«Սրբուհի Տյուսաբ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Hayazg-ից
| Տող 28. | Տող 28. | ||
==Գրական գործունեություն== | ==Գրական գործունեություն== | ||
*Գրական գործունեության սկզբում Մ. Պեշիկթաշլյանի ազդեցությամբ գրել է գրաբար ու աշխարհաբար ոտանավորներ, որոնցից «Գարունը» 1864թ. տպագրվել է «Բազմավեպում»: | *Գրական գործունեության սկզբում Մ. Պեշիկթաշլյանի ազդեցությամբ գրել է գրաբար ու աշխարհաբար ոտանավորներ, որոնցից «Գարունը» 1864թ. տպագրվել է «Բազմավեպում»: | ||
| − | *«Աշխարհաբառ հայ լեզուն» | + | *«Աշխարհաբառ հայ լեզուն» գրքույկում հանդես է եկել նոր լեզվի պաշտպանությամբ: |
| − | + | *Տյուսաբի գեղարվեստական ստեղծագործության նախերգանքը 1880-1882թթ. Կ. Պոլսի և Զմյուռնիայի մամուլում տպագրված հրապարակախոսական հոդվածներն են («Կանանց դաստիարակությունը», «Քանի մը խոսք կանանց անգործության մասին», «Կանանց աշխատության սկիզբը», «Հայ ընկերությունք»), որոնցում նա բողոքել է կանանց անազատ վիճակի դեմ, առաջ քաշել կրթության և աշխատանքի իրավունքի պահանջները: Այս գաղափարները ցայտուն արտահայտվել են նրա «Մայտա» (1883) վեպում: | |
| + | *Գրողը կնոջը համարել է «ողորմելի զոհ», ում առաջ փակ են «ամեն ազատ շավիղ», ծաղրել է Ֆրանսիական հեղափոխության հռչակած «ազատություն և հավասարություն» սկզբունքները, որոնք «պարզապես ահագին բառեր են»: Տյուսաբի կարծիքով կինը կարող է ազատություն նվաճել լուսավորվելու, նախապաշարմունքների դեմ պայքարելու և աշխատելու միջոցով: Տյուսաբի հայացքները հուզել են ժամանակի արևմտահայ հասարակական գործիչներին: Մի շարք մտավորականներ (Ռ. Պերպերյան, Գ. Զոհրապ, Հ. Պարոնյան, Գ. Չիլինկիրյան, Մ. Մամուրյան, Ե. Տեմիրճիպաշյան և այլք) հանդես են եկել մամուլում, արտահայտել նպաստավոր կամ մերժողական կարծիքներ: Տյուսաբը շարունակել է իր ծավալած պայքարը, քննադատությանը պատասխանել «Սիրանույշ» (1884) և «Արաքսիա կամ Վարժուհին» (1887) վեպերով: Դրանցից առաջինում նա ցույց է տվել իր հռչակած գաղափարների անհարիրությունը իրականությանը, պաշտպանել ազատ սիրո իրավունքը, մերժել բռնի ամուսնությունը, իսկ երկրորդում փորձել է հիմնավորել այն գաղափարը, որ կնոջ ազատագրության կարևոր նախապայմանը աշխատանքն է, որ կարող է «անկախ վիճակ» ստեղծել նրա համար: Նրա երկերով ոգևորված են եղել նաև Զապել Եսայանն ու Արշակուհի Ճեզվեճյանը, իսկ դրանցում տեղ գտած գաղափարները հետագայում արժանացել են Շիրվանզադեի և այլոց ուշադրությանը: | ||
| + | |||
==Ձեռքբերումներ== | ==Ձեռքբերումներ== | ||
*2008թ.՝ պատմական գիտությունների թեկնածու: | *2008թ.՝ պատմական գիտությունների թեկնածու: | ||
| Տող 60. | Տող 62. | ||
=Մատենագիտություն= | =Մատենագիտություն= | ||
*Սրբուհի Տյուսաբ, Աշխարհաբառ հայ լեզուն, գրքույկ, 1880: | *Սրբուհի Տյուսաբ, Աշխարհաբառ հայ լեզուն, գրքույկ, 1880: | ||
| − | *Սրբուհի Տյուսաբ, | + | *Սրբուհի Տյուսաբ, Մայտա, վեպ, 1883: |
| − | *Սրբուհի Տյուսաբ, | + | *Սրբուհի Տյուսաբ, Սիրանույշ, վեպ, 1884: |
| − | *Սրբուհի Տյուսաբ | + | *Սրբուհի Տյուսաբ, Արաքսիա կամ Վարժուհին, վեպ, 1887: |
| + | |||
| + | ==Հոդվածներ== | ||
| + | *Սրբուհի Տյուսաբ, Կանանց դաստիարակությունը: | ||
| + | *Սրբուհի Տյուսաբ, Քանի մը խոսք կանանց անգործության մասին: | ||
| + | *Սրբուհի Տյուսաբ, Կանանց աշխատության սկիզբը: | ||
| + | *Սրբուհի Տյուսաբ, Հայ ընկերությունք: | ||
=Տե՛ս նաև= | =Տե՛ս նաև= | ||
| − | *Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ. | + | *Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.2, Ճաղարյան-Ֆրիկ, 2007: |
| + | *Ալպոյաճյան Ա., | ||
| + | *Շարուրյան Ա., Սրբուհի Տյուսաբ. Կյանքը և ստեղծագործությունը, 250 էջ, Երևան, 1963: | ||
| + | *Արդի հայ գրականութիւն, Բեյրութ, էջ 134–138: | ||
*[http://www.example.org Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:] | *[http://www.example.org Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:] | ||
*[http://www.example.org Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:] | *[http://www.example.org Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:] | ||
[[Category:թեգ1]] [[Category:թեգ2]] | [[Category:թեգ1]] [[Category:թեգ2]] | ||
18:22, 29 Մարտի 2016-ի տարբերակ
| Սրբուհի Տյուսաբ | |
| Фамилия Имя Отчество | |
| |
| Այլ անուններ: | Սրբուհի Վահանյան |
| Անգլերեն: | Surname Name |
| Հայերեն: | Սրբուհի Տյուսաբ |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 1841 |
| Ծննդավայրը: | Քաղաք, Պետություն |
| Մահվան տարեթիվը: | 03.01.1901 |
| Մահվան վայրը: | Քաղաք, Պետություն |
| Համառոտ տվյալներ: Արևմտահայ գրող, բանաստեղծ, հրապարակախոս և հասարակական-մանկավարժական գործիչ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1841թ. Թուրքիայի Կոստանդնուպոլիս քաղաքի Միջագյուղ (Օրթագյուղ, Օրթաքյոյ) թաղամասում:
Մահացել է 1901թ. հունվարի 3(16)-ին:
Կրթություն
- Սկզբնական կրթությունը ստացել է Միջագյուղի ֆրանսիական դպրոցում:
- Ֆրանսերեն, բնական գիտություններ և պատմություն է ուսանել եղբոր՝ քիմիկոս ու պետական բարձրաստիճան պաշտոնյա Հովհաննես Վահանի մոտ:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1880թ. մայիսից նա Դպրոցասեր հայուհյաց ընկերության գործուն անդամներից էր՝ Ընդհանուր ժողովի ատենապետը:
Գրական գործունեություն
- Գրական գործունեության սկզբում Մ. Պեշիկթաշլյանի ազդեցությամբ գրել է գրաբար ու աշխարհաբար ոտանավորներ, որոնցից «Գարունը» 1864թ. տպագրվել է «Բազմավեպում»:
- «Աշխարհաբառ հայ լեզուն» գրքույկում հանդես է եկել նոր լեզվի պաշտպանությամբ:
- Տյուսաբի գեղարվեստական ստեղծագործության նախերգանքը 1880-1882թթ. Կ. Պոլսի և Զմյուռնիայի մամուլում տպագրված հրապարակախոսական հոդվածներն են («Կանանց դաստիարակությունը», «Քանի մը խոսք կանանց անգործության մասին», «Կանանց աշխատության սկիզբը», «Հայ ընկերությունք»), որոնցում նա բողոքել է կանանց անազատ վիճակի դեմ, առաջ քաշել կրթության և աշխատանքի իրավունքի պահանջները: Այս գաղափարները ցայտուն արտահայտվել են նրա «Մայտա» (1883) վեպում:
- Գրողը կնոջը համարել է «ողորմելի զոհ», ում առաջ փակ են «ամեն ազատ շավիղ», ծաղրել է Ֆրանսիական հեղափոխության հռչակած «ազատություն և հավասարություն» սկզբունքները, որոնք «պարզապես ահագին բառեր են»: Տյուսաբի կարծիքով կինը կարող է ազատություն նվաճել լուսավորվելու, նախապաշարմունքների դեմ պայքարելու և աշխատելու միջոցով: Տյուսաբի հայացքները հուզել են ժամանակի արևմտահայ հասարակական գործիչներին: Մի շարք մտավորականներ (Ռ. Պերպերյան, Գ. Զոհրապ, Հ. Պարոնյան, Գ. Չիլինկիրյան, Մ. Մամուրյան, Ե. Տեմիրճիպաշյան և այլք) հանդես են եկել մամուլում, արտահայտել նպաստավոր կամ մերժողական կարծիքներ: Տյուսաբը շարունակել է իր ծավալած պայքարը, քննադատությանը պատասխանել «Սիրանույշ» (1884) և «Արաքսիա կամ Վարժուհին» (1887) վեպերով: Դրանցից առաջինում նա ցույց է տվել իր հռչակած գաղափարների անհարիրությունը իրականությանը, պաշտպանել ազատ սիրո իրավունքը, մերժել բռնի ամուսնությունը, իսկ երկրորդում փորձել է հիմնավորել այն գաղափարը, որ կնոջ ազատագրության կարևոր նախապայմանը աշխատանքն է, որ կարող է «անկախ վիճակ» ստեղծել նրա համար: Նրա երկերով ոգևորված են եղել նաև Զապել Եսայանն ու Արշակուհի Ճեզվեճյանը, իսկ դրանցում տեղ գտած գաղափարները հետագայում արժանացել են Շիրվանզադեի և այլոց ուշադրությանը:
Ձեռքբերումներ
- 2008թ.՝ պատմական գիտությունների թեկնածու:
- 2009թ.՝ Ակադեմիայի իսկական անդամ:
- 2012թ.՝ շքանշան «Վիլյամ Սարոյան»:
Այլ
- Հայ առաջին վիպասանուհի:
- Մեկ տարեկան հասակում կորցրել է հորը։
- 1869թ. մեկնել է Փարիզ, կապեր հաստատել ֆրանսիացի հայտնի խմբագիր Ժյուլյետա Ադանի, կոմպոզիտոր Շառլ Գունոյի, Ամպրուազ Թոմայի և այլոց հետ։ 1891թ. վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս։
- Բանաստեղծուհու կյանքում բեկումնային է եղել ծանոթությունը բանաստեղծ Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանի հետ, ումից Տյուսաբը հայերենի դասեր էր վերցնում։ Հետագայում նրանց միջև մտերմական սերտ կապերը վերաճել են զգացմունքների։
- Մի շարք ուսումնասիրողներ անդրադարձել են բանաստեղծի անպատասխան սիրուն իր աշակերտուհու հանդեպ, որը երևում է նրա որոշ բանաստեղծություններում։ Ա. Շարուրյանի համոզմամբ, որոշ հիմքեր կան կարծելու, որ Սրբուհին նույնպես խոր և քնքուշ զգացմունքներ է ունեցել իր ուսուցչի հանդեպ։ Պեշիկթաշլյանի վաղաժամ մահվան բոթը ծնունդ է տվել «Ի հիշատակ պ. Մ. Պեշիկթաշլյանի» ողբերգին։ 1864թ., երբ բանաստեղծուհու մայրը՝ Նազլը Վահանը, հիմնում է Աղքատախնամ տիկնանց ընկերությունը և դառնում նրա ատենապետուհին, Սրբուհին՝ որպես օգնական ատենադպիր, աջակցում է մորը, մասնակցում տարբեր միջոցառումների կազմակերպմանը։
- 1869 կամ 1870-ական թվականներին Սրբուհին ամուսնացել է իր երաժշտության ուսուցիչ, ֆրանսիացի դաշնակահար, «ամուսիններուն լավագույնը» Պոլ Տյուսաբի հետ, որը ժամանակագրի կողմից հիշվում է որպես բեյ, այնուհետև փաշա տիտղոսով և վարում էր արքունական երաժշտախմբի ղեկավարի պաշտոնը:
- Տյուսաբը հասարակական ասպարեզ է իջնում 1880-ական թվականներին:
- 1887թ. հետո քրոնիկական գլխացավերի պատճառով դադարում է զբաղվել գրական գործունեությամբ: Հանգանակություններ է կատարում Դպրոցասեր տիկնանց ընկերության և Երզնկայի դպրոցի օգտին, օժանդակում է Գալֆայան որբանոցին, այցելում մի շարք դպրոցներ: Նրա շնորհիվ ձեռք է բերվում Հովհ. Այվազովսկու նկարներից մեկը և դրվում Միացյալ ընկերության վիճակահանության: Տյուսաբը հովանավորում է նաև Ասիական ընկերության լսարանները՝ կազմակերպելով գրական-երաժշտական հանդեսներ, ղեկավարում Պետրոս Ադամյանի բեմական գործունեության 25-ամյա հոբելյանի տոնակատարության մասնախումբը:
- 1889թ. նոյեմբերին Տյուսաբը դստեր հետ մեկնում է Փարիզ՝ բուժվելու: Ճանապարհին կանգ է առնում Պլովդիվ քաղաքում, որտեղ նևրոպաթոլոգ Ժան Մարտեն Շարկոն նրա մոտ հայտնաբերում է նյարդային սուր բորբոքումներ և իր նշանակած բուժումով էապես թեթևացնում նրա վիճակը: Տյուսաբը մոտ երկու տարի մնում է Փարիզում: 1891թ.՝ Պոլիս վերադառնալուց մի քանի ամիս անց, թոքախտից մահանում է նրա դուստը՝ 18-ամյա Դորին:
- Տյուսաբը մահացել է 60 տարեկան հասակում՝ քաղցկեղից: Նրա աճյունն ամփոփվում է Շիշլիի Լատինաց գերեզմանատանը՝ դստեր կողքին: Հարազատների կողմից նրա շիրմին կանգնեցվում է համեստ մի հուշարձան ֆրանսերեն տապանագրով. «Հրաշալի կնոջն ու մորը, նրան, որ ուներ սրտի բոլոր առաքինությունները և մտքի բոլոր շնորհները: Հավերժ հարգանք ու ափսոսանք»:
Նկարներ
նկարի նկարագրության տեքստ
Տեսանյութեր
Հրապարակումներ մամուլում
Մատենագիտություն
- Սրբուհի Տյուսաբ, Աշխարհաբառ հայ լեզուն, գրքույկ, 1880:
- Սրբուհի Տյուսաբ, Մայտա, վեպ, 1883:
- Սրբուհի Տյուսաբ, Սիրանույշ, վեպ, 1884:
- Սրբուհի Տյուսաբ, Արաքսիա կամ Վարժուհին, վեպ, 1887:
Հոդվածներ
- Սրբուհի Տյուսաբ, Կանանց դաստիարակությունը:
- Սրբուհի Տյուսաբ, Քանի մը խոսք կանանց անգործության մասին:
- Սրբուհի Տյուսաբ, Կանանց աշխատության սկիզբը:
- Սրբուհի Տյուսաբ, Հայ ընկերությունք:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.2, Ճաղարյան-Ֆրիկ, 2007:
- Ալպոյաճյան Ա.,
- Շարուրյան Ա., Սրբուհի Տյուսաբ. Կյանքը և ստեղծագործությունը, 250 էջ, Երևան, 1963:
- Արդի հայ գրականութիւն, Բեյրութ, էջ 134–138:
- Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
- Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:
