| Հարությունյան Գրիգոր Արտեմի | |
| Арутюнян Григорий Артемьевич | |
| |
| Այլ անուններ: | Հարությունով Գրիգոր |
| Անգլերեն: | Harutyunyan Grigor |
| Հայերեն: | Հարությունյան Գրիգոր Արտեմի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 07.11.1900 |
| Ծննդավայրը: | Թելավ, Վրաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 09.11.1957 |
| Մահվան վայրը: | Թբիլիսի, Վրաստան |
| Համառոտ տվյալներ: Կուսակցական, պետական գործիչ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1900թ. նոյեմբերի 7-ին Վրաստանի Թելավ քաղաքում:
Մահացել է 1957թ. նոյեմբերի 9-ին Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիում:
Կրթություն
- 1908թ. Գրիգորին ընդունվում է Թելավիի քաղաքային ուսումնարան։
- 1911թ. ընդունվել է ռուսական գիմնազիա:
- 1922-1924թթ. սովորել է Մոսկվայի ժողտնտեսական ինստիտուտում:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1921-1937թթ. աշխատել է Վրաստանի կոմկուսի կազմակերպություններում:
- 1934-1937թթ.՝ Վրաստանի կոմկուսի Թբիլիսիի քաղկոմի քարտուղար։
- 1937-1953թթ. հանդիսացել է Հայաստանի կոմկուսի կենտկոմի առաջին քարտուղար:
- 1938թ.-ից՝ ՀԿԿ Երևանի քաղաքային կոմիտեի առաջին քարտուղար։
- 1953թ. Հարությունյանը ազատվել է ՀԿԿ ԿԿ-ի առաջին քարտուղարի պարտականություններից, որոշ ժամանակ աշխատել է Երևանի մոտ գտնվող խորհրային տնտեսության տնօրեն։
- 1937-1954թթ.՝ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր:
- 1938-1955թթ.՝ ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։
Ձեռքբերումներ
- 1919թ.՝ ԽՄԿԿ անդամ։
- ԽՍՀՄ հայրենական պատերազմի (1941-1945) ժամանակ եղել է Անդրկովկասյան ռազմաճակատի ռազմական խորհրդի անդամ:
- Պարգևատրվել է Լենինի շքանշանով:
- Հայրենական պատերազմի I աստիճանի շքանշան:
- Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան։
Այլ
- Գիմնազիա սովորելու տարիներին նա դառնում է ընդհատակյա խմբակի անդամ, որը ղեկավարում էր նրա ուսուցիչներից մեկը։
- 1919թ. ընդունվում է ՌՍԴԲԿ շարքերը։ Ուսումնական այս հաստատությունն ավարտելուց շատ չանցած՝ 1920թ., մտերիմ ընկերոջ՝ Արտեմ Գեուրկովի հետ ձերբակալվում է բոլշևիկյան գործունեության համար։ Հետագայում նրանք բարեկամացել են. Գրիգորին ամուսնանում է նրա կրտսեր քրոջ՝ Նինայի հետ։
- Ձերբակալությունից անմիջապես հետո Գրիշայի ծնողները հրաժարվում են նրանից, և կրպակատեր հայրը մարդկանց աչքերի առջև, շուկայում, այրում է նրա հագուստը։ Ընկերներն ազատ են արձակվում միայն հաջորդ տարի՝ գիմնազիայի տնօրենի միջնորդությամբ, որպես լավագույն շրջանավարտներ։
- Գլխավորելով Հայաստանի կոմկուսն անհատի պաշտամունքի բարդ և հակասական շրջանում, Հարությունյանը չէր կարող խուսափել այդ շրջանին հատուկ ղեկավարման եղանակներից։
- 1937թ. բռնաճնշումների հետևանքով գլխատվում է Հայաստանի ղեկավարությունը, ներառյալ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Ա.Ս. Ամատունին։ Հայաստանի Կ(բ)Կ Կենտկոմի արտահերթ պլենումին ներկա Գեորգի Մալենկովը և Անաստաս Միկոյանը նրան փոխարինող էին փնտրում։ Հենց այդ ժամանակ էլ Լավրենտի Բերիան առաջարկում է Գրիգորի Հարությունյանի թեկնածությունը։ 1937թ. սեպտեմբերի 26-ի ուշ գիշերով ՆԳԺԿ սպայի կողմից Հարությունյանը վերոնշյալ եռյակի հետ հանդիպման է կանչվում, որտեղ էլ նրան առաջարկվում է առաջին քարտուղարի պաշտոնը։ Գրիգորի Արտեմևիչի համար այդ նշանակումը խիստ անսպասելի էր, այդ ժամանակ նա դեռ լավ չգիտեր հայերեն (Կախեթում հայերի ճնշող մեծամասնությունը խոսում էր վրացերեն)։ Գրիգորի Արտեմևիչի փաստարկները ոչ ոք չընդունեց, և հենց հաջորդ օրը նա արդեն Երևանում էր։ Մի քանի օր էլ չէր անցել, ինչ նա Հայաստանում էր, երբ Թբիլիսիում ինքնասպան եղավ նրա ընկեր Արտեմ Գեուրկովը, ևս կես տարի հետո գնդակահարեցին Հարությունյանի հարազատ եղբորը՝ Սերգոյին։ Ահավոր ժամանակներ էին, ժողովրդի ոգին ընկճված էր։
- Գրիգորի Արտեմևիչն ընտրեց հանրապետության վերելքի երկու հիմնական վեկտոր՝ ժողտնտեսության և ազգային մշակույթի զարգացում։ Նրա նախաձեռնությամբ 1939թ. Մոսկվայում պետք է կայանար հայկական արվեստի տասնօրյակ։ Գրիգորի Արտեմևիչի թեթև ձեռքով այն դարձավ հանրապետության մշակութային զարգացման կատալիզատորը։ Չէր անցել մի քանի ամիս, ինչ նա Երևանում էր, երբ ստեղծվում է ժողովրդական երգի-պարի անսամբլը՝ Թաթուլ Ալթունյանի ղեկավարությամբ, այնուհետև ստեղծվում են գուսանական անսամբլը (ղեկավար՝ Վաղարշակ Սահակյան), էստրադային անսամբլը (ղեկավար՝ Արտեմի Այվազյան), և սփյուռքահայերն էլ քաղաքին նվեր են ուղարկում ջազային գործիքների մի ամբողջ հավաքածու։ Այս նույն ժամանակաշրջանում բացվում է Հովհաննես Թումանյանի թանգարանը նրա հարազատ Դսեղ գյուղում. ի դեպ, այն ի պատիվ բանաստեղծի վերանվանվել է նրա անունով, իսկ մի փոքր ավելի ուշ բացվում է նրա թանգարանը նաև Երևանում, մրցույթներ են հայտարարվում Հովհաննես Թումանյանի, Ալեքսանդր Սպենդիարովի, Սասունցի Դավթի արձանների նախագծերի ստեղծման համար։
- Հարությունյանի գալով անմիջապես սկսվում է Երևանի, մասնավորապես՝ Նորքի և Քանաքեռի բլուրների լայնամասշտաբ կանաչապատումը, մեծաքանակ տնկիներ են բերվում նրա հայրենիք Վրաստանից։ Հանրապետության նպատակաուղղված կանաչապատմամբ նա զբաղվում է ողջ կյանքում։ Կուսակցության Երևանի քաղկոմի նախկին առաջին քարտուղար Գուրգեն Փահլևանյանն իր անձնական հուշերում գրում է, թե ինչպես է 50-ական թթ. սկզբին Հարությունյանի չթուլացող ուշադրության ներքո բարեկարգել Զանգվի ձորը, կանաչապատել Ծիծեռնակաբերդի տարածքը (այն ժամանակ նա քաղգործկոմի նախագահի առաջին տեղակալն էր)։ Երևան քաղաքի գլխավոր ճարտարապետ Մարկ Գրիգորյանը գրում էր, որ Գրիգորի Արտեմևիչի կողմից քաղաքային շինարարությունը ղեկավարելը հանգեցրեց այն բանին, որ նա նոր, բազմակողմանի վերաբերմունք ցուցաբերի քաղաքաշինության հարցերին։
- Հարությունյանը ստեղծել է ճարտարապետների կուռ համակարգ և շինարարությունն իրականացնելու կարգուկանոն, և թույլ չէր տալիս, որ որևէ մեկը խախտեր այն։ Մինչև 1938թ. քաղաքի տարբեր մասերում կառուցվել էին բնակելի տներ, դպրոցներ, մանկական հաստատություններ, ֆաբրիկաներ, գործարաններ, իսկ փողոցների, ճանապարհների, կամուրջների շինարարություն գրեթե չէր իրականացվել, էլ չենք խոսում փողոցների բարեկարգման ու դրանց կանաչապատման մասին։ Ցուցում է տրվում մշակել մայրուղային ճանապարհների այնպիսի նախագծեր, որոնք քաղաքից կձգվեին դեպի հանրապետության խորքերը, պատրաստել տեղամասեր կանաչապատելու և այգիներ, պուրակներ, անտառային գոտիներ ստեղծելու համար։
- Երևանում Հարությունյանի նախաձեռնությամբ ավանդույթ էր ստեղծվել. կիսանդրիներ (Պուշկինի, Շահումյանի, Չարենցի, Չեխովի և այլոց) տեղադրել դպրոցների շենքերի առջև, հենց նրա օրոք ի հայտ եկան առաջին շատրվանիկները՝ ցայտաղբյուրները։
- Ղեկավարել հայկական ազգային զորամիավորումների ստեղծման գործը, հանրապետության ժողովրդական տնտեսությունը պատերազմի պահանջների համապատասխան վերակառուցելու ընթացքը։
- Հետպատերազմյան տարիներին եռանդուն աշխատանք է տարել Հայաստանի ժողովրդական տնտեսության, շինարարության, մշակույթի զարգացման ուղղությամբ։ *1946-1947թթ. ծավալված հայրենադարձության ժամանակ նա փորձ է կատարել լուծել Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանին միացնելու հարցը՝ ԽՍՀՄ ղեկավարությանը հասցեագրված դիմումում այդ խնդրի լուծումը պատճառաբանելով հայրենադարձներին տեղավորելու անհրաժեշտությամբ։
- 1949թ. նամակով դիմելով անձամբ Իոսիֆ Ստալինին՝ փորձել է կանխել հայ ժողովրդի նկատմամբ ԽՍՀՄ ներքին գործերի մարմինների կողմից պատրաստվող հրեշավոր սադրանքը՝ «անբարեհույս» հայ ընտանիքների արտաքսումն Ալթայի երկրամաս։
Նկարներ
Հրապարակումներ մամուլում
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
- ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱՆՀԱՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ: