավնի։ Մեծ հոգով այս մարդը։ (Ծննդյան 70-ամյակը).- Գրական թերթ, 1973, 18 մայիսի:
- Ափինյան Ա. Անկախության Գինը։ («Եռագույնի ու մահի երկրում» գրքի մասին).- Հայաստանի Հանրապետություն 1991, 30 հունիսի:
- Կապուտիկյան Ս.։ Մարդ, որը ապրում է մեր մեջ։ (Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ).- Գրական թերթ, 1973, 18 մայիսի:
- Մանուկյան Ս. Վահրամ Ալազան։ (Ծննդյան 80-ամյակի առթիվ).- Գրական թերթ, 1983, 10 հունիսի:
- ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Ալազան Վահրամ:
- Վահրամ Ալազան, AV Production:
- Վահրամ Ալազան, կենսագրություն:
- Վահրամ Ալազան, «Աղասի Խանջյանի թաղումը»:
- [https://www.azg.am/index_wap.php?nl=AM&id=2005072322&Base_PUB=0 «Հատված «Իմ կյանքի ողբերգությունը» հուշագրությունից», Մարո Ալալազան (պատմում է Վահրամ Ալազանի մասին)։
- Генеральный алфавитный каталог книг на русском языке.
