Մկրտչյան Մհեր Մուշեղի

Մկրտչյան Մհեր Մուշեղի
Мкртчян Мгер Мушегович
Այլ անուններ:	Մկրտչյան Ֆրունզիկ Մուշեղի
Անգլերեն:	Mkrtchyan Mher
Հայերեն:	Մկրտչյան Մհեր Մուշեղի
Ծննդյան տարեթիվը:	04.07.1930
Ծննդավայրը:	Լենինական, Հայաստան
Մահվան տարեթիվը:	28.12.1993
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստան
Համառոտ տվյալներ: Դերասան:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1930թ. հունիսի 4-ին Հայաստանի Լենինական քաղաքում։

Կրթություն

• 1945-1946թթ. սովորել է Մռավյանի անվան թատրոնին կից ստուդիայում:
• 1953թ. սովորել է Գեղարվեստաթատերական ինստիտուտում:
• 1956թ. ավարտել է ԵԳԹԻ:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1947-1953թթ.՝ Լենինականի դրամատիկական թատրոնի դերասան:
• 1953-1988թթ.՝ Երևանի Սունդուկյանի անվան թատրոնի դերասան:
• 1988-1993թթ.՝ Վ․Աճեմյանի անվան թատրոն-ստուդիայի գեղարվեստական ղեկավար և տնօրեն:

Դերերը ֆիլմերում

• 1956թ․՝ Պատվի համար-Վարդան։
• 1959թ․՝ Ինչու է աղմկում գետը-Խաչատուր։
• 1959թ․՝ 01-99(կարճամետրաժ)-Գարսևան։
• 1960թ․՝ Նվագախմբի տղաները-Արսեն։
• 1962թ․՝ Տերն ու ծառան(կարճամետրաժ)-Սիմոն։
• 1963թ․՝ Կրակ(կարճամետրաժ)-Միսաք։
• 1965թ․՝ Երեսուներեք-պրոֆեսոր Բրուք։
• 1966թ․՝ Կովկասի գերուհին-Ջաբրայիլ։
• 1966թ․՝ Այբոլիտ-66-ծովահեն, Բարմալեյի տխուր ծառան։
• 1966թ․՝ Ծիածանի բանաձևը-ոստիկան։
• 1966թ․՝ Բաքվի 26 կոմիսարները-Գոչի։
• 1966թ․՝ Սովի տարիներից (կարճամետրաժ)-Համբո։
• 1967թ․՝ Եռանկյունի-դարբին։
• 1968թ․՝ Սպիտակ դաշնամուր-Յուսուֆ Յուսուֆի Ահմեդով։
• 1968թ․՝ Не горюй!-ձերբակալված թուրք։
• 1969թ․՝ Պայթյուն կեսգիշերից հետո-Մուխտաշյով։
• 1969թ․՝ Երեկ, այսօր, միշտ-ամուսին։
• 1969թ․՝ Լուսանկար (կարճամետրաժ)-Ավագ։
• 1969թ․՝ Ադամ և Խեվա-Բեքիր։
• 1971թ․՝ Մենք ենք, մեր սարերը-հովիվ Իշխան։
• 1971թ․՝ Խաթաբալա-Իսայի։
• 1972թ․՝ Տղամարդիկ-Սուրեն։
• 1972թ․՝ Հայրիկ-Հովսեփ։
• 1972թ․՝ Հուշարձան (կարճամետրաժ)-Ավագ։
• 1973թ․՝ Մհերի արձակուրդային արկածները-Մհեր։
• 1977թ․՝ Բաղդասարը բաժանվում է կնոջից-Բաղդասար։
• 1977թ․՝ Քարե հովիտ-Սանդրո։
• 1977թ․՝ Նահապետ-Ափրո։
• 1977թ․՝ Զինվորն ու փիղը-Արմենակ։
• 1977թ․՝ Միմինո-Ռուբիկ Խաչիկյան, վարորդ։
• 1979թ․՝ Ունայնություն ունայնությանց-Բորիս Իվանովիչ։
• 1979թ․՝ Ալի Բաբան ու 40 ավազակները-Մուստաֆա։
• 1979թ․՝ Աշխարհը հայելու մեջ (կինոալմանախ «Ամենալավ մարդը»)-դերասան Մկրտչյան։
• 1980թ․՝ Կտոր մը երկինք-Գրիգոր աղա։
• 1980թ․՝ Խոշոր շահում-Գառնիկ։
• 1981թ․՝ Թիֆլիս-Փարիզ ու հետ-Հրաչիկ։
• 1981թ․՝ Փակ դռան առաջ-Վարդան։
• 1982թ․՝ Հին օրերի երգը-Նիկոլ։
• 1983թ․՝ Հրդեհ - Ռուբեն։
• 1983թ․՝ Միայնակներին տրվում է հանրակացարան-Նինայի ամուսինը։
• 1984թ․՝ Լեգենդ սիրո մասին-ավազակ։
• 1984թ․՝ Մեր մանկության տանգոն-հայր, Ռուբեն։
• 1987թ․՝ Հատակում-Բարոն։

Ձեռքբերումներ

• 1971թ.՝ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ:
• 1978թ.՝ ԽՍՀՄ պետական մրցանակ:
• 1979թ.՝ ՀԽՍՀ պետական մրցանակ:
• 1980թ.՝ ՎՍԽՀ ժողովրդական արտիստ:
• 1984թ.՝ ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ:
• 2001թ.՝ ՀՀ Ս․Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշան:

Այլ

• Հայրը ծագումով մշեցի էր, իսկ մայրը՝ վանեցի։
• Ֆրունզը փոքր տարիքում չշփվող էր ու ամաչկոտ, վախենում էր, որ իրեն նորից կսկսեն ծաղրել մեծ քթի պատճառով։
• Ֆրունզի հայրը ի սկզբանե դեմ է եղել նրա դերասան դառնալուն։ Հայրը ցանկանում էր, որ Ֆրունզը նկարիչ դառնա։
• Գյումրիում սովորել է նկարչական ու երաժշտական դպրոցներում, միաժամանակ հաճախել է թատերական ինքնագործ խմբակ։
• Մհեր Մկրտչյանի առաջին դերերից էր Գվիդոնը (Ժորա Հարությունյանի «Սրտի արատ»), որը Մկրտչյանի մեկնաբանմամբ և՜ խարդախում էր, և՜ կեղծում, և՜ ստում, սակայն միշտ մնում էր համակրելի: Նրա դերակատարումներից Պաղտասարը (Հակոբ Պարոնյանի «Պաղտասար աղբար») առանձնանում է նորովի ընկալմամբ և կերպավորման ուրույն սկզբունքներով: Հեռանալով ավանդական մեկնաբանումներից՝ Մկրտչյանը Զամբախովին (Գաբրիել Սունդուկյանի «Խաթաբալա») օժտել է կարեկից հոր նկարագրով, որին խորթ չէր ողբերգականի զգացողությունը: Լավագույն դերերից են նաև Ղազարը (Ժ. Հարությունյանի «Ղազարը գնում է պատերազմ»), Հայրապետը (Ա. Շիրվանզադեի «Նամուս»), Մերկուցիոն (Վիլյամ Շեքսպիրի «Ռոմեո և Ջուլիետ»), Բարոնը (Մաքսիմ Գորկու «Հատակում»): Վերջին դերը Հացթուխն էր (Մարսել Պանյոլի «Հացթուխի կինը», Մկրտչյանը նաև ներկայացման ռեժիսորն էր):
• Հյուրախաղերից մեկի ժամանակ, երբ մեկնել էր Լիբանան, տեղի հայերը նրան այնքան սիրեցին, որ սկսեցին կոչել Մհեր, որը նշանակում է պայծառ, արևային։ Եվ նա երկու անձնագիր վերցրեց․ մեկում գրված էր Մհեր Մկրտչյան, մյուսում՝ Ֆրունզիկ Մկրտչյան։ Հետո նա երկու անձնագրերն էլ կորցրեց, բայց միևնույն է նրան բոլոր տեղերում ճանաչում էին։ Նույնիսկ մի անգամ արտասահման մեկնելու համար օդանավակայանի աշխատակիցները թույլ չտվեցին նրան վճարել տոմսերի համար։ Այսքան սիրված էր Ֆրունզը ու ճանաչված։
• Ամուսնացել է 3 անգամ։ Երկրորդ կինը եղել է դերասանուհի Դոնարա Մկրտչյանը։ Ունեցել են 2 երեխա՝ որդի և դուստր։ Որդին մորից ժառանգել էր անբուժելի հոգեկան հիվանդություն, իսկ աղջիկը՝ Նունեն, տարիներ անց մահանում է ավտովթարից։
• 57 տարեկանում ամուսնանում է Թամարա Հովհաննսիյանի հետ։ Սակայն ամուսնալուծվում են։
• Նա ոչ միայն նկարահանվում էր ֆիլմերում, այլև մուլտֆիլմեր էր հնչյունավորում, այնպես ինչպես «Գտնված երազ», «Ոչինչ» մուլտֆիլմերը։
• Գյումրիում գործում է Մհեր Մկրտչյանի թանգարանը, որտեղ կան հարուստ նյութեր դերասանի կյանքի, ստեղծագործության վերաբերյալ, ինչպես նաև նրա անձնական իրերից։
• Մհեր Մկրտչյանի անունով կոչվել են դպրոցներ Երևանում և Գյումրիում։
• 2003թ․-ին տան պատին տեղադրվել է քանդակագործ Ֆ․Առաքելյանի կողմից հեղինակած հուշաքարը։
• 2004թ․-ին Գյումրիում տեղադրվել է քանդակագործ Ա․Շիրազի հեղինակած Մհեր Մկրտչյանի հուշարձանը։
• Այսօր Երևան քաղաքում գործում է մեծանուն դերասանի անունը կրող թատրոնը։ Բացումը տեղի է ունեցել Մհեր Մկրտչյանի բեմադրած Մ. Պանյոլի «Հացթուխի կինը» ներկայացմամբ, որի գլխավոր հերոսի՝ էմանլե Քաստանիեի դերը մարմնավորել է մեծանուն արտիստը, ինչը և դարձավ նրա «կարապի երգը»։ Մհեր Մկրտչյանը մեկ տարուց էլ պակաս ղեկավարեց թատրոնը։ Արտիստի մահից հետո թատրոնը վերանվանվեց նրա անունով՝ Երևանի քաղաքապետարանի «Մհեր Մկրտչյան» արտիստական թատրոն։ Թատրոնը որոշ ժամանակ ղեկավարեց կինը՝ Թամար Հովհաննիսյանը, իսկ վերջինիս՝ Հայաստանից մեկնելուց հետո թատրոնը մի քանի տարի չգործեց։ Այն վերաբացվեց 2004 թվականին՝ «Լինսի» հիմնադրամի միջոցներով։ Այսօր թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարը նրա փոքր եղբայրն է՝ Ալբերտ Մկրտչյանը։
• Ռեժիսոր, սցենարիստ, դերասան ՀՀ ժողովրդական արտիստ Ալբերտ Մկրտչյանը Մհեր Մկրտչյանի փոքր եղբայրն է։
• Երևան քաղաքի Կենտրոն վարչական շրջանում կա նաև Մհեր Մկրտչյանի անունը կրող փողոց։

Ֆրունզապատում

• Ինքնաճանաչողությունը քեզ պետք է նաև որպես քաղաքացի, որպես հայրենասեր: Մարդն իր ազգը, իր ազգի պատմությունը չիմանա…չիմացավ՝ չի էլ կարող ստեղծագործել, որովհետև նա իր արժեքը չգիտի:
• Անիմաստ ծիծաղեցնելը ոչինչ է: Ես ավելի եմ սրտնեղում, երբ տեսնում եմ անիմաստ բանի վրա ծիծաղողի: Եթե մարդը չի կարող առանց պատճառի լաց լինել, ուրեմն տարօրինակ ու անհետաքրքիր է, երբ առանց պատճառի ծիծաղում է:
• Ես ահավոր շատ սիրում եմ փորձը, քան թատրոնում խաղալը: Չտեսնված գեղեցիկ բան է փորձը, մանավանդ լավ փորձը, որն, ափսոս, հանդիսատեսը չի տեսնում:
• Արվեստում չի կարելի պատճենահանել, իսկ կինոյում դա առավել վտանգավոր է: Էկրանը կեղծիք չի ընդունում, բայց և չի կարելի այն հայելի դարձնել:
• Մեր կինոյի վատն էլ այն է, որ հեչ թատրոն չի։
• Ես միշտ զարմանում եմ, թե այդ ի՞նչ ուժ է, որ այստեղից գնում ու ջուր է առաջանում մարդու աչքերում: Այ քեզ բան: Ես երբեք չեմ ցանկացել դերասան դառնալ: Բայց տոտիկ-տոտիկ անելով իմ սուրբ ժամը եկավ, բերեց թատրոն, և ես չհասցրեցի մանկություն ունենալ: Թատրոնն աղոթելու տեղ է, թատրոնն Աստծո հետ խոսելու ձև է… Յուրաքանչյուր դերիս մեջ մխրճվում էի, ապրում, և ապրածս դեմքիս վրա ի ցույց դնում…։
• Ինձ հետ ապշելու բաներ են կատարվել, շուրջս լիքը չուզողներ եմ ունեցել: Մի անգամ, երբ «Եզովպոս»-ում խաղում էի Վաղարշյանի հետ, մարդիկ եմ տեսել, որ բեմի հետևից ասում էին` չի ստացվի, չի՛ ստացվի, չի՛ ստացվի: Էս իմ լեգենդն է, ոչ մեկի հետ դա չի եղել: Ես նույնիսկ կարող եմ եզրակացնել, թե ինչումն է բանը, որ իմ համբերությունը չի հատնում, որ իմ հումորը չի կորչում… Չի կորչում… Դա ինձ միշտ փրկել է… Ինձ ձեզնից միայն ծափեր են պետք, այնքան, մինչև ափերդ թմրի:
• Գիտեմ, որ մարդիկ ինձ սիրում են: Բայց դա նրանից է, որ ես էլ իրենց եմ շատ սիրում, բոլորին` մեկ առ մեկ: Լիաթոք ծիծաղ եմ ցանկանում ձեզ, լուսավոր ժպիտ և մեծ նվիրվածություն` դեպի թատրոնը, կինոն, դեպի արվեստը:
• Հայրենիքի զգացողությունը պահեք ձեր մեջ, ինչպես սերն եք պահում ձեր սրտում, հոգով ու սրտով կապված մնացեք հող ու ջրին, հոգևոր հարստությանը, ծննդավայրին:
• Միշտ մտածել եմ, որ մեռնեմ` դրոշակ կդառնամ, անկուսակցական դրոշակ, որը վարակված է բոլորի ու ամեն ինչի հանդեպ սիրով, որը օդի հետ շփվելիս մաշվում է, մանանա դառնում ու եթերից ցողում մարդկանց:
• Ոչ ոք իրականում չգիտի ինձ: Ոչ ոք չգիտի, թե քանի անգամ եմ ես արտասվել իմ սենյակում, քանի դեռ ոչ ոք չի նայել:
• Բարի անունը թանկ է բազում գանձերից:
• Մեկը չի հասկանա` ինչպես են բուրում վարդերը, մյուսը դառը բույսերից մեղր կքամի: Մեկին մի մանրուք տաս, ամբողջ կյանքում կհիշի, մեկին էլ կյանքդ նվիրես, չի էլ հասկանա:
• Ով լաց է եղել, նա անկեղծ է ծիծաղում։
• Երբ ես ծնվեցի, բոլորը ծիծաղում էին, իսկ ես լալիս էի։Երբ կմեռնեմ, բոլորը լաց կլինեն, իսկ ես կծիծաղեմ։
• Մարդը կարող է հումոր չունենալ, բայց դա էլ է հումորի նյութ։
• Տաղանդավոր մարդր չարիք է, որովհետև շրջապատում միջակություն է, քեզ չեն հավատում։
• Սիրում եմ համեստ մարդկանց, բայց չեմ սիրում համեստ ընդունակությունների տեր մարդկանց։
• Դերասանական արվեստի ամենամեծ գործիքը աչքերն են, աչքերը։
• Դերասանր ներկայացնում է մարդուն, իսկ մարդու էության մեջ և լաց կա, և՛ ծիծաղ, և՛ հումոր։
• Կինոն ի՞նչ է, կինոն սիրուհիդ է, թատրոնն է կինդ: Ինչ ուզում ես արա, վերադառնալու ես տուն։

Հիշողություններ Մհեր Մկրտչյանի մասին

• Արդեն աշխատում էինք թատրոնում, բայց դեռ ուսանող էինք: Ես Ստեփանավանից եկա, դու՝ Լենինականից: Երկու գավառացի երիտասարդ մայրաքաղաքում: Ամեն ներկայացման մասնակցելու համար ստանում էինք տասը ռուբլի: Մի օր երկուսով ունեինք ընդամենը մի ռուբլի, հիմիկվա տասը կոպեկը: Քաղցած էինք, որոշեցինք մի բաժակ արևածաղիկ առնել, որ ուտելու պատրանքը երկարի: Թատրոնի այգում հեծնեցինք նստարանին՝ թղթե փոքրիկ տոպրակը դրինք մեջտեղ: Հիշո՞ւմ ես ինչից էինք խոսում, Ֆրունզ: Իհարկե հիշում ես՝ թատրոնից, Ստանիսլավկուց, մեր դերասաններից, զրուցում էինք՝ աշխարհը մոռացած, քաղցը մոռացած, թատրոնով զմայլված ու հմայված… Թատրոն, դերասանություն, թատրոն, թատրոն… Խոսելը մեր արևածաղիկ չրթելը երկարացնում էր, և դա կարծեմ մեր կարծեմ մեր կախարդական օրերից էր…Նոր թատրոն ես սարքում: Ամեն անգամ հիշելիս ժպտում եմ: Տնաշեն, ոտից գլուխ թատրոն ես, թատրոնը քո հոգում սարքած պրծած է, էդ ի՞նչ ես տանջվում: Բա դու ափսո՞ս չես, մեխ ու տախտակով զբաղվես: Աստված քեզ ազատ է ստեղծել: Դու անսանձ ու անթամբ ձի հեծնող, քո արվեստը կաղապար չունեցող, ինքդ քեզ ինչո՞ւ ես կապանում: Թող ծառա լինի ձիդ, խրխնջա զրնգուն… մրցանակներ շահես ազգիդ համար…Ուրիշի գործով թող ուրիշը զբաղվի, բարձունքներին սովո՛ր մարդ…Կեսկատակ, կեսլուրջ մի համեմատություն անեմ: Ռուս երեխան կրպակից գնում է լուսանկարդ, ինքնագիր է խնդրում, վրացին քեղ համբուրելու թույլտվություն է խնդրում, ադրբեջանցին և ուզբեկը հեռվից քեզ մատով են ցույց տալիս հարևաններին, հնդիկը նայում է, ինչպես անշունչ առարկայի, առանց թույլտվության ձեռքդ բռնում, նայում է զարմացած: Հայ երեխան չի էլ մոտենում, հեռվից գոռում է. «Ֆրո՜ւնզ»: (Սոս Սարգսյանի հուշերից)
• -Եթե դերասան չդառնայիք, ինչո՞վ կզբաղվեիք:-Լավ կոշիկ կկարեի, թե թատրոնի չափ սիրեի: Լավ գյուտեր կհորինեի, թե թատրոնի չափ սիրեի: Մսագործ էլ որ լինեի, ատաղձագործ էլ որ լինեի, հանցագործ էլ որ լինեի, պոեմներ կհորինեի, թե թատրոնի չափ սիրեի…։
• Հեռախոսով Լոս Անջելեսից Ֆրունզիկ Մկրտչյանին հարցնում են.-Ֆրունզ ջան, ո՞նց է եղանակը Հայաստանում:-Էնքան շոգ է, որ Լենինի արձանի հաքից պալտոն հանել, կարճաթև սառոչկա են հագցրել:
• Յուր ջան, ու՞ր կերթաս:-Կանադա՝ մասնակցելու աշխարհի առաջնությանը, -պատասխանում է Յուրի Վարդանյանը: Ֆրունզը փորձում է սիրտ տալ Յուրիկին.-Յուր ջան, մի մտածե, առխային գնա, կըսեն Կանադայի շտանգեքը լավ թեթև են:
• Նստած ենք մեր ընդնանուր ընկերոջ գեղանկարիչ Ֆերդինանդ Մանուկյանի արվեստանոցում: Գյումրիի մթնոլորտը, ընկերական անկեղծ զրույցը բացում է բոլորիս տրամադրությունը: Խոսում ենք դեսից դենից: Բայց Ֆերդինանդը լուռ խզբզում է: Մի թուղթ նկարելուց հետո պատառոտեց, երկրորդը պատառոտեց, երրորդը ձեռքը վերցրեց և ոչ մի գիծ չքաշած՝ շպրտեց մի կողմ:– Էդ ի՞նչ ես անում ախպեր, թերթերդ ներքև դիր, խոսենք,— ասում է ընկերոջը Մհերը:– Քեզ եմ ուզում նկարել ախպեր, բայց ո՛չ ընկերական շարժ է ստացվում, ո՛չ էլ ծաղրանկար:– Ի, միամիտ մարդ, ծաղրանկարից ծաղրանկար ոչ էլ կստացվի, որ չարչարվում ես,— հումորով նկատեց Մհեր Մկրտչյանը: (Միշա Մանուկյանի հուշերից)
• Մհեր Մկրտչյանը՝ տաղանդի մասին– Ի՞նչ է տաղանդը,— հարցրեցի մի անգամ Մհեր Մկրտչյանին:– Հիվանդություն,— կարճ պատասխանեց նա:– Իսկ հնարավո՞ր է, որ մարդ լինի տաղանդավոր, բայց տաղանդը մինչև նրա մեռնելը այդպես էլ չարտանայտվի, չդրսևորվի:– Չէ: Եթե մի տեղից դուրս չգա, երեսին ցանի պես դուրս կտա: Հետո՝ էդ որ ասում են «տաղանդը պարգև է, բան…», չէ, տաղանդը բեռ է, պարտավորություն, պատասխանատվություն, «աբիզալովկա»: Պիտի անես: Հանգիստ չկա: (Անահիտ Սղասարյանի հարցազրույցից)
• Մհեր Մկրտչյանը՝ սիրո մասին– Ինչին է մարդ սիրանարվում, երբ սիրում է մեկին,— մի օր անկապ հարցրեցի նրան, — ի՞նչն ենք մենք սիրում ուրիշի մեջ:–Թերությունները: Բարությունը, ազնվությունը, խիղճը գնանատելի արժեքներ են: Սիրած մարդու մեջ թերություններն են սիրում: Սիրած մարդը քեզ համար եզակի մարդ է, իսկ նրան այղպիսին դարձնում է հենց էն թերությունը, որը դու սիրում ես նրա մեջ ու չգիտես, թե ինչի:– Իսկ արտաքինը, մարմինը, գեղեցկությունը, կապ չունի:– Չէ,— ասաց նա,— երբ մեկի հետ քնում ես, բնավորության հետ ես քնում: (Անահիտ Սղասարյանի հարցազրույցից)

Նկարներ

• 

  հատված «Հայրիկ» ֆիլմից։

• 
• 

Տեսանյութեր

• Մհեր Մկրտչյան:
• Մենախոսություն _ Մհեր Մկրտչյան:
• Մենախոսություն - մաս I:
• Մենախոսություն - մաս II:
• ՀԱՅԿ ՆԱՀԱՊԵՏԻՑ ՀԵՏՈ - ՄՀԵՐ ՄԿՐՏՉՅԱՆ:
• Ասմունքում է Մհեր Մկրտչյանը:
• Մհեր Մկրտչյան. Սիրանո դե Բերժերակ:
• Մհեր Մկրտչյան -ՄԱՐԴ էԼ ԿԱ, ՄԱՐԴ էԼ:
• ՄՀԵՐ ՄԿՐՏՉՅԱՆ մարտ,1993 թվական ԲԱՑԱՌԻԿ ԿԱԴՐԵՐ:
• Եզակի պահպանված հարցազրույց Մհեր Մկրտչյանի հետ- Фрунзик Мгер Мкртчян Интервью:
• Հոգևոր հայրենիք. Մհեր Մկրտչյան:
• Այդ զարմանալի Ֆրունզը:
• Չտեսնված Մհերը:
• Մեր մեծերը - Մհեր Մկրտչյան:
• 30.03.14 / Երգ Երգոց - Մհեր Մկրտչյան:
• Մհեր Մկրտչյան.avi:
• Ֆրունզիկ Մկրտչյան - Ուրախ, տխուր մարդը:
• «Բաղդասար ախպար» | Մհեր Մկրտչյան:
• Исповедь последней жены Фрунзика Мкртчяна: "Я лгать не могу!" От 12.05.15:
• Фрунзик Мкртчян - Человек с гордым профилем:
• История жизни Фрунзика Мкртчяна:
• "Frunzik Mkrtchyan: Life on Tape" / "Фрунзик Мкртчян: Жизнь на ленте" / «Կյանքը ժապավենի վրա»:
• "Чтобы помнили" Фрунзик Мкртчян:
• "Как уходили кумиры" - Фрунзик Мкртчян:
• ՏФрунзик Мкртчян - История Одиночества (Биография) 1 (5):
• Frunzik Mkrtchyan [Part1:]
• Mher Mkrtchyan Yerkir 2010:
• Mher Mkrtchyan (Frunzik):
• Vernatun-Վերնատւն Մհեր Մկրտչյան:

Ֆիլմադարան

• Պատվի համար:
• Ինչու է աղմկում գետը:
• 01 99:
• Նվագախմբի տղաները:
• Տերն ու ծառան:
• Կովկասի գերուհին:
• Այբոլիտ-66:
• Եռանկյունի:
• Մենք ենք, մեր սարերը:
• Խաթաբալա:
• Տղամարդիկ:
• Հայրիկ:
• Քարե հովիտ:
• Նահապետ:
• Զինվորն ու փիղը:
• Միմինո:
• Օ՜,Գևորգ (կարճամետրաժ):
• Կյանքի լավագույն կեսը:
• Կտոր մը երկինք:
• Խոշոր շահում:
• Հին օրերի երգը:
• Հրդեհ:
• Մեր մանկության տանգոն։
• Как дома, как дела?:
• Հատակում:

Թատերական ներկայացումներ

• Հակոբ Պարոնյանի «Պաղտասար աղբար»:
• Հացթուխի կինը:

Հրապարակումներ մամուլում

• Այսօր ուրախ-տխուր մարդը կդառնար 80 տարեկան:
• ՄՀԵՐ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ ԿԱՆԱՅՔ:
• ՄՀԵՐ ՄԿՐՏՉՅԱՆ. ԱՅԼ ԼՈՒՅՍԻ ՆԵՐՔՈ:
• Մհեր Մկրտչյանի հիշատակի օրն է:
• Մհեր Մկրտչյան. Մեր տան զավակը:
• «ՖՐՈՒՆԶԻԿ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ ԱՆՁԻ ՇՈՒՐՋ ԿԱՆ ՁևԱՎՈՐՎԱԾ ԿԱՐԾՐԱՏԻՊԵՐ, ՈՐՈՆՔ ՈՉ ՄԻ ԸՆԴՀԱՆՐՈՒԹՅՈՒՆ ՉՈՒՆԵՆ ՆՐԱ ԿԵՐՊԱՐԻ ՀԵՏ»:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.2, Ճաղարյան-Ֆրիկ, 2007:
• Ավագյան Խ․, Մհեր Մկրտչյան, Երևան, Հայկական թատերական ընկերություն, 1970:
• Հովհաննիսյան Հ., Ողբերգակատակերգական Մհեր Մկրտչյանը, Երկիր, Երևան, 1992։
• Հովհաննիսյան Թ., Մհեր Մկրտչյանի հետ մահու կենսագրություն, Երկիր Նաիրի, Երևան, 1994։
• Գալոյան Ս., Սիրո սահմանները անեզրական են։ (Մհեր Մկրտչյանի 60 - ամյակի առթիվ), Լրագիր, Երևան, 1994։
• Լեգենդ դարձած մարդը (ժող.), Երևան, 2002:
• http://frunzikmuseum.com/hy/mher-mkrtchyan-museum/: