Դավիթ Անհաղթ
Hayazg-ից
19:54, 9 Հուլիսի 2014 տարբերակ, HSedrakyan (քննարկում | ներդրում)
| Դավիթ Անհաղթ | |
| Фамилия Имя Отчество | |
| |
| Այլ անուններ: | Դավիթ Ներգինացի, Դավիթ Արմենիոս |
| Անգլերեն: | Surname Name |
| Հայերեն: | Դավիթ Անհաղթ |
| Ծննդյան տարեթիվը: | Մոտ 475 Ներգին գյուղում (Տարոնի գավառ): |
| Ծննդավայրը: | Ներգին, Արևելյան Հայաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | VI դար |
| Մահվան վայրը: | Հաղպատ, Արևելյան Հայաստան |
| Համառոտ տվյալներ: V–VI դարերի հայ փիլիսոփա, նեոպլատոնականության հետևորդ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է մոտ 475թ. Արևելյան Հայաստանի Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգի Տարոն գավառի Ներգին գյուղում:
Մահացել է VI դարի կեսին Արևելյան Հայաստանի Հաղպատ գյուղում:
Կրթություն
- Սովորել է Օլիմպիոդորոս Կրտսերի փիլիսոփայական դպրոցում (Ալեքսանդրիա):
Աշխատանքային գործունեություն
- Դասավանդել է Օլիմպիոդորոս Կրտսերի փիլիսոփայական դպրոցում:
- Գլխավորել է հունական դպրոցը:
Ձեռքբերումներ
- Ստացել է «Անհաղթ» պատվանունը:
Այլ
- «Անհաղթ» պատվանունը ստացել է հրապարակային փիլիսոփայական վեճերում տարած հաղթանակների համար:
- Վճռական դեր է խաղացել հայ աշխարհիկ փիլիսոփայության պրոբլեմատիկայի և տերմինաբանության ձևավորման բնագավառում:
- Դավիթ Անհաղթը քննադատել է ագնոստիցիզմը և սկեպտիցիզմը, ապացուցել աշխարհի ճանաչելիության հնարավորությունը և անհրաժեշտությունը, հաստատել փիլիսոփայության գոյության իրավունքը և այդ կապակցությամբ առաջադրել փիլիսոփայության վեց սահմանումներ, որոնք վերցրել է Պյութագորասից, Պլատոնից և Արիստոտելից: Փիլիսոփայության հիմնական հարցը լուծել է օբյեկտիվ իդեալիզմի դիրքերից, պաշտպանել Աստծու՝ որպես ամեն ինչի պատճառի և արարչի, գոյության տիեզերաբան, ապացուցման սկզբունքը: Ըստ նրա Աստված անճանաչելի է, սակայն Աստծուն կարելի է մոտենալ՝ ճանաչելով նրա արարած բնությունը:
- Ճանաչողության գործընթացը, ըստ նրա, ունի զգայական ու բանական ձևեր և զգացության, երևակայության, կարծիքի, դատողականության ու բանականության աստիճաններ, առաջին չորս աստիճանները փորձի, արվեստի և գիտության հիմքն են, իսկ բանականությունը՝ փիլիսոփայության, այն ճանաչում է իրերի մեջ ընդհանուրը և անփոփոխը, նրանց էությունը:
- Առաջադրելով գիտությունների դասակարգման հարցը՝ նա կենտրոնում դրել է «արվեստների արվեստը և գիտությունների գիտությունը»՝ փիլիսոփայությունը: Գիտությունների ստորին՝ նախապատրաստական աստիճանում զետեղել է քերականությունը, ճարտասանությունը և տրամաբանությունը կամ դիալեկտիկան, վերջինս իր զարգացման բարձր մակարդակում տեսական և գործնական փիլիսոփայության հետ կազմում է բուն փիլիսոփայության մասը: Տեսական փիլիսոփայության մասերն են բնագիտությունը կամ ֆիզիկան, մաթեմատիկան և աստվածաբանությունը կամ մետաֆիզիկան: Գործնական փիլիսոփայության մասերն են բարոյագիտությունը, տնտեսագիտությունը և քաղաքականությունը:
- Մարդու իդեալը, ըստ Դավիթ Անհաղթի, կատարյալ փիլիսոփան է, նա նման է Աստծուն և օգնում է ուրիշներին՝ նմանվելու Աստծուն:
- Դավիթ Անհաղթը տրամաբանական գիտության հիմնադիրն է Հայաստանում, որը նա դիտել է որպես փիլիսոփայության մաս և գործիք, հիմնական
կորիզը համարել ապացուցման դեդուկտիվ եղանակների, հավաքաբանության (սիլլոգիզմ) մասին ուսմունքը:
- Տրամաբանական կատեգորիաների և գործողությունների ծագումը բացատրում է որպես մարդկանց գործնական կարիքների ծնունդ: Ունիվերսալիաների հիմնահարցը լուծել է չափավոր ռեալիզմի դիրքերից (այդ ձևը հետագայում ընդունել են Իբն Սինան, Թովմա Աքվինացին և ուրիշներ):
- Դավիթ Անհաղթի փիլիսոփայությունը սկզբնավորել է հայկական արիստոտելականությունը, նրանով է ավարտվում հայ փիլիսոփայական գիտության ձևավորումը, բարերար ազդեցություն է ունեցել փիլիսոփայական նոր հոսանքների կազմավորման վրա:
- Դավիթ Անհաղթի հայացքների նկատելի ազդեցությունն են կրել Անանիա Շիրակացին, Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին, Հովհաննես Սարկավագը, Վահրամ Րաբունին, Հովհան Որոտնեցին, Գրիգոր Տաթևացին, Սիմեոն Ձուղայեցին, Սիմեոն Ա Երևանցին և ուրիշներ:
- Նպաստել է վրացական փիլիսոփայության աշխարհիկ ուղղության ձևավորմանը:
- Շնորհիվ հունական բնագրերի, նրա երկերի ազդեցությունը նկատելի է միջնադարի իրանական, արաբական և հատկապես բյուզադական փիլիսոփայական մտքի վրա:
- 1820-ական թթ. սկսած՝ հայ և այլազգի անվանի շատ գիտնականներ բազմիցս իրականացրել են Դավիթ Անհաղթի երկերի հրատարակությունները և դրանց պատմաբանասիրական ուսումնասիրությունը:
- 1980թ. ՅՈՒՆԵԱԿՕ-ի որոշմամբ նշվել Է Դավիթ Անհաղթի ծննդյան 1500-ամյակը:
- Երևանում նրա անունով կոչվել են փողոց և հրապարակ, որտեղ կանգնեցվել է նրա հուշարձանը:
- Իր գործունեությամբ հարուցել է պահպանողական կղերի դժգոհությունը, հալածվել է, հեռացել Հաղպատ: Հետագայում եկեղեցին, գնահատելով նրա ծառայությունները, դասել է սրբերի շարքը, աճյունը տեղափոխել և ամփոփել Մշո Առաքելոց վանքում:
Նկարներ
նկարի նկարագրության տեքստ
Տեսանյութեր
Հրապարակումներ մամուլում
Մատենագիտություն
- Դավիթ Անհաղթ, Սահմանք իմաստասիրութեան:
- Դավիթ Անհաղթ, Վերլուծութիւն «Ներածութեանն» Պորփիւրի:
- Դավիթ Անհաղթ, Մեկնաբանութիւն «Ստորոգութեանցն» Արիստոտելի:
- Դավիթ Անհաղթ, Մեկնութիւն ի «Վերլուծականն» Արիստոտելի:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Արեվշատյաև Ս.Ս., Դավիթ Անհաղթը Հին Հայաստանի ականավոր փիլիսոփա, Ե., 1980:
- Բրուտյան Գ.Ա., Դավիթ Անհաղթի ուսմունքը տրամաբանության մասին, Ե., 1980:
- Դավիթ Անհաղթը՝ Հին Հայաստանի մեծ փիլիսոփան (ժողովածու), Ե., 1983:
- Чалоян В.К., Философия Давида Непобедимого, Е., 1946.
- Аревшатян С.С., Формирование философской науки в Древней Армении (V - VI вв.), Е., 1973.
- Философия Давида Непобедимого (сб.), М., 1984.
