Նժդեհ Գարեգին

Նժդեհ Գարեգին
Фамилия Имя Отчество
Այլ անուններ:	Տեր-Հարությունյան Գարեգին Եղիշեի
Անգլերեն:	Surname Name
Հայերեն:	Նժդեհ Գարեգին
Ծննդյան տարեթիվը:	01.01.1886
Ծննդավայրը:	Կզնուտ
Մահվան տարեթիվը:	21.12.1955
Մահվան վայրը:	Վլադիմիր, Ռուսաստան
Համառոտ տվյալներ: Ռազմական, քաղաքական, պետական գործիչ, գնդապետ, հրապարակախոս, փիլիսոփա:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1886թ. հունվարի 1-ին Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգի Նախճավան գավառոի Կզնուտ (այժմ` Գյուզնյուտ) գյուղում, որն այժմ գտնվում է Ադրբեջանական Հանրապետության կազմում գտնվող Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության Բաբեկի շրջանում:

Կրթություն

• Սովորել է Նախիջևանի ռուսական 7-ամյա դպրոցում:
• Սովորել է Թիֆլիսի ռուսական գիմնազիայում:
• Սովորել է Ս. Պետերբուրգի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետում (1904թ. դուրս է եկել):
• 1907թ. ավարտել Սոֆիայի սպայական դպրոցը:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1912թ. Անդրանիկի հետ կազմակերպել է հայկական կամավորական վաշտ (270 զինվոր):
• 1914թ. տեղափոխվել է Թիֆլիս, զինվորագրվել հայկական կամավորական շարժմանը, նշանակվել կամավորական 2-րդ զորաջոկատի հրամանատարի տեղակալ:
• 1918թ. մասնակցել է Ղարաքիլիսայի ճակատամարտին (մայիսի 24-29):
• ՀՀ (1918-1920) հռչակման առաջին իսկ օրվանից զբաղվել է ազգային բանակի կազմավորման և ուսուցման գործով:
• 1919թ. օգոստոսից՝ Զանգեզուրում զինված ուժերի հրամանատար:
• 1920թ. դեկտեմբերի 25-ին Նժդեհն ընտրվել է «Ինքնավար Սյունիքի» (Լեռնահայաստանի Հանրապետություն) սպարապետ՝ դիկտատորի լիազորություններով:
• ԱՄՆ-ում հիմնել է «Ցեղակրոն» շարժումը:
• Երկրորդ աշխարհամարտի (1939-1945) ժամանակ մասնակցել է գերմանական բանակում հայկական ազգային լեգեոն կազմավորելու գործին:

Ձեռքբերումներ

• 1907-1937թթ.՝ ՀՀԴ կուսակցության անդամ:
• Պարգևատրել է Սպայական խաչով:

Այլ

• 1909թ. Կովկասում ցարական ոստիկանությունը ձերբակալել է Նժդեհին (զենք տեղափոխելու համար):
• 1911թ. ազատվել է բանտից և մեկնել Բուլղարիա:
• 1912թ. Անդրանիկի հետ կազմակերպած հայկական կամավորական վաշտը (270 զինվոր) բուլղարական բանակի շարքերում 1913թ. կռվել է Թուրքիայի դեմ, որի համար բուլղարիայի կառավարությունը Նժդեհին պարգևատրել է Սպայական խաչով:
• 1916թ. անցել է Ալեքսանդրապոլ:
• Զորավարական տաղանդը դրսևորվել է հատկապես 1919թ. նոյեմբերին Զանգեզուրի վրա հարձակման ժամանակ թուրք-թաթարական զորքերին կազմակերպված դիմադրություն ցույց տալիս:
• Նժդեհը չի ընդունել Խորհրդային Ռուսաստանի և ՀՀ միջև 1920թ. օգոստոսի 10-ին կնքված համաձայնագիրը, որով Կարմիր բանակը գրավելու էր Ղարաբաղը, Զանգեզուրն ու Նախիջևանը, և շարունակել է պայքարը, իսկ հոկտեմբերի 10-ին Նժդեհի գլխավորությամբ սկսվել է համազանգեզուրյան ապստամբությունը: Նոյեմբերի 21-ին Կարմիր բանակը պարտված հեռացել է Գորիսից:
• Նժդեհի գործունեությունը խափանել է Լեռնային Ղարաբաղի և Նախիջևանի հետ Զանգեզուրը ևս Ադրբեջանին հանձնելու բոլշևիկյան ծրագիրը:
• 1921թ. հուլիսին Զանգեզուրից անցել է Պարսկաստան, այնտեղից՝ Սոֆիա:
• 1932-1934թթ. բնակվել է ԱՄՆ-ում:
• Երբ խորհրդային բանակը մտել է Բուլղարիա (1944), Նժդեհը կամավոր ներկայացել է խորհրդային ռազմական իշխանությանը, տեղափոխվել Մոսկվա, որտեղ 1944թ. նոյեմբերի 2-ին ձերբակալվել է, Երևանում դատապարտվել 25 տարվա բանտարկության:
• 1948թ. Երևանից տեղափոխել են Վլադիմիր ք-ի բանտ, որտեղ և մահացել է:
• 1983թ. աճյունը գաղտնի տեղափոխվել է Հայաստան և 1986թ., Նժդեհի կտակի համաձայն, մի փոքր մասունք ամփոփվել է Խուստուփ լեռան լանջին, աճյունը՝ Սպիտակավոր Ս. Աստվածածին վանքում (ՀՀ Վայոց ձորի մարզի Վերնաշեն գյուղի մոտ):
• Տաթևի վանքի, որը եղել է Լեռնահայաստանի Հանրապետության ղեկավարի նստավայրը, բակում կանգնեցվել է (2003թ.) Նժդեհի հուշարձանը:
• Նժդեհի անունով Երևանում կոչվել են հրապարակ, փողոց, մետրոպոլիտենի կայարան:

Նկարներ

• 

  նկարի նկարագրության տեքստ

Տեսանյութեր

• Տեսանյութի նկարագրության տեքստ:

Հրապարակումներ մամուլում

• Մամուլի նյութի նկարագրության տեքստ:

Մատենագիտություն

• Նժդեհ Գ., Երկեր, հ. 1-2, Երևան, 2002:
• Նժդեհ Գ., Հատընտիր, Երևան, 2001:
• Նժդեհ Գ., Մեծ գաղափար (նորահայտ նյութեր), Երևան, 2002:

Նժդեհ Գ., Գրական երկեր, Երևան, 2003:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.2, Ճաղարյան-Ֆրիկ, 2007:
• Ավո, Նժդեհ. Կեանքն ու գործունէութիւնը, Բեյրութ, 1968:
• Առաքելյան Վ., Նժդեհ, Երևան, 1989:
• Գևորգյան Վ., Լեռնահայաստանի հերոսամարտը (1919-1921), Երևան, 1991:
• Լալայան Մ., Գարեգին Նժդեհ (Կյանքը և գործունեությունը), Երևան, 1995:
• Ղազախեցյան Վ., Նժդեհը Ձանգեգուրում. 1920թ. վերջ - 1921թ. հուլիս, Երևան, 2001:
• Գարեգին Նժդեհ, կենսագրական յաւելումներ, անտիպ գրութիւններ ու խորհրդածութիւևներ, Երևան, 2005:
• Սարգսյան Ա., Փիլիսոփայականը և գաղափարականը Գ. Նժդեհի տեսական ժառանգության մեջ, Երևան, 2011:
• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45: