Գարագաշյան Անտոն Գրիգորի

Գարագաշյան Անտոն Գրիգորի
Гарагашян Антон Григоревич
Այլ անուններ:	Մատաթիա
Անգլերեն:	Garagashyan Anton
Հայերեն:	Գարագաշյան Անտոն Գրիգորի
Ծննդյան տարեթիվը:	11.02.1818
Ծննդավայրը:	Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն
Մահվան տարեթիվը:	19.11.1903
Մահվան վայրը:	Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն
Համառոտ տվյալներ: Պատմաբան, փիլիսոփա, լեզվաբան:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1818թ. փետրվարի 11-ին Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում:

Մահացել է 1903թ. նոյեմբերի 19-ին Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում:

Կրթություն

• Նախնական կրթություն ստացել է Կոստանդնուպլոսում:
• Ուսանել է Վիեննայի Մխիթարյանների մոտ:
• Սովորել է Վիեննայի համալսարանում:

Գործունեություն

• Մի քանի տարի պաշտոնավարել է Իզմիրում:
• 1856թ. հրաժարվել է ծառայել կրոնի և առաջինը հայ իրականության մեջ իրեն հայտարարել մատերիալիստ:
• «Բաբլ Հաուզ» ընկերությունում աշխատել է որպես թարգմանությունների վեստուգիչ:
• Հայկական դպրոցներում պաշտոնավարել է որպես գրաբարի դասատու:
• 1887թ. Հակոբ Գուրգենի հետ լույս է ընծայել «Ճաշակ ոսկեղեն դպրության» պարբերականը 5-րդ դարի գրաբարով:
• 1890-ական թթ. սկզբներից պաշտոնավարել է Կոստանդնուպոլսի Կենտրոնական վարժարանում՝ որպես գրաբարի դասատու:

Ձեռքբերումներ

• 1836թ.՝ Մխիթարյան միաբանության անդամ:
• 1940թ.՝ քահանա:

Այլ

• Փիլիսոփայության պատմությունը դիտել է որպես մատերիալիզմի և իդեալզմի պայքարի պատմություն, տրամաբանությունը՝ իբրև գիտություն (հայտնաբերում է օբյեկտիվ օրենքներ) և արվեստ (այդ օրենքներից ելնելով՝ մշակում է գործնական կանոններ):
• Քննադատելով կրոնի հասարակական դերը՝ միաժամանակ հաշտ վերաբերմունք է դրսևորել Հայ եկեղեցու նկատմամբ:
• Հայ քննական պատմագրության հիմնադիրն է:
• Գարագաշյանի «Քննական մատմութիւն հայոց» աշխատությունն ընդգրկում է հայ ժողովրդի ծագումից մինչև V դարի ազատագրական շարժումների ավարտն (484թ.) ընկած ժամանակաշրջանը: Թերագնահատել է Մովսես Խորենացու «Պատմություն հայոցը», մերժել հայ ժողովրդի ծագումն ըստ Աստվածաշնչի մեկնաբանվող իր նախորդների տեսակետները, ցույց տվել, որ հայերը հնդեվրոպական ժողովուրդների մի առանձին ճյուղ են: Հայաստանի պատմությունը շարադրել է համաշխարհային պատմության ընդհանուր հենքի վրա, անտեսել է ժողովրդի գործուն մասնակցությունը V դարի ազատագրական պատերազմներին:
• Բոսուետից թարգմանած «Խօսք վասն տիեզերական պատմութեան» աշխատության մեջ գրաբարը բաժանել է դասական և հետդասական շրջանների:
• «Նկարագիր ուսմանց»-ում անդրադարձել է նաև առաջին թարգմանությունների և պատմիչների լեզվին:
• Գրել է աշխարհագրության, հայ քերականության դասագրքեր, կազմել ընթերցարաններ, թարգմանել Լաֆոնտենի առակները:

Մատենագիտություն

• Գարագաշյան Ա.Գ., Գաթըրճյան Հ., Հովնանյան Ղ., Խօսք վասն տիեզերական պատմութեան, թարգմանություն Բոսուետից, 1841:
• Գարագաշյան Ա.Գ., Արուեստ ճարտարախօսութեան, Վնն., 1844:
• Գարագաշյան Ա.Գ., Նկարագիր ուսմանց..., 1845:
• Գարագաշյան Ա.Գ., Սկզբունք տրամաբանութեան, ԿՊ, 1864:
• Գարագաշյան Ա.Գ., Սկզբունք քերականական եւ տրամաբանական վերլուծութեան ի պէտս դպրոցաց, ԿՊ, 1868։
• Գարագաշյան Ա.Գ., Համառոտ պատմութւն փիլիսոփայութեան, ԿՊ, 1868:
• Գարագաշյան Ա.Գ., Քննական պատմութիւն հայոց, մաս 1-4, Թիֆլիս, 1880-1895:
• Գարագաշյան Ա.Գ., Գործնական քերականութիւն հայ լեզուի, ԿՊ, 1887:
• Գարագաշյան Ա.Գ., Գաղղիերէն քերականութիւն ըստ Օլէնտօրֆի, ԿՊ, 1882:
• Գարագաշյան Ա.Գ., Աշխարհաբար քերականութիւն կամ քերականութիւն արդի հայերէնի, 3 հրտ., ԿՊ, 1891:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Ակինյան Ն., Գարագաշյան Մատաթիա, «ՀԱ», 1932, N1-2:
• Շաքարյան Հ., Ա.Մ. Գարագաշյանի աշխարհահայացքը, Ե., 1962:
• Թևոսյան Ա.Մ., Ա.Մ. Գարագաշյանի փիլիսոփայական և տրամաբանական հայացքները, Ե., 1962:
• Փաշայան Ասատուր, Մատաթիա Գարագաշյանը և իր «Նկարագիր ուսմանց» աշխատությունը:
• Անտոն Գարագաշյան, Արմենլուր:
• Էջ մը հայ գրականութիւնէն - Մատաթիա Անտոն Գարագաշեան, Վատիկանի ձայնասփիւռ:
• Մատաթիա Գարագաշյան, Dasaran.am: