Դավիթ Անհաղթ

Hayazg-ից
Դավիթ Անհաղթ
Фамилия Имя Отчество
Boy.jpg
Այլ անուններ: Դավիթ Ներգինացի, Դավիթ Արմենիոս
Անգլերեն: Surname Name
Հայերեն: Դավիթ Անհաղթ
Ծննդյան տարեթիվը: Մոտ 475 Ներգին գյուղում (Տարոնի գավառ):
Ծննդավայրը: Ներգին, Արևելյան Հայաստան
Մահվան տարեթիվը: VI դար
Մահվան վայրը: Հաղպատ, Արևելյան Հայաստան
Համառոտ տվյալներ:
V–VI դարերի հայ փիլիսոփա, նեոպլատոնականության հետևորդ:

Կենսագրություն

Ծնվել է մոտ 475թ. Արևելյան Հայաստանի Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգի Տարոն գավառի Ներգին գյուղում:

Մահացել է VI դարի կեսին Արևելյան Հայաստանի Հաղպատ գյուղում:

Կրթություն

  • Սովորել է Օլիմպիոդորոս Կրտսերի փիլիսոփայական դպրոցում (Ալեքսանդրիա):

Աշխատանքային գործունեություն

  • Դասավանդել է Օլիմպիոդորոս Կրտսերի փիլիսոփայական դպրոցում:
  • Գլխավորել է հունական դպրոցը:

Ձեռքբերումներ

  • Ստացել է «Անհաղթ» պատվանունը:

Այլ

  • «Անհաղթ» պատվանունը ստացել է հրապարակային փիլիսոփայական վեճերում տարած հաղթանակների համար:
  • Վճռական դեր է խաղացել հայ աշխարհիկ փիլիսոփայության պրոբլեմատիկայի և տերմինաբանության ձևավորման բնագավառում:
  • Դավիթ Անհաղթը քննադատել է ագնոստիցիզմը և սկեպտիցիզմը, ապացուցել աշխարհի ճանաչելիության հնարավորությունը և անհրաժեշտությունը, հաստատել փիլիսոփայության գոյության իրավունքը և այդ կապակցությամբ առաջադրել փիլիսոփայության վեց սահմանումներ, որոնք վերցրել է Պյութագորասից, Պլատոնից և Արիստոտելից: Փիլիսոփայության հիմնական հարցը լուծել է օբյեկտիվ իդեալիզմի դիրքերից, պաշտպանել Աստծու՝ որպես ամեն ինչի պատճառի և արարչի, գոյության տիեզերաբան, ապացուցման սկզբունքը: Ըստ նրա Աստված անճանաչելի է, սակայն Աստծուն կարելի է մոտենալ՝ ճանաչելով նրա արարած բնությունը:
  • Ճանաչողության գործընթացը, ըստ նրա, ունի զգայական ու բանական ձևեր և զգացության, երևակայության, կարծիքի, դատողականության ու բանականության աստիճաններ, առաջին չորս աստիճանները փորձի, արվեստի և գիտության հիմքն են, իսկ բանականությունը՝ փիլիսոփայության, այն ճանաչում է իրերի մեջ ընդհանուրը և անփոփոխը, նրանց էությունը:
  • Առաջադրելով գիտությունների դասակարգման հարցը՝ նա կենտրոնում դրել է «արվեստների արվեստը և գիտությունների գիտությունը»՝ փիլիսոփայությունը: Գիտությունների ստորին՝ նախապատրաստական աստիճանում զետեղել է քերականությունը, ճարտասանությունը և տրամաբանությունը կամ դիալեկտիկան, վերջինս իր զարգացման բարձր մակարդակում տեսական և գործնական փիլիսոփայության հետ կազմում է բուն փիլիսոփայության մասը: Տեսական փիլիսոփայության մասերն են բնագիտությունը կամ ֆիզիկան, մաթեմատիկան և աստվածաբանությունը կամ մետաֆիզիկան: Գործնական փիլիսոփայության մասերն են բարոյագիտությունը, տնտեսագիտությունը և քաղաքականությունը:
  • Մարդու իդեալը, ըստ Դավիթ Անհաղթի, կատարյալ փիլիսոփան է, նա նման է Աստծուն և օգնում է ուրիշներին՝ նմանվելու Աստծուն:
  • Դավիթ Անհաղթը տրամաբանական գիտության հիմնադիրն է Հայաստանում, որը նա դիտել է որպես փիլիսոփայության մաս և գործիք, հիմնական

կորիզը համարել ապացուցման դեդուկտիվ եղանակների, հավաքաբանության (սիլլոգիզմ) մասին ուսմունքը:

  • Տրամաբանական կատեգորիաների և գործողությունների ծագումը բացատրում է որպես մարդկանց գործնական կարիքների ծնունդ: Ունիվերսալիաների հիմնահարցը լուծել է չափավոր ռեալիզմի դիրքերից (այդ ձևը հետագայում ընդունել են Իբն Սինան, Թովմա Աքվինացին և ուրիշներ):
  • Դավիթ Անհաղթի փիլիսոփայությունը սկզբնավորել է հայկական արիստոտելականությունը, նրանով է ավարտվում հայ փիլիսոփայական գիտության ձևավորումը, բարերար ազդեցություն է ունեցել փիլիսոփայական նոր հոսանքների կազմավորման վրա:
  • Դավիթ Անհաղթի հայացքների նկատելի ազդեցությունն են կրել Անանիա Շիրակացին, Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին, Հովհաննես Սարկավագը, Վահրամ Րաբունին, Հովհան Որոտնեցին, Գրիգոր Տաթևացին, Սիմեոն Ձուղայեցին, Սիմեոն Ա Երևանցին և ուրիշներ:
  • Նպաստել է վրացական փիլիսոփայության աշխարհիկ ուղղության ձևավորմանը:
  • Շնորհիվ հունական բնագրերի, նրա երկերի ազդեցությունը նկատելի է միջնադարի իրանական, արաբական և հատկապես բյուզադական փիլիսոփայական մտքի վրա:
  • 1820-ական թթ. սկսած՝ հայ և այլազգի անվանի շատ գիտնականներ բազմիցս իրականացրել են Դավիթ Անհաղթի երկերի հրատարակությունները և դրանց պատմաբանասիրական ուսումնասիրությունը:
  • 1980թ. ՅՈՒՆԵԱԿՕ-ի որոշմամբ նշվել Է Դավիթ Անհաղթի ծննդյան 1500-ամյակը:
  • Երևանում նրա անունով կոչվել են փողոց և հրապարակ, որտեղ կանգնեցվել է նրա հուշարձանը:
  • Իր գործունեությամբ հարուցել է պահպանողական կղերի դժգոհությունը, հալածվել է, հեռացել Հաղպատ: Հետագայում եկեղեցին, գնահատելով նրա ծառայությունները, դասել է սրբերի շարքը, աճյունը տեղափոխել և ամփոփել Մշո Առաքելոց վանքում:

Նկարներ

Տեսանյութեր

Հրապարակումներ մամուլում

Մատենագիտություն

  • Դավիթ Անհաղթ, Սահմանք իմաստասիրութեան, (hամահավաք քննական բնագիրը և ռուս. թարգմ. Ս. Արևշատյանի), Երևան, 1960:
  • Դավիթ Անհաղթ, Վերլուծութիւն «Ներածութեանն» Պորփիւրի:
  • Դավիթ Անհաղթ, Մեկնաբանութիւն «Ստորոգութեանցն» Արիստոտելի:
  • Դավիթ Անհաղթ, Մեկնութիւն ի «Վերլուծականն» Արիստոտելի (hամահավաք քննական բնագիրը և ռուս. թարգմ. Ս. Արևշատյանի), Երևան, 1967:
  • Դավիթ Անհաղթ, Մատենագրութիւնք, Վենետիկ, 1932:

Տե՛ս նաև

  • Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
  • Արեվշատյաև Ս.Ս., Դավիթ Անհաղթը Հին Հայաստանի ականավոր փիլիսոփա, Ե., 1980:
  • Բրուտյան Գ.Ա., Դավիթ Անհաղթի ուսմունքը տրամաբանության մասին, Ե., 1980:
  • Դավիթ Անհաղթը՝ Հին Հայաստանի մեծ փիլիսոփան (ժողովածու), Ե., 1983:
  • Чалоян В.К., Философия Давида Непобедимого, Е., 1946.
  • Аревшатян С.С., Формирование философской науки в Древней Армении (V - VI вв.), Е., 1973.
  • Философия Давида Непобедимого (сб.), М., 1984.
  • ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Դավիթ Անհաղթ: