Աբովյան Խաչատուր Ավետիքի

Աբովյան Խաչատուր Ավետիքի
Абовян Хачатур Аветикович
Անգլերեն:	Abovyan Khachatur
Հայերեն:	Աբովյան Խաչատուր Ավետիքի
Ծննդյան տարեթիվը:	15.10.1809
Ծննդավայրը:	Քանաքեռ, Հայաստան
Մահվան տարեթիվը:	02.04.1848
Համառոտ տվյալներ: Գրող, մանկավարժ, հայ նոր գրականության ու մանկավարժության հիմնադիր:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1809թ. հոկտեմբերի 15-ին Հայաստանի Քանաքեռ գյուղում:

Կրթություն

• 1819-1822թթ.՝ էջմիածնի վանական դպրոց:
• 1824-1826թթ.՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոց:
• 1830-1835թթ.` Դորպատի (Տարտու) համալսարան:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1827-1828թթ. ուսուցչություն է արել Հաղպատի և Սանահինի վանական դպրոցներում:
• 1829-1930թթ.` էջմիածնում կաթողիկոսի և սինոդի թարգմանիչ ու քարտուղար:
• 1837-1843թթ.՝ Թիֆլիսի գավառական դպրոցի տեսուչ և ուսուցիչ:
• 1843-1848թթ.՝ Երևանի գավառական դպրոցի տեսուչ:
• 1848թ. մարտին՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի տեսուչ:

Այլ

• 1829թ. հոկտեմբերի 9-ին Դորպատի համալսարանի պրոֆեսոր Ֆ. Պարրոտի արշավախմբի հետ Աբովյանը բարձրացել է Արարատ լեռան գագաթը:
• Իշխանությունները խոչընդոտել են Աբովյանի լուսավորչական գործունեությունը:
• Աբովյանի ստեղծագործությամբ սկիզբ է առնում հայ գրականության զարգացման նոր փուլ, որ նախորդից տարբերվում էր թեմատիկայով, լեզվով, հերոսի ընտրությամբ:
• Ուսումնասիրել է բնական և հասարակական գիտություններ, լեզուներ (գերմաներեն, ֆրանսերեն, անգլերեն, լատիներեն), եվրոպական գրականություն ու փիլիսոփայություն (Գյոթե, Շիլլեր, Հերդեր, Կանտ, Ռուսո և ուրիշներ), երաժշտություն, արհեստներ։ Սերտ կապեր է հաստատել եվրոպացի և ռուս մտավորականների հետ:
• Աբովյանի անունով կոչվել են քաղաք, պուրակներ, փողոցներ, դպրոց, մեդալ, մրցանակ, կրթաթոշակ, Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանը:
• Աբովյանի արձանը կանգնեցված է Երևանում և Քանաքեռում, որտեղ և գտնվում է նրա տուն-թանգարանը:
• Թարգմանել է Հոմերոսի, Գյոթեի, Շիլլերի, Կարամզինի երկերը:
• 1848թ. ապրիլի 2-ին՝ առավոտյան, Աբովյանը դուրս է եկել տնից ու այլևս չվերադարձել:

Մատենագիտություն

• Աբովյան Խ., Երկերի լիակատար ժողովածու, հ. 1—10, Երևան, 1947—1961:
• Աբովյան Խ., Երկեր, Մոսկվա, 1897:
• Աբովյան Խ., Կարօտութիւն նախնի վայելչութեանց հայրենեաց իմոց, 1824:
• Աբովյան Խ., Արբաճեմ ոտից տեառն գթութեանց, 1824:
• Աբովյան Խ., Պարապ վախտի խաղալիք, Թիֆլիս, 1864:
• Աբովյան Խ., «Առաջին սեր»:
• Աբովյան Խ., Թուրքի աղջիկը:
• Աբովյան Խ., Նոր վերելք Արարատի գագաթը, 1847:
• Աբովյան Խ., Վերք Հայաստանի, 1841:
• Աբովյան Խ., Գիւղական տների կառուցուածքը, 1835:
• Աբովյան Խ., Ակնարկ Թիֆլիսում ապրող հայերի կեանքի..., 1840:
• Աբովյան Խ., Մեկ երկու խոսք էլ հայոց վրա:
• Աբովյան Խ., Ուղևորություն դեպի Անիի ավերակները:

Նկարներ

• 

  Խաչատուր Աբովյան

• 

  Խաչատուր Աբովյանի արձանը Երևանում

• 

  Խաչատուր Աբովյանի տուն-թանգարանում

• 

Հրապարակումներ մամուլում

• «Եզիներ» և «Քրդեր» Խաչատուր Աբովյան:
• «Աստված կթողա՞, որ իր որդիքը կորչի՞ն...»:
• Աբովյանի անհետացման առեղծվածը․ ինչու՞ են լռում:
• Մայրաքաղաքի քարե վկաները - Խաչատուր Աբովյան:
• Խաչատուր Աբովյանի միակ դիմանկարի առեղծվածը:

Տեսանյութեր

• Խաչատուր Աբովյանի մասին:
• Խաչատուր Աբովյան մաս 1, Հանրային հեռուստաընկերություն:
• Խաչատուր Աբովյան մաս 2, Հանրային հեռուստաընկերություն:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Տեր-Կարապետյան Ն., Խաչատուր Աբովյան, Թիֆլիս, 1897։
• Ավդալբեգյան Թ., Խաչատուր Աբովյան, Վաղարշապատ, 1910:
• Ակսել Բակունց, Խաչատուր Աբովյանի «անհայտ բացակայումը», Երևան, 1932:
• Հովհաննիսյան Ա., Աբովյան, Երևան, 1933:
• Զարյան Ռ., Աբովյանի կյանքը, Երևան, 1939:
• Մուրադյան Հ., Ժամանակակիցները Խաչատուր Աբովյանի մասին, Երևան, Հապետհրատ, 1941, 128 էջ:
• Շահազիզ Ե., Խաչատուր Աբովյանի կենսագրությունը, Երևան, 1945:
• Սանթրոսյան Մ., Հայ մեծ լուսավորիչ-մանկավարժ Խ. Աբովյանը, Երևան, 1953:
• Հակոբյան Պ., Խաչատուր Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպի ստեղծագործական պատմությունը, Երևան, 1955:
• Հակոբյան Պ., Խաչատուր Աբովյան, կյանքը, գործը, ժամանակը (1809-1836), Երևան, 1967:
• Абов Г., Хачатур Абовян, 1948.
• Parrot F., Reise rain Ararat, B., 1834.
• Wagner M., Reise nach dem Ararat Hochland Armenine, Stutgart and Tebingem, 1848.
• ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Խաչատուր Աբովյան:
• Հայկական հանրագիտարան. Խաչատուր Աբովյան: