Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի

Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի
Таманян Александр Оганесович
Անգլերեն:	Tamanyan Aleksandr
Հայերեն:	Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի
Ծննդյան տարեթիվը:	04(16).03.1878
Ծննդավայրը:	Եկատերինոդար, Ռուսաստան
Մահվան տարեթիվը:	20.02.1936
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Ճարտարապետ, հայ նոր ճարտարապետության հիմնադիրը:

Բովանդակություն

Կենսագրություն

Ծնվել է 1878թ. մարտի 4(16)-ին Ռուսաստանի Եկատերինոդար (այժմ՝ Կրասնոդար) քաղաքում:

Մահացել է 1936թ. փետրվարի 20-ին Խորհրդային Հայաստանի Երևան քաղաքում:

Կրթություն

• 1904թ. ավարտել է Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի բարձրագույն գեղարվեստական ուսումնարանը:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1917թ.՝ Ռուսաստանի գեղարվեստական ակադեմիայի խորհրդի նախագահ՝ փոխնախագահի իրավունքներով:
• ԺԿԽ գերագույն տեխ. բաժնի նախագահ:
• 1923թ.-ից՝ Պետպլանի փոխնախագահ:
• 1924թ.՝ հուշարձանների պահպանության կոմիտեի նախագահ:
• Հայաստանի կերպարվեստի աշխատողների ընկերության նախագահ:

Նախագծեր Երևանում

• Աստղադիտարան, 1930-1935:
• Անատոմիկում, 1926-1933:
• Անասնաբուժական, ֆիզիոթերապևտիկ, պոլիտեխնիկական ինստիտուտների շենքեր, 1927-1932:
• Հանրային գրադարան, 1932-1938:
• Կառավարության տունը (առաջին հերթը՝ Հողժողկոմատ, 1926-1929, հետագայում՝ Կառավարական տուն, 1932-1941 (ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ): 1942, հետմահու)
• Օպերայի և բալետի թատրոն, 1926-1953 (սկզբնական նախագծերում՝ ժողովրդական տան թատրոն):

Նախագծեր

• Անիի թանգարան (1908, չի իրականացվել):
• Կոչուբեյի առանձնատունը Ցարսկոյե Սելոյում, 1911-1912:
• Շչերբատովի տունը Մոսկվայում, 1911-1913 (Մոսկվայի քաղաքային դումայի ոսկե մեդալ, 1914)
• Յարոսլավլի հոբելյանական ցուցահանդեսի փայտաշեն համալիր, 1913:
• Մոսկվա-Կազան երկաթուղու հիվանդանոցային համալիրը Պրոգորովկայում, 1913-1917 (այժմ՝ Կրատովո):

Հատակագծեր

• Երևանի գլխավոր հատակագիծ, 1924:
• «Մեծ Երևանի» հատակագիծ, 1934:
• Լենինական (Գյումրի), 1925-1933:
• Վաղարշապատ, 1925-1933:
• Ստեփանակերտ, 1925-1933:
• Կամոյ (Նոր Բայազետ, Գավառ), 1925-1933::
• Հրազդան, 1925-1933::
• Լուկաշին, 1925-1933::
• Նուբարաշեն, 1925-1933:

Ձեռքբերումներ

• 1914թ.՝ ճարտարապետության ակադեմիկոս:
• 1926թ.՝ ՀԽՍՀ Ժողովրդական ճարտարտարապետ:
• 2001թ. ՀՃՄ սահմանել է Թամանյանի անվան ոսկե մեդալ:
• ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ:
• 1914թ.՝ Մոսկվայի քաղաքային դումայի ոսկե մեդալ:

Այլ

• Գ.Ա. և Յու. Ա. Թամանյանների հայրը:
• Երկար տարիներ նա ապրում ու ստեղծագործում է Ռուսաստանում, նախագծում ու տարբեր քաղաքներում կառուցում բազմաթիվ շինություններ:1919թ. տեղափոխվել է Երևան, 1921թ. Իրան։ 1923-ին հրավիրվել է Հայաստան, ծավալել բուռն ու եռանդուն աշխատանք:
• Կառավարական տունը և Օպերային թատրոնի ու համերգասրահի շենքը կանխորոշել և պայմանավորել են Երևանի քաղաքաշինական կարևորագույն հանգույցների լուծումները, առաջինը՝ Հանրապետության հրապարակի անսամբլի (ՀԽՍՀ Պետական մրցանակ, 1970, հետմահու, հեղինակային խմբի հետ), երկրորդը՝ թատրոնի (նախագիծը՝ 1937-ին Փարիզի համաշխարհային ցուցահանդեսի Մեծ ոսկե մեդալ) շրջակա տարածության և հիմնական, մայրուղիներից մեկի՝ Հյուսիսային պողոտայի կառուցապատումը։
• Հիդրոկայանի շենքը Թամանյանի առաջին այն աշխատանքներից է, որտեղ նա ստեղծագործորել օգտագործել և զարգացրել է հայ ճարտարապետության ավանդույթները: Հիդրոկայանի շենքը ճարտարապետության ու բնության ներդաշնակ կապի և անսամբլի լավագույն օրինակներից է:
• Թամանյանի ստեղծագործություններում հայ ճարտարապետության ծավալատարածքային և արխիտեկտոնիկ առանձնահատկությունները, մանրամասերի անկրկնելիության և բազմազանության սկզբունքը նոր մեկնաբանություն և որակ են ստացել:
• Թամանյանի ստեղծագործությունը նոր ուղի է բացել հայ ճարտարապետության ավանդույթները զարգացնելու և դրանց հիման վրա նորը ստեղծելու գործում՝ սկզբնավորելով ճարտարապետության թամանյանական դպրոցը:
• Թամանյանի անունով են կոչվել Երևանում փողոց՝ հուշարձանով (1974), շինարարական տեխնիկումը (1953), ՀՃՄ տունը (1978), թանգարան-ինստիտուտը (2001):
• Թամանյանի առաջին գործը Սանկտ Պետերբուրգի Սուրբ Կատարինե հայկական եկեղեցու (1779, ճարտարապետ՝ Յու. Մ. Ֆելտեն) վերակառուցումն է (1904-1906):
• Անիի թանգարանը նախագծել է հետևելով Նիկողայոս Մառի Անիի պեղումներին:
• Թամանյանի նախագծերով 1907-1913թթ. կառուցված շենքերում կիրառված են դասական և XVIII-XIX դդ. սկզբի ռուսական ճարտարապետության ձևերը:
• Թամանյանի առաջին ճարտարապետական աշխատանքն է եղել Երևանի գլխավոր հատակագիծը 150 հազար բնակչի համար, որն հաստատվել է ՀՍՍՀ Ժողկոմխորհի կողմից:Մշակել է «Մեծ Երևանի» հատակագիծը 500 000 բնակչի համար: Այն մնացել է անավարտ:
• Լենինականի (Գյումրի), Վաղարշապատի, Ստեփանակերտի, Կամոյի (Նոր Բայազետ, Գավառ), Հրազդանի, Լուկաշինի, Նուբարաշենի և այլ բնակավայրերի հատակագծերից ոչ բոլորն են իրականացվել:

«Նա տեսել է արևային մի քաղաք...

Ինչպես մաքուր մարմարի կապույտ կողին նկարած

Արևային ժամացույց՝ քարտե՜զն ահա քաղաքի,

Պողոտաներ, փողոցներ՝ բոլորաձիգ երկարած,

Իսկ կենտրոնում երկնահաս, գրանիտյա մի բագին»:

Եղիշե Չարենց

Նկարներ

• 
• 
• 

  Կնոջ` Կամիլա Էդվարդսի հետ

• 
• 

  Մարտիրոս Սարյանի և Միքայել Մազմանյանի հետ, Երևան, 1931թ.

• 

  Ակադեմիայում

• 

  Ալեքսանդր Թամանյանի պատկերով ՀՀ թղթադրամ (շրջանառությունից հանված է)

• 

  ₳Երևանի հատակագիծը

• 

  Ա. Թամանյանի հուշարձանը Երևանում (1974 թ., քանդակագործ՝ Արտաշես Հովսեփյան)

• 

Տեսանյութեր

• Ալեքսանդր Թամանյան - Արմենակոբ 2008 - MASIS.tv*[:
• ՄԵՆՔ - Ալեքսանդր Թամանյան:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԵՍ ... ՄԻԳ ՀՌԸ:
• Ալեքսանդր Թամանյան, Մ. Ս.:
• Aleksandr Tamanyan:
• Ալեքսանդր Թամանյան:
• ՀԱՅԿ ՆԱՀԱՊԵՏԻՑ ՀԵՏՈ - ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• Alexander Tamanian:
• Smart Films : Aleksandr Tamanyan - Film (Ալեքսանդր Թամանյան):

Հրապարակումներ մամուլում

• Ալեքսանդր Թամանյանը՝ կյանքի զիգզագներում:
• Պատմության այս օրը - Ալեքսանդր Թամանյան:
• Մարտիրոս Սարյանը Ալեքսանդր Թամանյանի մասին:
• 12-րդ մայրաքաղաքի ճարտարապետը:
• Այսօր լրանում է Ալեքսանդր Թամանյանի 134-ամյակը:
• ՏԵՍԱՐԺԱՆ ՎԱՅՐԵՐ - Ալեքսանդր Թամանյան:
• Ցուցահանդես նվիրված Ալեքսանդր Թամանյանի հիշատակին:
• Մի ուրվական է շրջում Երեւանում… Թամանյանի ուրվականը:
• 1936թ. այս օրը վախճանվեց անվանի ճարտարապետ ...:
• «Եթե իմ նախագծած շենքերը լավ ստացվեն, հենց դրանով էլ ինձ կհիշեք». Ալեքսանդր Թամանյան:
• Ալեքսանդր Թամանյան:
• Пример предложения с "Александр Оганесович Таманян", памяти переводов.

Տե՛ս նաև

• Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Александр Таманян (1878-1936). Сборник документов и материалов 1896-1959 годов. Ер., 2000.
• Ерканян В.С., Армянская культура в 1800-1917 гг. / Пер. с арм. К.С. Худавердяна. Ер., 1985.
• Хзмалян Т. Любовная тайна Еревана // Журнал «Ереван». 2009.
• Яралов Ю.С., Таманян. М., 1950.
• Арис Казинян. 100 величайших армян XX века. Москва, 2006, С.-158-159.
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• Ալեքսանդր Թամանյան - Mocak.am:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ ԵՎ ԱՐԱՄԱՅԻՍ ԵՐԶՆԿՅԱՆ:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• ԵՊՀ հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ:
• ՊԱՆԹԵՈՆԻ ԲՆԱԿԻՉՆԵՐԸ: Ալեքսանդր Թամանյան:
• Ալեքսանդր Թամանյան:
• ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
• Ժ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԸ:
• Թամանյան Ալեքսանդր:
• Alexander Tamanian.
• Александр Таманян.
• Таманян Александр Оганесович — Биография.
• ТАМАНЯН АЛЕКСАНДР: "ЕРЕВАН - ГОРОД МОЕЙ МЕЧТЫ...'.
• ТАМАНЯН (ТАМАНОВ), АЛЕКСАНДР ОГАНЕСОВИЧ.
• Армения // Таманян, Александр Оганесович.
• Таманян Александр Оганесович.